Îmkanên Dimilî yên Xweparastinê û Hêza wê ya Jîyanê li Herêma Dîyarbekirê

Year 2022, Volume: 8 Issue: 16, 7 - 29, 25.12.2022

Ayhan Yıldız

https://doi.org/10.56491/buydd.1114311

Abstract

Zazaca bir dil veya lehçe olarak ve Zazaca konuşucuları etnik aidiyet açısından Kurmanc, Soran ve yabancı araştırmacılar arasında yaklaşık yüz yıldır tartışma konusu olarak literatürde yer almaktadır. Zazaca konuşucuların büyük bir kısmı Diyarbakır ve çevresinde Kurmanclarla içiçe yaşamaktadırlar. Zazacanın zor durumu karşısında bazı edîp ve bilim insanı, kendi az ve sınırlı imkanlarıyla 1990’lı yıllardan bu yana burada Zazacanın korunması ve geliştirilmesi için çalışmaktadırlar.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti, 2000’li yıllardan sonra resmi olan üniversite, okul ve yayın kurum ve imkanlarıyla Zazaca'yı desteklemektedir. Ne var ki Zazaca'nın gerileme ve zayıflamasının önüne geçilememiştir. UNSCO, bir raporunda Zazaca'yı hayatî tehlike altında olan bir dil olarak kaydetti.
Bu yüzden bu çalışma, Zazaca'nın Diyarbakır ve çevresindeki gerçek durumunu, sahaya inerek, sözlü ve yazılı veriler toplayarak, görüşme ve gözlem teknikleriyle göz önüne sermeyi amaç edindi. Bu şekilde bu alandaki bilimsel çalışmalara bir katkı yapmayı amaçlamaktadır. Araştırmanın sonucunda elde edilen bulgulara göre Zazaca'yı destekleyen kişisel, toplumsal, kurumsal ve develete ait imkanlara rağmen Zazaca'nın hayatta kalma gücü azdır ve bu bölgede tehlike altındadır.

Keywords

zazaca, unesco, ölü diller, devlet imkanları

Thanks

teşekkürler

References

• Aydeniz, Veysel, röportaj yapan: Ayhan Yildiz. Kirmanckî û Kurmancî (25 08 2019).
• Aykaç, Yakup. «Dîroka Zimannasîya Giştî û Xebatên Zimannasîyê di Kurdî de.» Waneyên Zimannasîyê içinde, yazan Ümran Altınkılıç, 51. İstanul: Lîs, 2016.
• Badıllı, Kemal. Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri (Kürmançça Lehçesi). Ankara: Ankara Basım ve Ciltevi, 1965.Bedirxan, Emîr Celadet, ve Roger Lescot. Kürtçe Grameri. İstanbul: Doz Yayınları, 1991.
• Bingöl, İbrahim. «Fonolojîya Devoka Zazakî ya Gimgimê.» Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü, 2017: 114.
• Can, Mutlu. Bîblîyografyaya Kirmanckî/Zazakî (1963-2017) . İstanbul: Weşanxaneyê Vateyî, 2018.
• Çağlayan, Ercan. «Zazaların Etnik Kökeni.» Kürtler (Tarih) içinde, yazan Adnan Demircan, 288-289. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2015.
• Çem, Munzur. Türkçe Açıklamalı Kırmancca (Zazaca) Gramer. İstanbul: Deng Yayınları, 2003.
• Çîçek, Alî Aydin. Antolojîyê Şîîranê Kirmanckî (Zazakî). İstanbul: Weşanxaneya Vateyî, 2017.
• Çirrî, Reşitê, röportaj yapan: Ayhan Yildiz. Dimbilîya Zîyareta Weyselqeranî (08 08 2019).
• Çitfçi, Hasan, röportaj yapan: Kelhaamed. Hevpeyvîn li ser Zimanê Kurdî bi Prof Dr. Hesen Çîftçî re (12 10 2014).
• Erdem, Turan. Kürtçede Dil Dersleri Zazaca. İstanbul: Fırat Yayınları, 1998.
• Gultekin, Sabahattin. Ro Ser Zarawaya Kırmanckî Xebata Gramerî. İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, 2010.
• Gustoyic, Nesibe, röportaj yapan: Ayhan Yildiz. Estanekê Kirmanckî (12 06 2005).
• Gündüz, Deniz. Türkçe Açıklamalı Kürtçe Kırmancca/Zazaca Dil Dersleri. İstanbul: Vate Yayınevi, 2006.
• Jêle, Memê. Khalmemo Sır. İstanbul: Vejiyaişê Tiji, 2003.
• Keskin, Mesut. «Zaza Dili (Zaza Language).» Bibgöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi , 2015: 99.
• Kirkan, Ahmet. Bîyîşa Pêxemberî ya Osman Esad Efendî û Destpêka Edebîyatê Klasîk yê Kirmanckî. İstanbul: Weşanxaneyê Vateyî, 2018.
• —. Bîyîşê Pêxemberî ya Osman Esad Efendî û Destpêka Edebîyatê Klasîk yê Kirmanckî. İstanbul: Weşanxaneyê Vateyî, 2018.
• Kurdo, Qanatê. Rêzimana Kurdî: Kurmancî-Soranî (Ji Soranî: Zülküf Ergün). İstanbul: Nûbihar, 2013.
• Lezgîn, Roşan. Dersê Ziwanî. İstanbul: Weşanxaneya Roşna, 2012.
• Malmîsanij. Ferhengekê Kirdkî-Pehlevkî-Kurmanckî. Spanga: Apec, 1997.
• Malmîsanij, M. Kurmancca ile Karşılaştırmalı Kırmancca (Zazaca) Dil Bılgisi. Îstanbul: Weşanxaneya Vateyi, 2015.
• —. Kurmancca île Karşılaştırmalı Kırmancca (Zazaca) Dilbilgisi. İstanbul: Weşanxaneyö Vateyi, 2015: 32.
• —. Kürtçede Ses Değişimi. İstanbul: Weşanxaneya Vateyi, 2013.
• Marif, Ewrehmanî Hacî. Raberî Serçawe Le Barey Zimanî Kurdîyewe. Bexda: Kolêjî Berewey Zankoy, 1989.
• Ozkal, Hacî. Gramer û Raştnûştişê Kurdî/Kirdkî [Kirmanckî/Zazakî]. Ankara: Weşanên J&J, 2017.
• Öpengin, Ergin. Rewşa Kurdî ya Sosyolenguîstîk li Tirkîyeyê. İstanbul: Avesta, 2011.
• Sevgen, Nazmî. Zazalar Kızılbaşlar: Coğrafya-Tarih-Hukuk-Folkloır-Teogoni. Ankara: Kalan Yayınları, 1999.
• Tan, Samî. Rêzimana Kurmancî. İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, 2015.
• Taş, Cemal. Roê Kirmanciyê. İstanbul: Vêjiyaişê Tiji, 2007.
• Tay, Mela Yûsuf, röportaj yapan: Ayhan Yildiz. Têkilîya Kirmanckî bi Kurmancîya Jêrîn ra (09 07 2019).
• Varol, Murat. «Etnik Yaklaşımlar Bağlamında Zaza Kimliği.» Kimlik, Kültür ve Değişim Sürecinde Osmanlıdan Günümüze Kürtler. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2013. 466-467.
• Vate, Gruba. Ferhen: Türkçe-Kırmancca;Kırmanccki-Tırki. İstanbul: Weşanxaneyö Vateyi, 2013.
• Veroj, Seîd. Mehmed Mîhrî Hîlav û Kovara Kurdistan. İstanbul: İsmail Beşikçi Vakfı Yayınları , 2015.
• —. Veracêkerdena Gramerê Zazakî û Kurmancî. İstanbul: Weşanên Ava, 2014.
• —. Veracêkerdena Gramerê Zazakî û Kurmancî: Dîyalekt, Alfabe û Fonetîk, Morfolojî. Diyarbakır: Weşanên Ava, 2014.
• Xasî, Mela Ehmedê. Mewlûdê Nebî, (Tadoxê Tîpane Erebî ra: Mihanî). İstanbul: Fırat Yayınları/Weşanên Firat, 1994.