THE LIFE AND STRUGGLES OF ABU’L-HAYJA AL-SAMIN, ONE OF SALADIN’S COMMANDERS

Year 2025, Issue: 30, 160 - 179, 29.10.2025

Arafat Yaz

https://doi.org/10.29029/busbed.1689183

Abstract

In the Middle Ages, the twelfth century was one of the most dynamic periods in East–West relations. During this time, the states of Europe managed to put aside their internal disputes and sought to seize the holy lands from the Muslims. While the political and religious authorities in Europe gathered on common ground for various purposes, sectarian differences and struggles for power came to the forefront in the Islamic world. The political divisions that had begun in the early years of the Abbasids had further increased by this century. The rivalry and divisions among Muslim states paved the way even more for the Crusaders. The authorities of Anatolia, Syria, and Egypt were forced to confront the Crusades, while other Muslim states remained indifferent to this problem. Unlike the Crusaders, the Muslims could not unite, and only the states that ruled the lands through which the Crusaders passed and sought to conquer were directly confronted with the issue. When the lands conquered by the Crusaders were lost, the campaigns were repeated. Just as Imad al-Din Zengi’s conquest of Edessa in 1144 led to the Second Crusade, Salah al-Din’s capture of Jerusalem triggered the Third Crusade. Against the strengthening Salah al-Din in Egypt and Syria, Europe gradually sent all kinds of support to their co-religionists in distress. This resulted in one of the most arduous struggles in history. This study focuses on the life and struggle of Abu’l-Hayjâ Husâm al-Dîn al-Samîn of Erbil, who served Salah al-Din from the earliest years of his political career until his death, and who was considered one of his significant commanders. Primarily, the main sources that provide information about the period of Salah al-Din have been taken as a basis. Since most of the data about Abu’l-Hayjâ al-Samîn appear in these sources, the accounts in the works of Muslim historians have been evaluated as the fundamental references of the research. As Abu’l-Hayjâ al-Samîn lived in the same period as Salah al-Din and took part with him in many political events, a general framework of the era has also been included in order to ensure the integrity of the subject. In conclusion, this study aims to reveal the life of one of Salah al-Din’s leading commanders and to highlight the role he played in the events of a critical period in history.

Keywords

Abu’l-Hayja al-Samin , Ayyubids , Saladin , Commanders of Ayyubids , Crusade III

SELAHADDÎN EYYÛBÎ’NİN KOMUTANLARINDAN EBÜ’L-HEYCÂ ES-SEMÎN’NİN HAYATI VE MÜCADELESİ

Abstract

Orta Çağ’da XII. asır doğu-batı ilişkilerinin en hareketli olduğu dönemlerden biri olmuştur. Bu dönemde Avrupa’daki devletler, aralarındaki ihtilafları bir kenara bırakmayı başarmış ve kutsal beldeleri Müslümanların elinden almaya çalışmışlardır. Avrupa’daki siyasi ve dini otoriteler çeşitli amaçlarla ortak bir zeminde buluşurken, İslâm dünyasında mezhepsel farklılıklar ve iktidar kavgaları öne çıkmıştır. Abbâsîlerin ilk yıllarından itibaren başlayan siyasi bölünmeler, bu asra gelindiğinde daha da artmıştır. Müslüman devletlerin arasındaki bu rekabet ve farklılıklar Haçlıların önünü daha da açmıştır. Anadolu, Suriye ve Mısır otoriteleri, Haçlı seferlerine karşı koymak zorunda kalırken diğer Müslüman devletler bu probleme kayıtsız kalmışlardır. Müslümanlar, Haçlıların yaptığı gibi bir araya gelememiş, Haçlıların geçtiği ve almak istediği topraklara egemen olan devletler bu sorunun muhatabı olmuşlardır. Haçlıların ele geçirdiği topraklar ellerinden çıkınca bu seferler tekrarlanmıştır. İmadüddîn Zengî’nin 1144’te Urfa’yı fethetmesi nasıl II. Haçlı Seferi’ne yol açtıysa, Selâhaddîn’in Kudüs’ü ele geçirmesi de III. Haçlı Seferi’ne sebep olmuştur. Mısır ve Suriye’de güçlenen Selâhaddîne karşı Avrupa’dan zor durumdaki dindaşlarına peyderpey her türlü destek yollanmıştır. Bu da tarihin en zorlu mücadelelerinden birinin cereyan etmesine yol açmıştır. Bu çalışmada, Selâhaddîn Eyyûbî’nin siyasi hayatının ilk yıllarından vefatına kadar ona hizmet eden ve önemli emirlerinden biri olan Erbilli Ebü’l-Heycâ Hüsâmüddîn es-Semîn’in hayatı ve mücadelesi üzerinde durulmuştur. Öncelikle Selâhddîn Eyyûbî dönemi hakkında bilgi veren ana kaynaklar esas alınmıştır. Ebü’l-Heycâ es-Semîn hakkındaki verilerin çoğunun bu kaynaklarda geçmesi nedeniyle Müslüman tarihçilerin eserlerindeki bilgiler araştırmanın temel başvuru kaynağı olarak değerlendirilmiştir. Ebü’l-Heycâ es-Semîn’in Selâhaddîn ile aynı dönemde yaşaması ve onunla birçok siyasi hadisede yer alması nedeniyle, konunun bütünlüğünü sağlamak amacıyla dönemin genel çerçevesine de yer verilmiştir. Sonuç olarak bu çalışma, Selâhaddîn Eyyûbî’nin önde gelen komutanlarından birinin hayatını ortaya koyarak, tarihin kritik bir döneminde oynadığı rolü gözler önüne sermeyi amaçlamaktadır.

Keywords

Ebü’l-Heycâ es-Semîn , Eyyûbîle , Selâhaddîn Eyyûbî , Eyyûbî Komutanları , III. Haçlı Seferi

Thanks

Alın teri, göz nuru... Teşekkür ederim. Hayırlı çaşılmalar

References

• Abu’l-Farac, G. (1987). Abu’l-Farac Tarihi (Ömer Riza Doğrul, Çev.; C. 2). Türk Tarih Kurumu.
• Ağırakça, A. (2017). Selâhaddin Eyyûbî ve Kudüs’ün Yeniden Fethi (6. bs). Akdem Yayınları.
• Alican, M. (2013). Selçuklu-Mervânî İlişkileri. Turkish Studies, 8(11), Article 11.
• Altan, E. (2020). Haçlı Seferleri ve Anadolu (1097-1190): Türkiye Selçukluları Tarihinde Haçlı Seferlerinin Yeri ve Önemi. USAD, 12, 35-50.
• Arı, M. S. (2016). Selahaddin-i Eyyûbî’nin Fatımî Halifeliğini Ortadan Kaldırması. Uluslararası Selahaddîn Eyyûbi Sempozyumu, 2, 105-119.
• Atila, M. (1996). XI.-XII. Yüzyıllar (1055-1171) Arasında Selçuklu-Fatımî İlişkileri [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Attaleiates, M. (2008). Tarih (B. Umar, Çev.). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Azar Nasırabadi, G. (2020). Hârezmşâhlar Dönemi Emirlerinden Mayacuk/Mayancuk ve Faaliyetleri. Mutad, 7(2), 267-286.
• Bahadır, G. (2009). Dokuzuncu ve Onuncu Yüzyılda Bizans-Abbasi Sınırı. Tarih Araştırmaları Dergisi, 28(46), 163-178.
• Bedrüddin Aynî. (2010). İkdü’l-Cumân Fi Tarîh-i Ehli’z-Zaman. Matbaatu Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesaiki’l-Kavmiyye.
• Demirkent, I. (1997). Haçlı Seferleri. Dünya Yayıncılık.
• Ebu Şame. (1974). Zeylu Ale’r-Ravdeteyn (2. bs). Dârü’l-Ceyl.
• Ebu Şame. (1997). Uyûnü’r-Ravdeteyn fi Ahbâri’d-Devleteyn en-Nûriye ve’s-Salâhiye. Müessetü’r-Risale.
• Ebü’l-Fida, İ. İ. (t.y.). El-Muhtasar fi Ahbari’l-Beşer. El-Matbaatü’l-Hüseyniyet’il-Mısriyye.
• Ed-Devâdârî. (1961). Kenzü’d-Dürer ve Câmiü’l-Gurer. Matbaatu Lecnetü’t-Te’lif ve’t-Terceme ve’n-Neşr.
• el-Hısnî, H. b. İ. (2019). Tarihu Hısn-ı Keyfâ. Nubîhar.
• El-Bündârî. (1979). Sena el-Berkü’ş-Şâmî. Mektebetü’l-Hancî.
• El-Hazrecî. (t.y.). Târîhu Devleti’l-Ekrâd (H.Alipaşa). Millet Genel Kütüphanesi.
• El-Himyerî. (1980). Er-Ravdü’l-Mi’târ fî Haberi’l-Aktâr (2. bs). Müessesetu Nasır Li’s-Sekafe.
• El-Isfahânî, İ. (1987). Berkü’ş-Şamî. Müessesetu Abdulhamid Şûmân.
• El-İsfahânî, İ. (1987). El-Berkü’ş-Şâmî. Müessesetu Abdulhamid Şûmân.
• El-Makrizî, T. (1418). El-Mevâ’iz ve İ’tibâr bi Zikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• El-Makrizî, T. (1419). Resâilü’l-Makrizî. Dârü’l-Hadis.
• El-Makrizî, T. (1997). Es-Sülûk li-Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• El-Ömerî. (1423). Mesâlikü’l-Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr. Mecmaü’s-Sekafî.
• En-Nüveyrî, Ş. A. (1423). Nihayetü’l-Ereb fi Fünûni’l-Edeb. Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiye.
• Er-Ravendî. (2005). Râheti’s-Südûr ve Âyeti’s-Sürûr. Mektebetü’l-A’lâ.
• Es-Safedî, İ. A. (2000). Kitabü’l-Vâfî bi’l-Vefayât (1. bs). Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabî.
• Es-Sübkî, T. abdulvehhab. (1413). Tabakâtü’ş-Şâfiiyeti’l-Kübrâ. Hicr Li’t-Tabaa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî.
• Ez-Zehebî, Ş. (1985). Siyeru A’lâmi’n-Nübela (11. bs). Müessesetü’r-Risale.
• Ez-Zehebî, Ş. (1993). Târîhü’l-İslâm ve Vefayâtü’l-Meşâhîri’l-A’lâm. Dârü’l-Kitâbü’l-Arabi.
• İbn Haldûn, A. (2000). Tarihu İbn Haldûn (C. 1-5). Darü’l-Fikir.
• İbn Hallikan, Ş. A. (1994). Vefâyâtü’l-Âyân ve Enbâü Ebnâi’z-Zamân (C. 7). Darü’s-Sadr.
• İbn Kesîr. (1988). El-Bidaye ve’n-Nihaye. Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî.
• İbn Kesîr. (2003). El-Bidaye ve’n-Nihaye. Dârü’l-Hicr.
• İbn Kesîr, E.-F. İ. (1998). El-Bidaye ve’n-Nihaye (1. bs, C. 17). Darü’l-Hicr.
• İbn Şeddâd. (2021). Katibin Gözünden Sultan Salâhaddîn Eyyûbî (A. Usta, Çev.). Yeditepe Yayınevi.
• İbn Şeddad, B. (1994). Nevâdirü’s-Sultaniyye ve’l-Mehâsinü’l-Yusufiyye. Mektebetü’l-Haneci.
• İbn Şehinşah el-Eyyûbî. (1401). Midmârü’l-Hakayık ve Sırrü’l-Halâyık. Alemü’l-Kütüb.
• İbn Tağriberdî, C. Y. (t.y.). En-Nücûmü’z-Zâhire fi Mülûki’ Mısır ve’l-Kâhire. Vizâretü’s-Sikâfe ve’l-İrşâdü’l-Kavmî.
• İbn Tağriberdî, C. Y. (1936). En-Nücûmü’z-Zâhire fi Mülûki’l-Mısır ve’l-Kâhire (C. 6). Matbaatu Darü’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• İbn Vâsıl. (1377). Müferricü’l-Kürûb Fi Ahbâri Beni Eyyûb. Darü’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye.
• İbnü’l-Adîm, K. (t.y.). Buğyetü’t-Taleb fi Tarihi Haleb (C. 1). Darü’l-Fikir.
• İbnü’l-Adîm, K. (1996). Zübdet’ül-Halib min Tarihi’l-Haleb (1. bs). Darü’l-Kitabi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Esîr. (1997). El-Kamil fi’t-Tarih (Vols. 1-10). Dârü’l-Kitabü’l-Arabî.
• İbnü’l-Esîr, İ. (1991a). İslâm Tarihi el-Kâmil fît-Târih Tercümesi (C. 12). Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Esîr, İ. (1991b). İslam Tarihi el-Kamil fi’t-Tarih Tercümesi (A. Özaydın, Çev.; C. 11). Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Ezrak, A. b. Y. (1990). Mervânî Kürtleri Tarihi (B. Mehmet Emin, Çev.; 2. bs). Koral Yayınevi.
• İbnü’l-İmâd el-Hanbelî. (1986). Şezerâtü’z-Zeheb fi Ahbari men Zeheb (1. bs). Dar-ü İbn Kesîr. İbnü’l-Verdî, Z. (1996). Tarihu İbni’l-Verdî (C. 1-2). Darü’l-Kütübi’l-İlmiye.
• İnce, F. (2019). Selahaddin Eyyubî’nin İslam Birliğini Kurma Çabaları. Karadeniz Araştırmaları, XVI(63), 455-466. Kahhale, Ö. R. (1994). Mu’camu Kabâili’l-Arabi’l-Kadîme ve’l-Cedîde (Vols. 1-5). Müessetü’r-Risale.
• Kaleli, E. (2014). İmparator I. Aleksios Komnenos (1081-1118) Döneminde Bizans ve Haçlılar Arasındaki İhtilaflar. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 13(4), 973-992.
• Karakuş, N. (2016). Selahattin Eyyubi ve Akka Savunması. Uluslararası Selahaddîn Eyyûbi Sempozyumu, 2, 522-540.
• Makrîzî. (1847). El-Beyân ve’l-İ’râb amma bi Ardi Mısır mine’l-E’râb. Göttingen.
• Mehmed Emin Zeki. (1998). Kürd ve Kürdistan Ünlüleri (Meşâhiru Kurd u Kurdistan) (M. Baban, S. Kutlay, Çev.; 2. bs). Apec & Öz-Ge Yayınları.
• Merçil, E. (1990). Sultan Selâhaddîn Eyyûbî’nin Anadolu’daki Türk Devletleriyle Münasebetleri. Belleten, LIV(27), 417-425.
• Mîrhand. (1370). Ravdatü’s-Safa. İntişarat-ı İlmî.
• Muhammed Emin Zeki Beg. (2018). Kürtler ve Kürdistan Tarihi (İnce vahdettin, M. Dağ, R. Adak, & Ş. Aslan, Çev.). Nûbihar.
• Nicholson, H. J. (2019). Chronicle of the Crusade A translation of the Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis Ricardi. Routledge.
• Paydaş, K. (2012). Emevîler ve Abbasiler Döneminde Önemli Bir Sugûr Şehri Tarsus. Tarih Araştırmaları Dergisi, 31(51), 165-200.
• Polat, Z. (2015). Selâhaddin Eyyûbî’nin Haçlı Siyaseti ve Kudüs Haçlı Krallığıyla Yaptığı Antlaşmalar [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Psellus, M. (1992). Mikhail Psellos’un Khronographia’sı (I. Demirkent, Çev.). Türk Tarih Kurumu Basımevi. Runciman, S. (1954). A History of the Crusades III. Penguin Books.
• Runciman, S. (1987). Haçlı Seferleri Tarihi (F. Işıltan, Çev.; C. 2). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sibt İbnü’l-Cevzî. (2013). Mir’âtü’z-Zaman fi Tarihi’l-A’yan (C. 21-22). Darü’r-Risaleti’l-Alemiyye.
• Şeşen, R. (2004). El-Melikü’l-Efdal, Ali. İçinde DİA (C. 29, ss. 62-63). TDV.
• Şeşen, R. (2009). Selâhaddîn-i Eyyûbî. İçinde DİA (C. 36, ss. 337-340). TDV.
• Şeşen, R. (2016). Kudüs Fatihi Selâhaddin Eyyûbî (1138-1193). Yeditepe Yayınevi.
• Şimşir, M. (2018). Ortaçağ’da Düzenlenen Haçlı Seferlerinin Gerçek Nedenleri Üzerine Bir Çalışma. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45, 95-120.
• Şimşir, M. (2023). Malazgirt Meydan Muharebesi Öncesi Bizans-Fatımî İlişkileri ve Savaşa Etkileri. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 8, 22-39.
• Tokuş, Ö. (2016). Arslan el-Besâsîrî ve İbrahim Yınâl İsyanlarının Gizli Kahramanı Fatımî Dâîsi "el-Mü’eyyed fi’d-din Hibetullah eş-Şirazî ". Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI(2), 569-594.
• Tomar, C. (2004). El-Melikü’l-Azîz. İçinde DİA (C. 29, ss. 61-62). TDV.
• Turan, A. (2021). Selâhaddin Sonrası Eyyûbîler Devleti. Siyer Yayınları.
• Xezrecî, M. (2015). Tarîxa Dewleta Kurdan (E. Yildirim, Ed.; M. E. Narozî, Çev.). Weşanxaneya Azad.
• Yûnînî, K. (1992). Zeylu Mirâti’z-Zaman. Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî.