İslam Hukukuna Göre Evli Kadının Çalışması Durumunda Nafakası ve Aile Bütçesine Katkısı Meselesi

Year 2025, Issue: 23, 7 - 35, 30.06.2025

Abdullah Acar , Taha Mobarki

https://doi.org/10.59536/buiifd.1568175

Abstract

Batıda sanayileşmeyle birlikte kadın istihdamının artması, kadınların sanayideki orantısız ağır çalışma şartlarını protesto etmek amaçlı ortaya çıkan kadın hakları savunucuları ve diğer Batı orijinli felsefi akımların etkisiyle Batıda ailenin yapısında değişiklikler yaşanmıştır. İletişim vasıtalarının artması ve Müslüman ailelerin sanayileşmiş ülkelere göç etmesi gibi sebeplerle İslam dünyasında da geleneksel aile yapısında değişiklikler oluşmaya başlamıştır. Özellikle evli kadınların mesaiye bağlı çalışma hayatına atılmaları sebebiyle; kadının çalışmasının kendi nafakasına etkisi, ev dışında çalıştıkları için başkasının yardımına muhtaç yaştaki çocuklarının nafakalarının kime ait olduğu, aile bütçesine mali katkı sunup sunmayacağı ve bunun oranı, mal paylaşımı gibi nevâzil fıkhı bağlamında aileyi ilgilendiren hak ve sorumluluklardaki güncel meselelerde fukahânın yeni değerlendirmeler yapmaları bir ihtiyaçtır. Klasik İslam hukuku kaynaklarında, evlenmesi sebebiyle çalışmayan kadının kocasından alacağı nafaka ve nafaka çeşitleri ile bu nafakanın düşeceği hallerden bahsedilir. Çağdaş bazı çalışmalarda klasik dönem nafaka türleri ile değişen ve gelişen ekonomik şartlardaki nafakanın kapsamı gibi konuları mukayeseli olarak ele alan çalışmalar mevcuttur. Bu makalenin asıl meselesi ise evlenen ve ev dışında mesai şartları dâhilinde çalışmayı tercih eden bir kadının hem ev işleri hem kocası hem de çocuklarına yeterli zaman ayıramaması sebebiyle, klasik anlayışa göre hak ettiği nafaka kalemlerinde değişiklik olup olmayacağı, nafakasından kesinti olacaksa bunun oranı meselesi ile gelir elde ettiği için aile bütçesine katkı yapmasının zorunlu olup olamayacağı meseleleridir. Ayrıca çalışan çiftler arasında çocuk bakımı, bakıcı, kreş ve servis ücretleri ile kadının özel hastane masrafları gibi ücretleri kimin ödeyeceği meseleleri de günümüz İslam hukukçularını meşgul eden sorunlardandır. İçinde yaşanılan dönem ve kültürün de etkisiyle klasik kaynaklarda detayıyla yer almayan bu sorunları ele alan çok yeni tamamlanmış bazı çalışmalar mevcut ise de bunların konuya genel ifadelerle yer verdikleri tespit edilmiştir. Bu çalışmada, bahsedilen bu meselelere fıkhî ya da hukukî açıdan katkıda bulunmak amacıyla, öncelikle gelenekte evlilik nafakasının mahiyeti, nafakanın kapsamı, nafaka yükümlülüğün delilleri ile nafaka hakkını düşüren haller hakkında bilgi verilip ardından yukarıda zikredilen meseleler çağdaş İslam hukukçuları ile farklı ülkelerdeki uygulamalardan istifadeyle ele alınacaktır. Bununla birlikte makalemizi dolaylı olarak ilgilendiren eşlerin bağımsız tasarruf ve harcama hakları ile bütçeye katkı yapması sebebiyle oluşan yeni hakları, çalışan karının aile bütçesini desteklemesinin mali sonuçlarına da makale sınırları dâhilinde temas edilmiş ve bu hususta bir “öneri” ya da “mutabakat metni” taslağı oluşturma denemesi yapılmıştır. Tarafların gönüllü olarak olgunlaştırabilecekleri bu taslak mutabakata göre çalışan zevcenin aile için harcanan aylık zaruri harcamaların üçte birlik kısmına katkıda bulunmasının naslara aykırı olmayacağı ve ailede oluşan bazı mahrumiyetleri telafi edeceği kanaatine ulaşılmıştır.

Keywords

İslam Hukuku, İslam Aile hukuku, Nafaka, Çalışan Kadının Nafakası, Aile Bütçesi Yönetimi.

Maintenance Payment and Contribution to the Family Budget in the Case of a Married Woman's Employment According to Islamic Law

Abstract

The increase in women's employment in the West with industrialization, the women's rights advocates who emerged to protest the disproportionately difficult working conditions of women in industry, and other philosophical movements of Western origin have caused changes in the structure of the family in the West. The increase in means of communication and the migration of Muslim families to industrialized countries have also necessitated changes in the traditional family structure in the Islamic world. Especially because married women have started working overtime, it is a necessary for jurists to make new evaluations in the current changes in the rights and responsibilities concerning the family in the context of Nevâzil fiqh, such as the effect of a woman's work on her own alimony, who is responsible for the alimony of their children who are old enough to need someone else's help because they work outside the home, whether she will make a financial contribution to the family budget and the rate of this, and the division of property. In classical Islamic law sources, the alimony and types of alimony that a woman who does not work due to marriage will receive from her husband and the situations in which this alimony will be waived are mentioned. In some contemporary studies, there are studies that comparatively address issues such as the types of alimony in the classical period and the scope of alimony in changing and developing economic conditions. The main issue that is the subject of this article is whether there will be changes in the alimony items that a woman who gets married and prefers to work outside the home within working hours cannot spend enough time on both housework, her husband and her children, according to the classical understanding, the rate of deductions from her alimony, and whether she will be obliged to contribute to the family budget due to her income. In addition, issues such as who will pay for childcare, nanny, nursery, and service fees among working couples, and the woman's private hospital expenses are among the problems that occupy contemporary Islamic jurists. Although there are some very recently completed studies that address these issues, which are not covered in detail in classical sources due to the influence of the period and culture in which they lived, it has been determined that they address the subject in general terms. The main issue that is the subject of this article is whether there will be a change in the maintenance payment items that a woman who gets married and prefers to work outside the home under working conditions will be entitled to according to the classical understanding due to her inability to allocate enough time for housework, her husband and her children, and if there will be a deduction from her maintenance payment, the rate of this deduction, and whether it will be obligatory for her to contribute to the family budget due to her income. In addition, the issues of who should pay for childcare, babysitters, nursery, service fees, and the woman's private hospital expenses between couples who both work are also among the problems that preoccupy today's Islamic jurists. Although there are some recent studies that deal with these issues, which are not covered in detail in classical sources due to the influence of the period and culture in which they lived, it has been determined that the subject we propose is included in general terms. In order to contribute to these issues from a jurisprudential or legal point of view, we will first provide brief information about the nature of marital maintenance payment in the tradition, the scope of maintenance payment, the evidence of maintenance payment obligation and the circumstances that reduce the right to maintenance payment. Then we will try to explain whether the wife's work affects her maintenance payment, and if so, the amount of it, and if she is required to contribute to the family budget, the proportion of it, with the help of contemporary Islamic jurists and practices in different countries. In addition, the article also indirectly deals with the spouses' rights to independent savings and expenditures, their new rights arising from their contribution to the budget, and the financial consequences of the working wife's support of the family budget, and an attempt has been made to draft a proposal or a memorandum of understanding for families with such problems. According to this draft agreement, which the parties can voluntarily adopt, it has been concluded that the working wife's inclusion of one-third of her monthly earnings in the family budget would not be contrary to the teachings and would compensate for some of the deprivations in the family.

Keywords

Islamic Law, Islamic Family Law, Maintenance payment, Maintenance payment of working woman, Family budget management

References

• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kâmusu, 8 cilt. İstanbul: Bilmen Yay, 1982.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhaddin El-Hanbeli. Keşşâfu’l-kınâ’ an metni’l-İknâ’, Beyrut: Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2009.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. Cidde: Dâru’l-Minhac, 2007.
• Çalış, Halit. “Teberru Ehliyeti Bağlamında Kadının Malî Özerkliğinin Erkeğin Zimmetine Bağlanması”, Marife 1 (2004), 7-28.
• Çolak, Abdullah. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Hâşiyet ʿale’ş-Şerhi’l-kebîr. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, ts.
• Dirik, Mehmet. “İslâm Aile Hukukunda Kocanın Nafaka Mükellefiyetini Düşüren Haller”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 25 (2015), 155-159.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, Kitâbü’s-Sünen, thk. Muhammed Avvâme. 6 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2004.
• Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh el-İsfahânî, Delâilü’n-nübüvve. Beyrut: Darü’n-nefâis, 1986.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Ahvâlu’ş-şahsiyye. Kahire: Dâru'l-Fikri'l-Arabî, 1957.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Milkiyye ve nazariyyetü'l-akd fî'ş-şerîati'l-İslâmiyye. Kahire: Daru’l-Fikri’l-Arabî, 199.
• Erbay, Celal. Evlilik ve Hısımlık Nafakası. İstanbul: Rağbet yayınları, 1998.
• Erbay, Celal. “Nafaka” Türkiye Diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/282-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• European Council for Fatwa and Research (E-CFR). “The Fourteenth Ordinary Session of The European Council for Fatwa and Research”. Erişim: 14.07.2024. https://www.e-cfr.org/blog/2017/11/04/fourteenth-ordinary-session-european-council-fatwa-research/
• Ezârîfî, Muhammed b. Ebî Bekir. el-Menhelü'l-ʻazb ve’s-selsebîl. Kazablanka: Matbaatü’n-Necâh, 1980.
• Haccâvî, Ebü’n-Necâ Şerefüddîn Mûsâ b. Ahmed b. Mûsâ. el-İknâʿ li-tâlibi’l-intifâʿ, thk. Abdüllatîf Muhammed Mûsâ. Beyrut: Daru’l-Marife, ts.
• HAK, Hukûk-ı Âile Kararnâmesi.
• Hammâd, Süheyle Zeynelabidin. Hakku’l-keddi ve’s-si‘âyeti li’z-zevce. Riyad: Silsiletü Kadâya’l-Mer’e, 2022.
• Haskefî, Muhammed Ali. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. thk. Abdulmün‘ım Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Hattâb, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Mevâhibü’l-Celîl li-şerhi Muhtasarı Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1992.
• Heyet. el-Mevsuatü'l-fıkhiyyeti’l-Kuveytiyye, Kuveyt: Vizâratü'l-Evkâf, 1990.
• Hûlî, Hint Mahmut. Amelü’l-merʾe: zavâbitühû, ahkâmühû, semerâtühû. Şam: Dâru’l-Farabi, 2001.
• International Islamic Fiqh Academy (IIFA). “Karâr bi-Şe’ni İhtilâfâti’z-Zevc ve’z-Zevceti’l-Muvazzafe”. Erişim: 20.11.2022. https://iifa-aifi.org/ar/2174.html
• Islamonline. “Masîru Râtibi’z-Zevceti’l-Muvazzafe”. Erisim 14.12.2024. https://fiqh.islamonline.net/ مصير-راتب-الزوجة-الموظفة
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. 5 cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Muʿcemü mekâyîsi’l-luga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Şam: Daru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali. el-İsâbe fi temyîzi's-sahâbe. thk. Adil Ahmed Abdulmevcud. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ bi’l-âsâr fî şerhi’l-Mücellâ bi’l-ihtisâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah, el-Kâfî fî fıkhi’l-İmâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Dâru Hicre, 1997.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. 15 cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1984.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünen İbn Mâce, nşr. M. Fuad Abdülbaki. 2 cilt. Kahire: Dâr İhyâi’l-Kütüb, 1953.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 3. Basım. Beyrut: Dâru Sâdır, 1993.
• İbn Müflih, Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillâh. el-Mübdiʿ fî şerhi’l-Mukniʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 2 cilt. İstanbul: Kahraman Neşriyat, 1985.
• İbnu’l-Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm. el-İcmâʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. Şerhu fethi’l-Kadîr. Beyrut: Dâru’l-fikr, t.s.
• İlîş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Minahü'l-celîl şerhi Muhtasarı Halîl. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1989.
• Ka‘vâs, Mîlûd. Hakku’z-zevce fi'l-keddi ve’s-si'âye. Rabat: Silsiletü Dirâsât ve Ebhâs, 2009.
• Kahraman, Abdullah. “İslam Hukukunda Kadının Hukuki Tasarruf Ehliyeti”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2014), 25-39.
• Karadâvî, Yusuf. Merkezüʾl-merʾe fi’l-hayâtiʾl-İslamiyye. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2010.
• Karâfî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs. el-FurÛk, thk. Halîl el-Mansûr. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Kâsânî, Aluüddin Ebû Bekir b. Mes‘ûd. Bedâiʿu’s-sanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâiʻ. 7 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kattân, Hannân Ahmed Abdülaziz. Amelü’z-zevce ve eseruhû fi nafakatiha’ş-şer’iyye. Kuveyt: Garâs li’n-Neşr, 2009.
• Keylânî, Cemâl Ahmed Zeyd. “Hakku tasarrufi’z-zevce bi râtibi'l-vazîfe ve eseri zâlike ‘alâ istikrâri hayâtiha’z-zevciyye”. Dirâsâti ‘ulûmi’ş-şer’iyyeti ve’l-kânûn 34 (2007), 542-568.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Muhammed Âdil-Ahmed Abdulmevcud. Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merğînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 4 cilt. Beyrut: Dâru'l-Erkam, ts.
• Mevvâk, Ebu’l-Kasım Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf. et-Tâc ve’l-iklîl ʿalâ (bi-şerhi) Muhtasarı Halîl. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib el-Guneymî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1994.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 cilt. Kahire: y.y., 1955.
• Nevevî, Zekeriyâ Yahyâ b. Şeref. Minhâcü’t-tâlibîn ve ‘umdetü’l-müftîn. Beyrut: Dârü’l-Minhâc 2005.
• Özcan, Ruhi. İslam Hukukunda Hısımlık Nafakası. İzmir: Çağlayan yayınları, 2. baskı, 1996.
• Sâno, Mustafa Kutb. “fî Nafakâti'z-zevce ve mürettebihâ ve a‘mâlihâ”. Mecelletü mecmai'l-fıkhi'l-İslamî 16 (2005), 461-506.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alaeddin Muhammed b. Ahmed. Tuhfetü'l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Serahsî, Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. thk. Muhammed Hasen İsmâil eş-Şâfiî. 3. baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Sibâʻî, Mustafa. el-Merʾe beyne’l-fıkh ve’l-kânûn: Dirâse şerʿiyye ve kânûniyye ve ictimâʿiyye. Riyad: Dârü'l-Verrâk, 1999.
• Süyûtî, Celâleddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiʿî. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud-Ali Muhammed Muavvid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Tatar, Canan. İslam Hukukunda Kadının Ailedeki Ekonomik Konumu. İstanbul: İlahiyat Yayınları, 2023.
• Uyanık, Mehmet Zeki. “İslâm Aile Hukukunda Evlilik ve Boşanma Nafakası Bağlamında Süresiz Nafaka Yasası”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2019), 57-88.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “İbn Ardûn”. Türkiye Diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/317-318. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Zühaylî, Muhammed Mustafa, “Amelü’l-merʾe hârice’l-beyt ve eseruhû fi’l-hilâfât’iz-zevciyye”, Mecelletü Mecmai'l-Fıkhi'l-İslamî 16 (2007), 327-384.
• Zühaylî, Muhammed Mustafa. el-Merʾetü’l-müslimetü’l-muʾâsira. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2007.
• Zühaylî, Muhammed Mustafa. Mevsûʻâtu kadâyâ İslamiyye muâsira, 7 cilt. Şam: Dâru’l-Mekteb, 2009.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühû. Şam: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1985.