Syntax in Northern and Southern Zaza: A Comparative Study through Fairy Tales

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 21, 35 - 60, 29.06.2025

Hıdır Sönmez , Hasan Çiftçi

Öz

This study aims to reveal the differences and similarities in syntactic structure between Northern and Southern Zazaki dialects of Zazaki by comparatively analysing the fables in these two dialects. In particular, grammatical features such as sentence structures, the use of conjunctions and syntax will be examined. Fables are important sources that contain the cultural memory of a language and preserve its unique forms of expression. For this reason, the fable ‘The Fox and the Tick’, which has the Northern Zazaki variant (Lüye u Kerzık) and the Southern Zazaki variant (Lu u Kerce), will be analysed by applying the Transformational Generative Grammar approach in order to understand the sentence structure of Zazaki and contribute to the preservation of the language. This study has the potential to shed light on the general grammatical structure of Zazaki as well as its regional differences.

Anahtar Kelimeler

Zaza, Zazaki, syntax, the syntax of Zazaki, fable syntax

Lüye u Kerzık ve Lu u Kerce Masalları Üzerinden Kuzey ve Güney Lehçelerinde Zazaca Sentaksının Karşılaştırılması

Öz

Bu çalışma; Zazacanın, Kuzey ve Güney Zazacası lehçelerindeki masalları karşılaştırmalı olarak inceleyerek, bu iki lehçe arasındaki sentaktik yapı farklılıklarını ve benzerliklerini ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Özellikle cümle kuruluşları, bağlaçların kullanımı ve söz dizimi gibi dilbilgisel özellikler mercek altına alınacaktır. Masallar, bir dilin kültürel hafızasını barındıran ve kendine özgü ifade biçimlerini koruyan önemli kaynaklardır. Bu nedenle, ‘Tilki ile Kene’ masalının Kuzey Zazacası varyantı (Lüye u Kerzık), Güney Zazacası varyantı (Lu u Kerce) metinleri, Zazacanın cümle yapısını anlamak ve bu dilin korunmasına katkıda bulunmak amacıyla Dönüşümsel Üretici Dilbilgisi yaklaşımıyla incelenecektir. Bu çalışma, Zazacanın genel dilbilgisel yapısının yanı sıra bölgesel farklılıklarını da aydınlatma potansiyeline sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Zazaki , Zazaca , sentaks , Zazacanın sözdizimi , masal sözdizimi

Etik Beyan

Çalışmanın tüm süreçlerinin araştırma ve yayın etiğine uygun olduğunu, etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine uyduğumu beyan ederim.

Kaynakça

• Akbana, M. (2021). Hebıkê Henar, Vir Yayınları.
• Apuhan, D. (2022). ‘‘Tehlike Altındaki Dillerden Biri: Zazaca’’. 3. Uluslararası Sosyal ve Beşeri İlimler Kongresi, Adana, Türkiye.
• Arslan, İ. (2016). ‘‘Ergativität und Verbfunktionalität in der Zaza Sprache‘‘. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Heinrich-Heine-Universität Düsseldorf.
• Arslan, İ. (2018). “Zaza Dilinde Lehçe Farklılıkları”. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 4(7), 51-66. Arslan, İ. (2019). Zaza Dilinde Fiiller, Akademisyen Yayınevi.
• Arslan, İ. (2021). “Ditransitive Constructions in Zaza Language”. Akademik İncelemeler Dergisi., ss. 83-98. https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.946671
• Arslan, İ. (2022). “Ezafe (Genitive) in Zaza Language”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 405-416. http://dx.doi.org/10.18506/anemon.946031
• Aslanoğulları, M. (2015). ‘‘Feki Çolig dı Untışi Karo Sade ê Zazaki’’. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 1(2), 28-47.
• Chomsky, N. (1956). ‘‘Three models for the description of language’’. IRE Transactions on Information Theory, 2(3), 113-124.
• Chomsky, N. (1957). Syntactic Structures. The Hague: Mouton.
• Chomsky, Noam. (1965). Aspects of the Theory of Syntax. Cambridge, MA: MIT Press.
• Çiftci, H. (2013). Uygulamalı Farsça Grameri (2. bs.), Eser Ofset.
• Çiftci, H. (2024). “Ortak Atasözlerin Hikâyeleri: Kör baykuşun kısmeti…/Rizqê gurê kor…/ Rizq vêrg kor… Fârsça-Kurmancî-Zazakî-Türkçe 13”. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 10(19), 54-86
• Dağılma, İ. (2024). ‘‘Tehlilê Şiirê Axpin Heyat Ê Mela Aziz Bekiyi’’. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 10(20), 42-50. https://doi.org/10.56491/buydd.1577906
• Doğan, K. (2018). Kılam u Beyit u Şüari, Peron Kitap.
• Gündoğdu, S., Kahnemuyipour, A., & Peters, S. (2024). ‘‘The morphosyntax of Ezafe in Southern Zazaki’’. The Linguistic Review. De Gruyter.
• Kanat, Y. (2019). ‘‘Batı Kaynaklarında Zazalar ve Zazaca’’. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü.
• Karabeyeser, A. (2016). ‘‘Zazacada Görülen Geçmiş Zaman Kipinin Çekimi’’. Bingöl Araştırmaları Dergisi, Cilt:2, Sayı:4, Ocak 2016, ss. 61-72
• Karabeyeser, A., & Söylemez, İ. (2020). ‘‘Zazaki Dı Bestoği Sadeyi’’. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 6(12), 9-23.
• Karabeyeser, A. (2021). ‘‘Zazaki di Bestoği’’. Yayımlanmış Doktora Tezi. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü.
• Karabeyeser, A. (2023). ‘‘Zazaki dı Zafomari’’. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 9(18), 74-84. https://doi.org/10.56491/buydd.1390825
• Keskin, A. M. (2017). Şıma Zazaki Zanenê?, Dersim Yayınları.
• Kırkan, A. (2024). Zazaki de Kar. Peywend Yayınları.
• Propp, V. (1968). Morphology of the Folktale, University of Texas Press.
• Puexi, M. K. (2003). Mewlidi Nebi, Vir Yayınları.
• Selcan, Z. (1998). Grammatik der Zaza-Sprache, W&T Technik Verlag.
• Selcan, Z. (2013). Leksikonê Qese u Qesê Vırênunê – Leksikon, Tunceli Üniversitesi Yayınları.
• Sönmez, H. (2020). ‘‘Eleviyanê Zazaunê Dêrsımi de İtıqat u Ritüeli (Dersim Zaza Alevilerinde İnanç ve Ritüeller)’’. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bingöl: Bingöl Üniversitesi, Yaşayan Diller Enstitüsü.
• Sönmez, H. (2023). ‘‘Dersim Zaza Alevilerinde İnanç ve Ritüellerin Değişimi’’. Ed. (Volkan E.), Alevilerin Dönüşümü, (ss.133-172), Adana: Karahan Kitapevi.
• Şahin, H. (2020). Kıtabê Sanıku, Fam Yayınları.
• Şahifnoğlu, M. N. (1997). Farsça Grameri (Sarf ve Nahiv), Kitapevi Yayınları.
• Tesnière, L. (1959). Éléments de syntaxe structurale. Paris: Klincksieck.
• Todd, T. L. (2003). A grammar of Dimili: also known as Zaza. Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology (MPI-EVA).
• Toosarvandani, M., & van Urk, C. (2013). ‘‘The syntax of nominal concord: What ezafe in Zazaki tells us’’. Proceedings of the 43rd Meeting of North East Linguistic Society (NELS 43).
• Varol, M. (2015). ‘‘UNESCO'nun Dil Raporlarına Göre Zazaca'nın Durumu ve Geleceği’’. Turkish Studies, 10(2), 997-1006. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.7825
• Varol, M. (2018). ‘‘Benateyê Mewlidê Mela Kamilê Pueği u Mela Mehamedê Muradoni Dı Yo Muqayese’’. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 287–291. https://doi.org/10.18506/anemon.288241