AZERBAYCAN VE ERMENİSTAN ARASINDA BİR TAMPON BÖLGE OLARAK KURULAN KÜRDİSTAN UYEZDİ (1923-1929)

Year 2025, Issue: 30, 62 - 75, 29.10.2025

Meral Balcı , Mehmet Şirin Pirol

https://doi.org/10.29029/busbed.1688714

Abstract

2020 yılının sonbaharında Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki toprak anlaşmazlığı yeniden sıcak bir çatışmaya dönüşmüş ve Azerbaycan, yaklaşık otuz yıl önce kaybettiği Karabağ topraklarını geri alarak bölgedeki güç dengesini değiştirmiştir. Ancak, bu gelişmeye rağmen Ermenistan’ın toprak taleplerinin sona erdiğini söylemek mümkün değildir. Dolayısıyla, bölgenin bir gerilim hattı olma özelliği devam etmekte ve gelecekte benzer çatışmaların yaşanma ihtimali bulunmaktadır.
Bu çalışmada, Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki anlaşmazlığın tarihî arka planı ele alınmakta ve Karabağ özelinde çatışma potansiyeline sahip dinamikler incelenmektedir. Özellikle, 1923 yılında iki ülke arasında bir tampon bölge olarak tasarlanan “Özerk Kürdistan Uyezdi (Kazası)” konusu detaylı bir şekilde analiz edilmektedir.
1917 Ekim Devrimi sonrasında Transkafkasya bölgesinde kurulan yeni devletlerden olan Azerbaycan ve Ermenistan, Dağlık Karabağ’ın kontrolü konusunda uzun süredir devam eden bir ihtilaf yaşamışlardır. Sovyetler Birliği (SSCB), bölgedeki çatışmaları sona erdirmek amacıyla çeşitli stratejiler geliştirmiş ve nihayetinde Lenin’in önerisiyle, iki ülke arasında bir tampon bölge oluşturulmasına karar verilmiştir. Bu bağlamda, Azerbaycan’a bırakılan Dağlık Karabağ’ın yanı sıra, batısında Kürt nüfusunun yoğunlukta olduğu bir bölgede özerk bir yönetim kurulmuştur.
Bu makalede, Karabağ’da kurulan ve Azerbaycan’a bağlı özerk bir yönetim birimi olan Kürdistan Uyezdi'nin yapısı incelenmekte; Rusya’daki etnik çeşitlilik, Rus-Kürt ilişkilerinin tarihî ve kültürel boyutları ve Azerbaycan-Ermenistan çekişmesi açısından bölgenin önemi değerlendirilmektedir. Çalışma, Karabağ bölgesindeki çatışmaların tarihî bağlamını ortaya koyarak, bölgedeki istikrarsızlığın temel sebeplerini anlamaya katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

Keywords

Azerbaycan , Ermenistan , Kürdistan , Uyezd , Tampon Bölge

Kurdistan Uyezd Established As a Buffer Zone Between Azerbaijan and Armenia (1923-1929)

Abstract

In the autumn of 2020, the territorial dispute between Azerbaijan and Armenia escalated into another armed conflict, resulting in Azerbaijan reclaiming the Karabakh territories which were lost nearly thirty years ago, thereby altering the regional balance of power. However, despite this development, it is not possible to assert that Armenia's territorial claims have come to an end. Consequently, the region remains a zone of tension, with the potential for similar conflicts to arise in the future.
This study examines the historical background of the Azerbaijan-Armenia dispute and analyzes the conflict-prone dynamics in the context of Karabakh. Specifically, it explores the “Autonomous Kurdistan Uyezd (District),” which was designed as a buffer zone between the two countries in 1923.
Following the October Revolution of 1917, newly established states in the Transcaucasian region, namely Azerbaijan and Armenia, engaged in a longstanding struggle over the control of Nagorno-Karabakh. The Soviet Union, aiming to resolve regional conflicts, explored various strategies and ultimately implemented Lenin's proposal to establish a buffer zone between the two nations. In this context, an autonomous administrative unit was established not only in Nagorno-Karabakh, which was granted to Azerbaijan, but also in the Kurdish-populated area to the west of Nagorno-Karabakh.
This article examines the structure of the Kurdistan Uyezd, an autonomous administrative unit within Azerbaijan, and evaluates its significance in terms of ethnic diversity in Russia, the historical and cultural dimensions of Russian-Kurdish relations, and the Azerbaijan-Armenia rivalry. By providing a historical perspective on conflicts in the Karabakh region, this study aims to contribute to the understanding of the root causes of regional instability.

Keywords

Uyezd , Armenia , Azerbaijan , Buffer Zone , Kurdistan

References

• Aghayev, A. (2022). Azerbaycan’da “Ermeni Meselesi” (1920-2021) [Yüksek Lisans Tezi]. Karabük Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bölge Çalışmaları Anabilim Dalı.
• Ağasiyev, İ. & Osmanova, A. (2024). Ermənistan SSR-in Azərbaycan SSR-ə Qarşı Ərazi İddialarında Qaragöl Məsələsi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 11 (4), 2497-2512. https://doi.org/10.46868/atdd.2024.763
• Akarslan, Z. (2025). Azerbaycan Siyasi Tarihinde Fethali Han Hoyski (1875-1920). TESAM Yayınları.
• Babayan, D. (2005). Krasnyy Kurdistan: Geopoliticheskiye Aspekty Sozdaniya I Uprazdneniya, 21-y Vek, S. 2, 115-136.
• Dursun, D. (2001). “Kafkasya”. DİA, XXIV, 157-158.
• İvanov, C.M. (2014). Sud'ba Sovetskıkh Kurdov, Vostok (Oriens), S. 6, 54-64.
• Karabay, E. (2022). Sovyetler Birliği’nde etnik politikalar ve Rus-Kürt ilişkileri. Kürd Araştırmaları Dergisi, S. 8, 129- 148.
• Kerimov, H. (2019). Türkistan’da İdari Sistemin Oluşumu ve Gelişim Süreci (1865-1897) [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Genel Türk Tarihi Bilim Dalı.
• Kılınç, O. (2006). Ağrı İsyanları (1926–1930) [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı.
• Konak, İ. (2010). Kurdy SSSR v 1920 – 30-Yye Gg.: Protsessy Adaptatsii i İntegratsii v Sovetskuyu Sistemu [Yüksek Lisans Tezi]. M. V. Lomonosov Moscow State University, Yurtdışı Enstitüsü.
• Konak, İ. (2014). Kürt tarihinde bir özerklik modeli Kızıl Kürdistan. Kürt Tarihi Dergisi, S.14, 36-41.
• Konak, İ. (2023). Kızıl Kürdistan hakkında yeni bir belge: Pçelina’nın İzlenimleri. https://www.academia.edu/106163962/K%C4%B1z%C4%B1l_K%C3%BCrdistan_hakk%C4%B1nda_yeni_bir_belge_P%C3%A7elinan%C4%B1n_izlenimleri.
• Leezenberg, M. (2022). Sovyet Kürdolojisi ve Kürt oryantalizmi. (M. Eli, Çev.). Kürd Araştırmaları Dergisi, S.8, 97- 114.
• Minorsky, V., Bois, TH. & Mac Kenzie, D.N. (2004). Kürtler ve Kürdistan. (2. Baskı). (K. Fıratlı, Çev.). Doz Yayınları.
• Niftalıev, I. (2010). Azerbaydzhanskaya Ssr V Ekspansionistskikh Planakh Armyan (20-ye Gody XX. Veka). Natsıonal'naya Akademiya Nauk Azerbaydzhana Institut Istorii, Bakü.
• Nazarli, G. (2023). Azerbaycan- Ermenistan Çatışmasının Azerbaycan'a Çevresel Etkileri [Doktora Tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bilim Dalı.
• Özdemir, B. & Askeroğlu Arslan, A. (2018). Rusya’nın Kürdoloji çalışmaları (1787-1947). İnsan ve İnsan, 5(17), 194-213. https://doi.org/10.29224/insanveinsan.394401.
• Sözeri, F. (2022). Rus ordusunda bir Kürt generali: Guli Cafer Ağa. Kürd Araştırmaları Dergisi, S. 8, 55-71.
• Şadıhanov, E. (1999). Sovyetler Birliği ve Sovyet Sonrası BDT Cumhuriyetleri Tarih Kitaplarında Türk İmajı [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı.
• Şimşir, B. N. (Ty.), “Kars Antlaşması”. Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/kars-antlasmasi/?pdf=3542.
• Taşcı, T. A. (2019). Rus devlet teşkilatında Namestniklik kurumunun tarihçesi. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 5(8), 191-211. https://doi.org/10.31765/karen.668139.
• Arşiv Belgeleri
• TDA, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, No.571, 34770 – 136931 - 4
• TDA, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, No.571, 34770 – 136943 - 2
• TDA, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, No.571, 34778 – 136956 - 3
• TDA, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, No.571, 34695 – 135195 - 1
• TDA, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, No.571, 34695 – 135195 - 2
• TDA, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, No.571, 34695 – 135195 - 3
• TDA, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, No.571, 34695 – 135195 - 4