KARAHITAY DEVLETİ'NİN İNHİTATI VE NAYMAN VELİAHTI KÜÇLÜK'ÜN DOĞU TÜRKİSTAN TAHAKKÜMÜ (1211-1218)

Year 2019, Volume: 2 Issue: 4, 33 - 54, 15.09.2019

Yavuz Delibalta

Abstract

Cengiz
Han’ın Moğol birliğini kurma aşamasında Nayman veliahtı Küçlük, onun önünden
kaçarak Karahıtay İmparatorluğu’na sığınmıştır. Karahıtay devlet ve
hükümdarının zafiyetini keşfeden Küçlük, gerekli güven ve itimadı kazanıp kısa
sürede sahip olduğu konumu ve gücünü artırmıştır. Ardından isyan hareketine
girişip hükümdarını esir eden Küçlük, devletin hâkimiyetini tamamen kendi eline
geçirmiştir. Harizmşahlarla mücadele eden Küçlük, hâkimiyeti altındaki Doğu
Türkistan şehirlerinde İslam dinine karşı bir takibat başlatmış ve Müslüman
halka siyasi, dini, ekonomik ve kültürel alanlarda yoğun baskı ve zulüm
politikası gütmüştür. Doğu Türkistan şehirleri Küçlük ve onun tahakkümünden
ancak 1218 yılında Moğol kumandanı Cebe Noyan’ın gelişiyle birlikte
kurtulabilmiştir. Dolayısıyla bu dönemin incelenmesi Moğol istilasından önce
Doğu Türkistan’da genel durumun ve manevi havanın nasıl olduğunu gözler önüne
sermektedir.

Keywords

KÜÇLÜK, NAYMAN, KARAHITAY, DOĞU TÜRKİSTAN

References

• ALMAS, Turgun, Uygurlar, çev. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul 2010.BAR HABRAEUS, Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi II, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK Yay., Ankara 1950.BARTHOLD, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, hzl. Hakkı Dursun Yıldız, TTK Yay., Ankara 1990.BARTHOLD, V.V., Orta-Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, hzl. Yaşar Kopraman, İsmail Aka, TTK Yay., Ankara 2006.CÜVEYNÎ, Alâaddin Ata Melik, Tarih-i Cihângüşâ, çev. Mürsel Öztürk, TTK Yay., Ankara 2013.ÇAKAN, Varis Abdurrahman, “Kara Hıtaylar ve Onların Müslüman Türk Dünyasına Etkileri”, Türk Yurdu, S. 25 (214), (Haziran 2005), s. 45-49.D’OHSSON, M. Baron C., Moğol Tarihi, çev. Ekrem Kalan-Qiyas Şükürov, IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul 2006.el-HAMEVÎ, Şihabüddin Ebû Abdullah Yakut, Mû’cemü’l-Büldân, thk. Ferid Abdülazîz el-Cündi, Beyrut 1979.GROUSSET, Rene, Bozkır İmparatorluğu, çev. Reşat Uzmen, Ötüken Yay., İstanbul 1980.HARTOG, Leo de, Cengiz Han Dünyanın Fatihi, çev. Serkan Uzun, Dost Kitabevi Yay., İstanbul 2003.HITCHINS, Keith, “Kaşgar”, TDV İA, C. XXV, s. 8.İBNÜ’L-ESÎR, el-Kâmil fi’t-Tarih X, çev. Abdulkerim Özaydın vd., Hikmet Neşriyat, İstanbul 2008.İBNÜ’L-İBNÎ, Ebû’l-Ferec, Târîhu Muhtasari’d-Düvel, çev. Şerafeddin Yaltkaya, TTK Yay., Ankara 2011.İNAN, Abdulkadir, “Nayman Boyunun Soyu Meselesi”, Belleten, C. XXIV, S. 96, TTK Yay., (Ekim 1960), s. 539-545.KAFESOĞLU, İbrahim, Harezmşahlar Devleti Tarihi, TTK Yay. Ankara 2000.KONUKÇU, Enver, “Balasagun”, TDV İA, C. V, s. 4.KÖPRÜLÜ, Fuad, “Harizmşahlar”, MEB İA, C. V, s. 274.MOĞOLLAR’IN GİZLİ TARİHİ, çev. Ahmet Temir, TTK Yay., Ankara 1986.NESEVÎ, Şihabüddin Muhammed, Sîret-i Celâleddin Mingburnî, nşr. Mücteba Minovi, Tahran 1344hş.ÖZAYDIN, Abdulkerim, “Muhammed b. Tekiş”, TDV İA, C. XXX, s. 582.ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Sultan Sencer ve Kara-Hitaylar-Katavan Savaşı”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1994.REŞÎDÜDDİN FAZLULLĀH, Câmiu’t-Tevârîħ II, nşr. Ahmed Ateş, Ankara 1957.ROUX, Jean-Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, çev. Aykut Kazancıgil, Ayşe Bereket, Kabalcı Yay. İstanbul 2001.SPULER, Bertold, İran Moğolları, çev. Cemal Köprülü, TTK Yay., Ankara 2011.TAŞAĞIL, Ahmet, “Hoten”, TDV İA, C. XVIII, s. 252. , “Karahıtaylar”, TDV İA, C. XXIV, s. 416. , “Özkent”, TDV İA, C. XXXIV, s. 130.YAZIKSIZ, Necip Asım, Celâlüttin Harezemşah, Devlet Matbaası, İstanbul 1934.