Mâlikî Mezhebinde Mezhep İçi Görüşler Hiyerarşisi, Kullanılan Rumuz ve Istılâhlar

Yıl 2023, Sayı: 22, 271 - 292, 25.12.2023

Ömer Aslan

https://doi.org/10.34085/buifd.1321920

Öz

Mâlikî Mezhebinde Mezhep İçi Görüşler Hiyerarşisi, Kullanılan Rumuz ve Istılâhlar

The Hierarchy of Intra-Madhhab Views, Symbols and Terms Used in the Maliki Madhhab

Ömer ASLAN

Dr., Diyanet İşleri Başkanlığı/Vaiz
Presidency of Religious Affairs/Preacher
Van, Turkey

ORCID: 0000-0001-5682-2722 e-posta [e-mail]

Öz
Mevcut nassların alanı sınırlı, fıkıhla ilgili meselelerin alanı ise sınırsız olduğu için akıl, hakkında nass bulunmayan meselelerde mevcut nasslara dayanarak hükümler çıkarır. Dolayısıyla insanların karşılaştıkları meselelere ve sosyal sorunlara çözüm bulunabilmesi için ictihâda ihtiyaç duyulmaktadır. Bu husus ya mutlak ictihâd ve istinbât yoluyla ya bir mezhebin usûlüne göre ictihâdda bulunmayla veyahut bir mezhepteki sabit hükümlerden tahriçte bulunarak mümkün olabilir. Bu da ancak o mezhepteki sabit olan kaideleri bilmek ve kaidelere göre uygun hareket etmekle mümkündür. Bu alanda İslâm Hukuk Ekolleri’nin metotları birbirinden farklıdır. Bu ekollerden biri olan Mâlikî mezhebi de diğer mezheplerde olduğu gibi gelişimini sürdürürken farklı evrelerden geçmiş, bu süre zarfında ortaya çıkan yeni meselelere çözüm bulmak amacıyla kendi disiplini içerisinde bir takım yöntemler kullanarak kendine has bir metot oluşturmuş ve geliştirmiştir. Keza mezhebin gelişim merhalelerini belirleyen ve anlaşılmasını sağlayan özel bazı ıstılâhlar da oluşmuştur. İmam Mâlik’in usûlü, telif ettiği el-Müvatta adlı eserindeki fıkhî görüş ve tercihlerinden ve talebeleri tarafından kendisinin yazdığı risale ve verdiği fetvâlarından oluşturulan eserlerden anlaşılmaktadır. Talebeleri de bunlardan bir usûl tespit ederek usûl kurallarını furû‘ fıkıh konuları üzerine bina etmişlerdir. İlmî anlayış ve kavrayışları, algılama biçimleri birbirinden farklı olan bu talebeler, hocalarından aldıkları ilmî birikimi farklı anlayış metotlarıyla aktarmaya ve yaymaya başlamışlardır. Bunun sonucunda başta Medine olmak üzere Mısır, Irak ve Mağrib gibi coğrafyalarda birbirinden farklı istidlâl metotuna sahip Mâlikî eğilimler ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Mâlikî mezhebinin istidlâl metodu ve hiyerarşik yapısı incelenmiştir. Ayrıca farklı bölgelerde ortaya çıkan usûle ilişkin uygulamaların neler olduğu ortaya konulmuştur. Yine bu çalışmada mezhebin gelişmesiyle birlikte yaygın olarak kullanılan ıstılâhlar irdelenmiş ve istidlâl metodunun seyri ortaya konmuştur.
Anahtar Kelimeler: İslâm Hukuku, Mâlikî Mezhebi, İctihad, İctihad Usûlü, Müctehîd, Mukallîd.

Abstract
Since the scope of the clear texts (nass) is limited and the scope of the issues related to fiqh is unlimited, the intellect makes judgments based on the nass on the issues about which there is nass. Therefore, ijtihad is needed in order to find solutions to the issues and social problems that people face. This can be possible either through absolute ijtihad (al Ijtihad al Mutlaq) and Istinbat, by making ijtihad according to the method of a school or by deriving from (Takhrîc) the constant rulings of a school. This is only possible by knowing the constant rules in that school and acting accordingly. In this matter, the methods of Islamic Law Schools are different from each other. Maliki sect, which is one of these schools, went through different phases while continuing its development, as in other sects, and created and developed the method of ijtihad by using a number of methods within its own discipline in order to find solutions to new issues that emerged during this time. Likewise, some special terms have also been formed that determine the development stages of the sect and enable them to be understood. Imam Malik's method is understood from his fiqh views and preferences in his work al-Muwatta, which he wrote, and from the works composed by his students from the epistles he wrote and the fatwas he gave. His students determined a method from them and built the rules of procedure on the subjects of furû' fiqh. These students, whose scientific understanding and understanding, and perception styles were different from each other, started to transfer and spread the scientific knowledge they received from their teachers with different understanding methods. As a result, Maliki tendencies with different inference methods emerged in geographies such as Egypt, Iraq and Maghrib, especially in Medina. In this study, the method of ijtihad and hierarchical structure of the Maliki sect were examined. In addition, the procedural practices that emerged in different regions were revealed. Again, in this study, the terms commonly used with the development of the sect were examined and the course of the method of ijtihad was revealed.
Keywords: Islamic Law, Maliki School, Ijtihad, Ijtihad Method, Mujtahid, Muqallid.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Mâlikî Mezhebi, İctihad, İctihad Usûlü, Müctehîd, Mukallîd

Kaynakça

• Şüneyik, Hiba ” Ta’lîmi’l-Lüğati’l-Arabiyyeti Li-ağradin hâssah : eel-diblûmâsîye ennemûzecen. ” (2012) nüsha iliktrûnîyye
• Tuʻayma, Ruşdî Ahmed, velnâka, Mahmûd Kâmil. ” Ta’lîmi’l-Lüğati itisâliyyen beyne el-Menâhici ve’l-istirâtîcîyâti. ” Menşûrât el-Munazzametü’l-İslâmîyyeti lil-Terbiyeti ve-el-ʻUlûmi ve’l-Sagâfati. (2007)
• Tuʻayma, Ruşdî Ahmed. ” el-Luğatü’l-Arabiyye liağrdin hâssah, Ittîcâhât cedîdetün ve-tahaddiyâtün. ” Menşûrât el-Munazzametü’l-İslâmîyyeti lil-Terbiyeti ve’l-ʻUlûmi ve-el-Sagâfati, (1989).
• Tuʻayma, Ruşdî Ahmed. ” Ta’lîmi’l-Lüğati Li-ağradin hâssah mafâhîmuhu vemenhcyyietuhu el-müşkiletü vemsvğâtü el-Hareketi. ” Menşûrâtu’l-Munazzameti’l-İslâmîyyeti lit-Terbiyeti ve’l-ʻUlûmi. (2007).
• Tuʻayma, Ruşdî Ahmed. ” Taʻlîm el-ʻArabîyye fî el-müctemaʻâti’l-Islâmîyye beyne Müşkilâti’l-ʻamal ve-avlavîyâti ‘t-tanfîz. ” Mecellet el-Mevkif, (1988) : el-Ribât.
• Zekî, Usâmah. ” el- Marciuʻ fî Ta’lîmi’l-Lüğati’l-Arabiyyeti Li-ağradin hâssah. ” Merkezü El-Meliki Fehddin el-duvlîyyü li-hidmeti’l-Lüğati’l-Arabiyye, er-Riyâḍ, (2017).