Ketina Dengan di “Berxvan”a Ûsivê Beko de

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 17, 40 - 51, 25.06.2023

Halil Akgül

https://doi.org/10.56491/buydd.1265990

Öz

Bu çalışma ses düşmesi konusu üzerine çalışmaktadır. Ses olaylarından “ses düşmesi” dillerde ağızların orijinal bir özelliğidir. Biyolojik farklılıklar, coğrafya ve komşu diller ağızları etkilerler ve ağızlar da doğal olarak sadelik ve akıclılık peşindedirler. Bu nedenle konuşmada bazı sesler teleffuz edilmezler. Ses düşmesi doğrudan sözcüğün içinde de gerçekleşebilir ya da çekim veya türetim sonucunda da meydana gelebilir. Ses olaylarını belirlemek ve sınıflandırmak o dili tanımak, standartlaştırmak ve geliştirmek için bize fırsat sağlar. Bu tanımlama ve tasnifler dilin gramer kurallarını belirlemek ve oluşturmak için önemlidir. Bu çalışmada Kafkasya Ağzı/Ermenistan Kurmanccası üzerine çalıştık. Ûsivê Beko’nın “Berxvan” adlı eserindeki hikayeleri çalışmamız için materyal olarak belirledik. Materyaldeki ünlü düşmesi ve ünsüz düşmelerini tespit edip onları örnekleriyle açıkladık. Ses düşmesi en fazla ünlü çarpışması (krm. pevçûna dengdêran, ing. hiatus) nedeniyle meydana gelmiştir. Fiil çekimlerinde ortaç sesi (/i/, /î/), çoğul yapma eklerinin sonunda /n/ sesi ve kaynaştırma sesi /y/ en yaygın görülen ses düşmesi örnekleridir.

Anahtar Kelimeler

Ses Olayları, Ses Düşmesi, Kafkasya Ağzı, Ûsivê Beko

Kaynakça

• Açar, Z. (2015). Devoka Devera Filistanê. (Hejmara Weşandinê: 384119). [Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Bîngolê]. https://tez.yok.gov.tr/
• Aksan, D. (1990). Her Yönüyle Dil. Ankara: TDK Yay.
• Bedirxan, C. A. û Lescot, R. (1990), Kürtçe Grameri (Kurmanci Lehçesi), Paris, Institut Kurde De Paris.
• Beko, Û. (2020). Berxvan. Tîpgûheziya ji Kîrîlî: Ferec Koyistanî. Weşanên Belkî. Enqere
• Bingöl, İ. (2017). Fonolojiya devoka Zazakî ya Gimgimê. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi. Yıl:3. Cilt:3. Sayı:5. 113-128
• Celalî, M. (2018). Kurmanciya Serhedê û Devoka Gundê Taxilka. Nûbihar. Hj. 145 Payîz. 40-46
• Efendioğlu, S. û İşcan, A. (2010). Türkçe Ses Bilgisi Öğretiminde Ses Olaylarının Sınıflandırılması. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED]. 43. 121-143
• Ersoy, H. Y. (2017). Türkçede Ses Düşmesi/Hece Kaynaşması Problemi: Başkurt Türkçesi Örneği. Dil Araştırmaları. Bahar 2017/20: 35-48.
• Gülmez, Gülbeddin. (2019). Dengên Devoka Torê (Gundê Xerabê bena Wekî Nimûne). (Hejmara Weşandinê: 590953). [Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Bîngolê]. https://tez.yok.gov.tr/
• Haig, G. û Öpengin, E. (2014). Regional Variation in Kurmanji: A Preliminary Classification of Dialects. Di nav The Journal of Kurdish Studies S. 2, No. 2, (143-176).
• Kayaselçuk, C. (2013). Türkiye Türkçesinde Ses Düşmeleri. (Hejmara Weşandinê: 344627). [Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Yıldırım Beyazıtê]. https://tez.yok.gov.tr/
• Mahmoud, B. O. (2016). Şîrovekirineke Dengsazî û Fonolojî Di Kurdiya Kurmancî de. (Hejmara Weşandinê: 443618). [Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Mardin Artukluyê]. https://tez.yok.gov.tr/
• Mêhrbexş, Î. Tîp, Deng û Kîte, https://krd.riataza.com/2018/11/12/tip-deng-u-kite-1/, https://krd.riataza.com/2018/11/13/tip-deng-u-kite-2/, https://krd.riataza.com/2018/11/14/tip-deng-u-kite-3/ (30.10.2022)
• Muhammed, H. Rêjeya Herfan di nivîsên kurmancî de, https://zimannas.wordpress.com/2015/07/04/rejeya-herfan-di-nivisen-kurmanci-de/, (30.10.2022)
• Siyabendî, T. (2020). Kurmanciya Ermenistanê. https://zimannas.wordpress.com/2020/03/13/kurmanciya-ermenistane/. 14.12.2022
• Öztekten, Ö. (2008). Türkiye Türkçesinde Yardımcı Sesin Ekleşmesi. VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı. 20-25 Ekim 2008. Ankara
• Taş, Ç. (2015). Dengsaziya Devoka Çaldiranê. (Hejmara Weşandinê: 443624). [Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Mardin Artukluyê]. https://tez.yok.gov.tr/