BİNGÖL’DE ENGELLİ OLMAK: SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Year 2025, Issue: 30, 449 - 468, 29.10.2025

Kemal Nazlı

https://doi.org/10.29029/busbed.1689754

Abstract

İnsanlık tarihi kadar eski ve sosyolojik bir olgu olan engellilik, kültürel, tarihsel ve inanç temelli farklılıklar çerçevesinde çeşitli yaklaşımlarla ele alınmıştır. Tarihsel süreçte çoğu toplumda engellilik çoğunlukla anormal bir durum olarak değerlendirilmiş, bu nedenle engelli bireyler dışlanmış ve toplumdan izole edilmiştir. Ancak 21. yüzyılın başlarından itibaren engelli bireylerin karşılaştıkları sorunlara yönelik farkındalık artmış; temel hak ve özgürlüklerden yararlanmalarını sağlamak ve sosyal yaşama etkin katılımlarını desteklemek amacıyla ulusal ve uluslararası düzeyde çeşitli hukuksal düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Bu çalışma, fenomenolojik desende kurgulanmış olup, Türkiye'de engelli nüfus oranının yüksek olduğu illerden biri olan Bingöl'de yaşayan engelli bireylerin karşılaştıkları sorunları betimlemeyi ve çözüm önerileri geliştirmeyi amaçlamaktadır. Araştırma verileri, ölçüt örnekleme yöntemiyle belirlenen, engellilere yönelik faaliyet gösteren derneklerin yöneticileriyle gerçekleştirilen görüşmeler aracılığıyla elde edilmiştir. Veriler, içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Bulgular, olumsuz tutum ve yaklaşımlar, erişilebilirlik sorunları ve çözüm önerileri ana temalarına bağlı olarak oluşturulan alt tema başlıkları altında sunulmuştur. Buna göre, Bingöl kent yaşamında bina ve üst geçit asansörleri, engelli asansörleri, kaldırımlar, engelli rampaları, sarı bantlar, engelli tuvaletleri, parklar, alışveriş merkezleri ve ibadethanelerdeki fiziksel çevre uyarlama eksiklikleri, engelli bireylerin toplumsal yaşama etkin katılımını ciddi ölçüde kısıtlamaktadır. Ayrıca, evlilik, ulaşım, istihdam ve sosyal-kültürel hizmetlere erişim gibi alanlarda da önemli sorunlar yaşandığı belirlenmiştir. Katılımcıların, engelli bireylerin karşılaştıkları sorunlara yönelik çözüm önerileri ise, farkındalık eğitimlerinin yaygınlaştırılması, fiziksel çevre odaklı iyileştirme çalışmalarının yapılması ve denetim mekanizmalarının etkinleştirilmesi temaları etrafında şekillenmektedir.

Keywords

Engellilik , Erişilebilirlik Sorunları , Sarı Bantlar , Bina ve Üstgeçit Asansörleri , Bingöl

BEING DISABLED IN BİNGÖL: CHALLENGES AND PROPOSED SOLUTIONS

Abstract

Disability, a sociological phenomenon as old as human history, has been understood through diverse cultural, historical, and belief-based lenses. Traditionally, many societies have viewed disability as an abnormal condition, leading to the exclusion and isolation of disabled individuals. However, since the early 21st century, increased awareness of the challenges faced by disabled persons has resulted in national and international legal reforms aimed at securing their fundamental rights and promoting active social participation. This study adopts a phenomenological approach to examine the problems experienced by disabled individuals residing in Bingöl in Türkiye, a province with a high disabled population rate, and to propose potential solutions. Research data were collected through interviews with managers of associations serving disabled individuals, selected via purposive sampling. Moreover, content analysis was used to analyse the data. The findings reveal that major challenges cluster around negative societal attitudes and physical accessibility issues. In particular, inadequate infrastructure—including elevators, specialized disabled elevators, sidewalks, ramps, tactile paving, accessible restrooms, parks, shopping centres, and places of worship—significantly limit disabled individuals’ participation in social life. Additional difficulties were noted in marriage, transportation, employment, and access to socio-cultural services. Participants emphasized solutions focused on expanding awareness training, improving physical environments, and strengthening monitoring mechanisms.

Keywords

Disability , Accessibility , Societal Attitudes , Socio-cultural Participation , Bingöl

References

• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2021). 2030 Engelsiz Vizyon Belgesi. https://www.aile.gov.tr/media/94718/2030_engelsiz_vizyon_belgesi.pdf
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2023). Engelli ve Yaşlı İstatistik Bülteni. https://aile.gov.tr/media/135432/eyhgm_istatistik_bulteni_nisan_23.pdf
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2020). Erişilebilirlik Kılavuzu. Ankara: Uzman Matbaacılık
• Ay, H. (2018). Engellilere yönelik yerel yönetim hizmetleri: bursa büyükşehir belediyesi örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uşak Üniversitesi, Uşak.
• Babaoğlu, C. (2018). Türkiye’de anakentlerde engellilere yönelik hizmetler ve sorun alanları. Tesam Akademi Dergisi, Yerel Yönetimler Özel Sayısı, 79-110. https://doi.org/10.30626/tesamakademi.419241
• Balcı, S. (2019). Engellilerin sosyal dışlanma algılarının bazı sosyodemografik değişkenlere göre incelenmesi. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, (14), 59-79. https://doi.org/10.46218/tshd.1139360
• Baykoç, N. & Şahin, S. (2018). Özel eğitimin tarihi gelişimi. N. Baykoç (Ed.). Özel Eğitim ve Kaynaştırma, içinde (s. 26-41), İzge Yayıncılık.
• Barnes, C. (1991). Disabled people in Britain and discrimination: A case for anti-discrimination legislation. London.; Hurst Co.
• Bucuka, Y. (2019). Engelliler, din ve sosyal dışlanma. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 899-930. https://doi.org/10.29029/busbed.581022
• Burcu, E. (2011). Türkiye’deki engelli bireylere ilişkin kültürel tanımlamalar: Ankara örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 28(1), 37-54.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Cavkaytar, A. & Diken, İ. H. (2005). Özel eğitime giriş. Kök Yayıncılık.
• Centers for Disease Control & Prevention (CDC), (2013). CDC Grand Rounds: Public Health Practices to Include Persons with Disabilities. Morbidity and Mortality Weekly Report, 62(34), 697–701. http://www.jstor.org/stable/24852381
• Creswell, J. W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri. M. Bütün ve S. B. Demir (Çev. Ed.). Ankara: Siyasal
• Creswell, J. W. & Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Theory Into Practice, 39(3), 124-130. doi:10.1207/s15430421tip39032.
• Çetintaş, E. (2017). Lise öğrencilerinin engellilere yönelik tutumlarının okul sosyal hizmeti odağında incelenmesi: Erzincan ili örneği. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Erzincan.
• Çitil, M., & Doğan, İ. (2019). Engelli çocuğu olan ailelerin yapısı ve toplumsal ilişkilerinin belirlenmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(43), 61-108. https://doi.org/10.21560/spcd.v19i46288.453941
• Çubıkcı, M. (2019). Evaluation of accessibility for all in public buildings: Konya case. Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Durmaz, Ş. (2017). Engellilik ve işgücü piyasası ilişkisi. Bartın Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(15), 249-276.
• Efendioğlu, K., & Emir Öksüz, E. (2024). Engellilere yönelik örtük tutumlar, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33(1), 31-46. https://doi.org/10.35379/cusosbil.1295030
• Erol Karaca, Z., & Nam, D. (2021). Kronik Bir Sosyal Sorun: Engellilere Yönelik Ayrımcılık. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(1), 167-194.
• Ekici, B. (2021). Engelli kullanımı açısından yaya yollarının erişilebilirliğinin değerlendirilmesi: Çorlu (Tekirdağ) örneği. Journal of Architectural Sciences and Applications, 6(1), 115-124. https://doi.org/10.30785/mbud.827732
• Finkelstein, V. (1987). Disabled people and our culture development. London Disability Arts Forum, 8, Published in DAIL. https://www.independentliving.org/docs3/finkelstein87a.pdf
• Gültekin, T., & Sezer, S. (2017). Engelli ailelerinin yaşadıkları sosyal ve ekonomik sorunlar. Aydın İktisat Fakültesi Dergisi, 2(2), 81-100.
• Gürler, S. (2016). İnsan hakları bağlamında engelli kadınların uluslararası hukukta korunması ve Türkiye örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
• Gürün, F., & Kararağaç, Ş. (2017). Sosyal belediyecilik anlayışı üzerinden engellilere yönelik hizmetler. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, 12(48), 43-62.
• Gönülaçan, A. (2016). Engelli istihdamına yönelik işveren tutumları: Trabzon örneği. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(3), 111-130.
• İlhan Ildız, G., & Tezel, D. (2018). Engelli bireylere yönelik tutumlara ilişkin Türkiye’de gerçekleştirilen çalışmaların incelenmesi. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (IBAD), 3(2), 599-609. https://doi.org/10.21733/ibad.428743
• İşler, Y. S. (2019). Engelli bireylere yönelik evlilik tutumları ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Gaziantep.
• Kahraman Güloğlu, F. (2022). Engellilik hakkında kavramsal karmaşanın nedenleri ve Türkiye’deki durum. Toplum ve Sosyal Hizmet, 33(1), 291-315. https://doi.org/10.33417/tsh.989123
• Karaağaç, Ş. (2017). Sosyal belediyecilik anlayışı üzerinden engellilere yönelik hizmetler: İbb engelliler müdürlüğü örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Aydın Üniversitesi, İstanbul.
• Karakuyu, A. (2017). Engellilerin bakışıyla çalışma ve günlük hayattaki engelli sorunları. Kesit Akademi Dergisi(12), 674-685
• Kınalı, G. (2022). Topluma katılım açısından engelli hakları. R. Aydın ve İ. Keskin (Ed.). Engellilik Araştırmaları Yazıları, içinde (s.19-51), İstanbul Üniversitesi Yayınları. DOI: 10.26650/B/SS46.2022.013.02
• Kınalı, G. (2020). Rehabilitasyonda topluma katılımın iki anahtarı: Erişilebilirlik ve evrensel tasarım. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi (Erişilebilirlik Özel Sayısı), 1, 106-118.
• Lee, F. (2002). The social costs of seeking help. The Journal of Applied Behavioral Science, 38(1), 17-35. https://doi.org/10.1177/0021886302381002
• Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1986). But is it rigorous? Trustworthiness and authenticity in naturalistic evaluation. New directions for evaluation, (30), 73-84.
• Mamatoğlu, N., & Tasa, H. (2018). Engelliye yönelik ayrımcılık ve iş yerinde engelli. Türkiye Klinikleri J Pschol-Special Topics 3(1), 1-10.
• Oliver, M., & Barnes, C. (2013). Disability studies, disabled people and the struggle for inclusion. The sociology of disability and inclusive education (pp. 20-33). Routledge.
• Özer, S. (2015). İslam ve diğer medeniyetlerin engelliye bakışı. Bilimname, 28(1), 55-65.
• Özcan, A., Özdil, K., Küçük, G., & Şermet Kaya, Ş. (2016). Üniversite öğrencilerinin engellilere yönelik tutumları. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi. http://hdl.handle.net/20.500.11787/2927
• Öztabak, M.Ü. (2017). Engelli bireylerin yaşamdan beklentilerinin incelenmesi. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 9, 355-375.
• Öztürk, M. (2011). Türkiye’de Engelli Gerçeği. Müsiad Yayınları, İstanbul
• Partici, R. (2018). Üniversitelerde eğitim gören engelli öğrencilerin eğitimleri sırasında karşılaştıkları problemler (Kırıkkale Üniversitesi örneği) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. M. Bütün ve S. B. Demir (Çev. Ed.). Ankara: Pegem Akademi
• Peters, S. (2000). Is there a disability culture? A syncretisation of there possible world views. Disability and Society, 15 (4), 583-601.
• Read, S. (2016). Dilemmas of stigma, support seeking and identity performance in physical disability: A social identity approach. Disability and Society. https://doi.org/10.1080/09687599.2016.1190156
• Seyyar, A. (2011). Sosyal politika bilimine giriş, Sakarya Yayıncılık, Sakarya.
• Shakespeare, T. (2005). Disability studies today and tomorrow. Sociology of health & illness, 27(1), 138-148.
• Siebers, T. (2001). Disability in theory: From social constructionism to the new realism of the body. American Literary History, 13 (4), 737-754.
• Stiker, H. J. (2019). A history of disability. University of Michigan Press.
• Sunay, M. M. (2022). Engelli bireylerin ve ailelerinin yerel yönetimlerden beklentileri. A. R. Aydın ve İ. Keskin (Ed.). Engellilik Araştırmaları Yazıları, içinde (s. 385-401), İstanbul Üniversitesi Yayınları. DOI: 10.26650/B/SS46.2022.013.16
• Şat, N & Göver, T. (2017). Engelliler için Belediyelerin Erişilebilirlik Sorumlulukları: Çorum Engel Haritası Projesi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10(1), 521-541. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.287902
• Şen, D., & Yücedağ, C. (2023). Engelli Bireylerin Denizli-Pamukkale’deki Kentsel Dış Mekânlara Erişebilirliğinin İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 14(1), 73-84. https://doi.org/10.29048/makufebed.1245415
• Şişman, Y. (2012). Özürlülük alanında kullanılan kavramlar üzerine genel bir değerlendirme. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 7(28), 69-85. https://doi.org/10.21560/spcd.74554
• Taylor, S. (1999). Health, illness and medicine. Sociology: Issues and Debates. London: MacMillanPress
• Ergün Tuna, B. (2018). İlkokulların sirkülasyon alanları ve engelli tuvaletlerinde fiziksel engellilere yönelik erişilebilirlik analizi: Trabzon ili örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Uludağ Güler, Ç., & Çakı, N. (2021). Büyükşehir belediyelerinin engellilere yönelik hizmetlerinin içerik analizi yöntemi ile değerlendirilmesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 19(1), 92-127. https://doi.org/10.33688/aucbd.847546
• United Nations Human Rights (2010). Monitoring the Convention on the Rights of Persons with Disabilities.
• United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD), (2006). http://www.un.org/esa/socdev/enable/rights/convtexte.htm
• United Nations Office for Disaster Risk Reduction (UNDRR), (2023 ). 2023 Global Survey Report on Persons with Disabilities and Disasters. Geneva. https://www.undrr.org/media/90432/download?startDownload=true
• United Nations Department of Economic and Social Affairs (UNDESA), (2023). World Social Report 2023: Leaving no one behind in an ageing World. https://doi.org/10.18356/9789210019682
• Ünal, A., & Alkanjo, S. (2025). Assessing the accessibility standards of urban green spaces: A case study of Siirt. Bozok Journal of Engineering and Architecture, 4(1), 94-103. DOI:10.70700/bjea.1674914
• Üngör, İ. (2022). Türkiye’de iş yaşamında engellilik algısı. A. R. Aydın ve İ. Keskin (Ed.). Engellilik Araştırmaları Yazıları, içinde (s. 440-465), İstanbul Üniversitesi Yayınları. DOI: 10.26650/B/SS46.2022.013.18
• World Health Organization (2001). The International Classification of Functioning, Disability and Health. Geneva.
• World Health Organization (2011). World Report On Disability. https://www.who.int/publications/i/item/9789241564182
• World Health Organization Disability Assessment Schedule (WHODAS 2.0), (2010). Measuring Health and Disability : WHODAS 2.0. https://www.who.int/publications/i/item/measuring-health-and-disability-manual-for-who-disability-assessment-schedule-(-whodas-2.0)
• Yalçın Usal, S. S., & Evcil, A. N. (2025). Aile tuvaleti ihtiyaç mıdır? Kullanım açısından bir değerlendirme. Ergonomi, 8(1), 26-35. https://doi.org/10.33439/ergonomi.1565433
• Yenipazarlı, A., Çondur, F., & Cömertler, N. (2020). Engelli Bireylerin Kamu Hizmetlerinden Memnuniyeti: Nazilli İlçesi Örneği. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 77-93. https://doi.org/10.30803/adusobed.790217
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• 5378 Sayılı Engelliler Hakkında Kanun (2005). 25868 Sayılı Resmi Gazetede 07/07/2005 tarihinde yayımlanmıştır.
• 4857 Sayılı İş Kanunu (2003). 25134 Sayılı Resmi Gazetede 10/06/2003 tarihinde yayımlanmıştır.
• Türk Standardı TS 9111 (2023). Özürlüler ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Bireyler İçin Binalarda Ulaşılabilirlik Gerekleri.