1956 Süveyş Krizinin Mısır İle Türkiye’nin Orta Doğu Politikalarına Etkisi

Yıl 2022, , 59 - 68, 31.12.2022

Ozan Keskin , Ercan Karakoç

https://doi.org/10.47257/busad.1180841

Öz

II. Dünya Savaşı sonrası dünya ve Orta Doğu siyaseti yeniden şekillendi. ABD ve SSCB arasındaki Soğuk Savaş, Orta Doğu’da ilk başlarda Türkiye ve Mısır üzerinden oluşmaya başladı. NATO’ya henüz üye olan Türkiye, 1955 Bağdat Paktı vasıtasıyla Batı ile işbirliği içinde bir Orta Doğu isterken; Cemal Abdünnâsır liderliğindeki Mısır, Pan-Arabist bir politika izleyerek İsrail’in bulunmadığı bir Orta Doğu hedefliyordu. Türkiye ve Mısır’ın bölgeye dair farklı yaklaşımları iki ülkeyi rekabete soktu. 1956 Süveyş Krizi ise iki ülkenin bölgesel politikaları için bir dönüm noktası oldu. Mısır lideri Abdünnâsır’ın iktidardan indirilmesi için başlatılan askeri harekât, tam aksine onun Mısır ve Orta Doğu’da siyasi gücünü daha da arttırdı. Bu durum Türkiye’nin bölgedeki siyasetine olumsuz etkide bulundu ve Türkiye’yi zamanla Orta Doğu’da yalnızlaştırdı. Bu makalede, 1950 ve 1960 arası Orta Doğu siyasetinde Türkiye ile Mısır arasındaki siyasi ilişkiler Süveyş Krizi bağlamında ele alınmıştır. Krizin sonuçlarından faydalanan Nasır’ın, Türkiye’nin bölgedeki politikasını sekteye uğrattığı sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmada Türk hariciye belgelerinden, dönemin bazı gazete arşivlerinden ve büyükelçi hatıratlarından faydalanılmış, literatür taraması ve doküman analizi yapılarak elde edilen veriler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Diplomatik Rekabet, Süveyş Krizi, Orta Doğu, Soğuk Savaş, Türkiye, Mısır, Bağdat Paktı

The Effect of 1956 Suez Crisis on Egypt and Turkey’s Middle East Policies

Öz

After the Second World War, world and Middle East politics were reshaped. The Cold War between the USA and USSR started in the Middle East over Turkey and Egypt at first. While Turkey, which had just become a member of NATO, followed a Middle East in cooperation with the West through the 1955 Baghdad Pact; Egypt, led by Jamal Abdel Nasser, pursued a pan-Arabist policy, aiming for a Middle East without Israel. Turkey and Egypt’s different approaches to the region brought the two countries into competition. The 1956 Suez Crisis became a turning point for the regional policies of the two countries. The military operation launched to overthrow the Egyptian leader, Abdel Nasser, on the contrary, further increased his political power in Egypt and the Middle East. This situation had a negative impact on Turkey’s policy in the region and isolated Turkey in the Middle East over time. In this article, the political relations between Turkey and Egypt in the Middle East politics between 1950 and 1960 are discussed in the context of the Suez Crisis. It has been concluded that Nasser, who took advantage of the results of the crisis, undermined Turkey’s foreign policy in the region. In the study, records of Turkish foreign affairs, some newspaper archives of the period and ambassador memories were used, and the data obtained by literature review and document analysis were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Suez Crisis, Middle East, Cold War, Turkey, Egypt, Baghdad Pact, Diplomatic Competition

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (CDAB), 1947: (266-793-49).
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (CDAB), 1955: (37853-151155-1).
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (CDAB), 1956: (62-380–10).
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (CDAB), 1956: (35783-141332-3).
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (CDAB), 1956: (299-2428-113).
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (CDAB), 1956: (37853-151158-1).
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (CDAB), 1958: (127–827–3).
• United Nations (UN). (1956). “Yearbook of the United Nations”, 23.
• ARMAOĞLU, F. (2018). Türk Dış Politikası Tarihi. İstanbul: Kronik Kitap.
• ATAÇ, K. K. (2017). Soğuk Savaş Döneminde Türkiye-Rusya İlişkilerinde Suriye Boyutu. Gencer Ö., Evren B., Burç B., (Ed.). Kuşku ile Komşuluk: Türkiye ve Rusya İlişkilerinde Değişen Dinamikler. İstanbul: İletişim Yayınları. 79-110.
• BİRAND, M. A., DÜNDAR, C., ÇAPLI, B. (2016). Demirkırat. İstanbul: Can Yayınları.
• BOZARSLAN, H. (2011). Ortadoğu: Bir Şiddet Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• CLEVELAND, W. L. (2008). Modern Ortadoğu Tarihi (M. Harmancı, çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• DAVİŞA, A. (2016). Arap Milliyetçiliği (L. Yalçın, çev.). İstanbul: Literatür Yayınları.
• DİKERDEM, M. (1977). Orta Doğu’da Devrim Yılları. İstanbul: Cem Yayınları.
• DURSUN, D. (1993). Cemal Abdünnâsır. TDV İslâm Ansiklopedisi. (7). 296-301.
• DURSUN, D. (1991). Bağdat Paktı. TDV İslâm Ansiklopedisi. (4). 446-447.
• EAMON, H. (2015) Sir Anthony Eden and the Suez Crisis of 1956. Birmingham: Centre for Byzantine Ottoman and Modern Greek Studies.
• EL-FETH, A. A. (1965). Mısır İhtilâlinin İçyüzü ve Nasır (N. Kuruoğlu, çev.). İstanbul: Rek-Tur Kitap Servisi.
• ERDEM, G. (2017). Bağlantısızlıktan Bağımlılığa: Nasır Döneminde Mısır-SSCB İlişkileri. The Turkish Yearbook of International Relations. (48). 69-98.
• ERKİN, F. C. (1987). Dışişlerinde 34 Yıl: Vaşington Büyükelçiliği II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• FEJTÖ, F. (2012). 1956 Macar İhtilali (F. B. Kocamemi, çev.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• FIRAT, M., KÜRKÇÜOĞLU, Ö. (2009). Orta Doğu’yla İlişkiler. B. Oran (Ed.). Türk Dış Politikası Cilt I. İstanbul: İletişim Yayınları. 615-635.
• GÜLER, Z. (2004). Süveyş'in Batısında Arap Milliyetçiliği Nasır ve Nasırcılık. İstanbul: Yenihayat Yayıncılık.
• GÜNVER, S. (1984). Tanınmayan Meslek: Anılar ve Portreler. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın-Yayın Yüksekokulu Basımevi.
• HEYKEL, M. H. (1974), Kahire Dosyası, (B. Büktaş, çev.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• HOURANİ, A. (1997). Arap Halkları Tarihi (Y. Alogan, çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• KARPAT, K. H. (2012). Türk Dış Politikası Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• KINZER, S. (2013). The Brothers. New York: Times Books.
• KÜRKÇÜOĞLU, Ö. E. (1972). Türkiye’nin Arap Orta Doğusu’na Karşı Politikası (1945-1970). Ankara: Sevinç Matbaası.
• MANSFİELD, P. (2012). Ortadoğu Tarihi (Ü. H. Yolsal, çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• MEARSHEİMER, J. J. (2017). İsrail Lobisi ve Amerikan Dış Politikası (H. T. Kösebalaban, çev.). İstanbul: Küre Yayınları.
• PEARSON, J. (2003). Sir Anthony Eden and the Suez Crisis. New York: Palgrave Macmillian.
• PRİMAKOV, Y. (2009). Rusların Gözüyle Ortadoğu (O. Tezcan). İstanbul: Timaş Yayınları.
• RUCKER, L. (2001). Moscow's Surprise: The Soviet-Israeli Alliance of 1947-1949. Washington: Cold War International History Project.
• TURNER, B. (2006). Suez 1956. London: Hodder & Stoughton Ltd.
• Akis Dergisi, “Süveyş”, 10 Kasım 1956, 13.
• COŞAR, Ö. S. “Nâsır'ın Dini”, Cumhuriyet Gazetesi, 1 Ağustos 1956, 5.
• Cumhuriyet Gazetesi, “Mısır Cumhur Başkanı Batıyı tehdid ediyor”, 29 Temmuz 1956, 5.
• ERARSLAN, N. “Süveyş Faciası”, Dünya Gazetesi, 7 Ağustos 1956, 2.
• Dünya Gazetesi, “Süveyş milletler arası bir hale getirilecek”, 3 Ağustos 1956, 5.
• Hürriyet Gazetesi, “Yeşilköy Orta Şark’ın Büyük Havalimanı Oldu”, 6 Kasım 1956, 5.
• YALÇIN, H. C. “Düşman Propagandaları”, Ulus Gazetesi, 21 Ağustos 1956, 5.