Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşiv Fonu Fotoğraflarının Görünmeyen Yüzü: Fotoğrafçılar

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 99 - 120, 30.06.2025

Mehmet Kürşat Değer

https://doi.org/10.33721/by.1663172

Abstract

Çalışmanın amacı, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (DAB) Osmanlı Arşiv fonunda yer alan fotoğraf tanımlamalarında fotoğrafçı bilgilerindeki eksiklikleri belirleyerek fotoğrafçı bilgilerinin önemine dikkat çekip tanımlamaların iyileştirilmesine yönelik önerilerde bulunmaktır. Araştırmanın kapsamını DAB’ın çevrimiçi kataloğu olan Belge Tarama Sistemi’nde Osmanlı Arşivi fonunda yer alan fotoğraflar oluşturmaktadır. Tespit edilen araştırma problemi doğrultusunda çalışmada, fotoğrafçı bilgisinin tanımlama için önemine dikkat çekilerek, eksiklerin giderilmesine yönelik önerilerde bulunacaktır. Bu bağlamda çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi, elde edilen bulguların değerlendirilmesinde ise içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Elde edilen bulgularda, incelenen katalog kayıtlarında DAB’ın kullandığı üst veri elemanları arasında üretici unsurunun bulunmamasının getirmiş olduğu dezavantaj neticesinde fotoğraflara ilişkin önemli bir bilgi erişim unsuru olan fotoğrafçı bilgisinin kayıtlarda yer almadığı görülmüştür. Katalog kayıtlarında belirtilmeyen Abdullah Biraderler (Abdullah Freres), Phebus Efendi, Nicolas Andriomenos, Vasili Kargopoulo, Pascal Sebah, Krikor Derarsen gibi fotoğrafçı isimlerinin yapılan literatür araştırmasında fotoğrafçılık alanında oldukça önemli bir yere sahip olduğu ortaya çıkmaktadır.

Keywords

Osmanlı Arşiv Fonu , Osmanlı’da Fotoğrafçılık , Fotoğraf , Fotoğrafçı , Arşivsel Tanımlama

The Invisible Side of the State Archives Directorate Ottoman Archive Fund Photographs: Photographers

Abstract

The aim of this study is to identify the deficiencies in photographer information within the photograph descriptions in the Ottoman Archive Fund of the Republic of Türkiye Directorate of State Archives (DSA), to highlight the importance of photographer information, and to provide recommendations for improving these descriptions. The scope of the research consists of photographs in the Ottoman Archive collection available in the DSA Record Searc System, DSA’s online catalog. In line with the identified research problem, the study emphasizes the importance of photographer information for cataloging and proposes solutions to address the existing deficiencies. In this context, document analysis, one of the qualitative research methods, was used in the study, and content analysis technique was used to evaluate the findings. The findings reveal that the absence of the producer element among the metadata components used by DSA has resulted in a disadvantage, leading to the omission of a crucial access point—photographer information—in the catalog records. Furthermore, the literature review indicates that photographers such as Abdullah Brothers (Abdullah Freres), Phebus Efendi, Nicolas Andriomenos, Vasili Kargopoulo, Pascal Sebah, Krikor Derarsen, whose names are not mentioned in the catalog records, hold significant importance in the field of photography.

Keywords

Ottoman Archive Fund , Photography in Ottoman , Photograph , Pphotographer , Archival Description

References

• [Berlin.- Rückkehr der Deutschen Schutztruppe aus Deutsch-Ostafrika, General Paul von Lettow-Vorbeck beim Abschreiten der Ehrenkompanie], (1919). Nachlass Walther Dobbertin (Bild 105-DOA7231), Koblenz, Almanya.
• [John Drew, Jr. and woman], (1885-1903). Photographs (TMS ID: 50272), Getty Center, Los Angeles, CA, Amerika Birleşik Devletleri. https://www.getty.edu/art/collection/object/1048VE
• [Postmaster General Robert E. Hannegan shown with President Truman in the Oval Office], (1946). Photographs Relating to the Administration, Family, and Personal Life of Harry S. Truman (NAID: 350291089), Harry S. Truman Library, Independence, MO, Amerika Birleşik Devletleri. https://catalog.archives.gov/id/350291089
• [Silifke'de balık ağlarını onaran balıkçılar], (1979). Mersin (AOZHMER0055), Salt Araştırma, https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/224635
• Al-Hajj, B. (2001). Khalil Raad-Jerusalem Photographer. Jerusalem Quarterly, 11-12, 34-39. https://www.palestine-studies.org/en/node/78083 Altıparmak, V. (2009, 2 Haziran). Osmanlı Fotoğrafçılığında Ermeni’lerin Rolü. HyeTert. https://hyetert.org/2009/06/03/osmanli-fotografciliginda-ermenilerin-rolu-vahan-altiparmak/
• Anameriç, H. ve Rukancı, F. (2019). Bir Özel Arşiv Nasıl Tasnif Edildi? Arşivcilik metot ve terminolojisi ile bir süreç analizi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(4), 1811-1844. https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunisosbil/issue/51774/673308
• Bellis, M. (2016). History of Photography and the Camera. Jantar Mantar, 95(5), 4-6. https://www.imsc.res.in/~indu/JM/JM_final_files/jm%20so%2016.pdf
• Benjamin, W. (1972). A Short History of Photography. Screen, 13(1), 5-26.
• Benson, A. C. (2009). The Archival Photograph and Its Meaning: Formalisms for Modeling Images. Journal of Archival Organization, 7(4), 148–187. https://doi.org/10.1080/15332740903554770
• Bezirci, P. (2020). Bilgi İletişiminde Fotoğrafın Gücü ve Sultan II. Abdülhamid Han Albümlerinin Konu ve Araştırmacı Profillerinin Analizi. Turkish Studies-Social Sciences, 15(4), 1753-1778. http://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.43242
• Bowen, G. A. (2009). Document Analysis as a Qualitative Research Method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Bölük, G. (2010). Başlangıçtan Günümüze İstanbul’daki Fotoğrafhaneler [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. ProQuest Dissertations & Theses Global. https://www.proquest.com/docview/2569594557?sourcetype=Dissertations%20&%20Theses
• Brown, E., Hattenback, B., ve Washburn, I. (2016). From Camera Obscura to Camera Futura. Journal of the Patent and Trademark Office Society, 98(3), 406-446. https://heinonline.org/HOL/P?h=hein.journals/jpatos98&i=428
• Cansız, B. (2024). Payitaht İstanbul’da Fotoğrafçılığın Doğuşu ve Portre Fotoğrafçılığı. Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, 26, 163-79. https://dergipark.org.tr/tr/pub/msdergisi/issue/85058/1470246
• Casaretto, F. (2018). Sébah&Joaillier Fotoğraf Stüdyosu. Sébah&Joaillier Photographes. https://www.Sèbahjoaillier.com/tarihce
• Casaretto, F. (2023). Aile Arşivinden Sebah & Joaillier Fotoğrafhanesi. Türkiye İş Bankası.
• Cobon, L. L. (1988). Problems and Issues in the Arrangement and Description of Photographs in Libraries and Archival Repositories [Yüksek lisans tezi, University of British Columbia]. University of British Columbia. Retrieved from https://open.library.ubc.ca/collections/ubctheses/831/items/1.0097574
• Cook, T. (2013). Evidence, Memory, Identity, and Community: Four Shifting Archival Paradigms. Archival Science, 13, 95–120. https://doi.org/10.1007/s10502-012-9180-7
• Creswell, J. W. (2013). Qualitative Inquiry and Research Design: Choosing Among Five Approaches. SAGE Publications.
• Cseve, M. ve Bodi, Z. (1992). Odyo-Vizüel (Görsel-İşitsel) Materyal Arşivistinin Kimlik Krizi. Necla Olsa, çev., XII. Milletlerarası Arşiv Kongresi, 6-11 Eylül 1992 Montreal: Sunulan Tebliğler- I (s. 37-45) içinde. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Çetin, İ. (2021). The Backstages of Archives: The Reverse of Photographs. Archives and Records, 43(3), 221–243. https://doi.org/10.1080/23257962.2021.1904852
• Çiçek, E., (2018). Sihirli Belge Fotoğrafın Osmanlı Devletinde Kabulü, Gelişimi ve II. Abdülhamid Dönemi. Social Sciences Studies Journal, 23(4), 4581-4589.
• Çolak, O. M. (2019). Sultan II. Abdülhamid’in Fotoğrafçılarından Albay Hüseyin Hüsameddin Bey 1857-1904. Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, 18, 38-55. https://dergipark.org.tr/tr/pub/msdergisi/issue/51989/677772
• Değer, M. K. (2021). Kartografik ve Fotografik materyallerin Arşivsel Değeri. Hazine-i Evrak ve Tarih Araştırmaları Dergisi, 3(3), 27-42. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1912246
• Değer, M. K. (2024). Arşiv Belgelerinin Materyal Türü Bağlamında Nitelenmesi: Kartografik ve Fotografik Materyaller [Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi].
• Doble, R. (2016). A Brief History of Light & Photography. figshare. https://doi.org/10.6084/m9.figshare.3980031.v1
• Galtsyan, V. (2014). Derarsen, Krikor (Studio Parnasse). Lusadaran: Armenian Photograph Foundation. https://lusadaran.org/artists/derarsen-krikor-studio-parnasse/
• Gözeller, A. (2021). Osmanlı’da Fotoğrafçılığın Gelişimi ve Yıldız Sarayı Fotoğraf Albümleri Koleksiyonu. Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, 21, 100-117. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2039528
• Gürsel, Z. D. (2023). Levha-I Sıhhat: Geç Osmanlı Dönemi İstanbul’unda Tıbbi bakımı Görselleştirmek (Velioğlu, H., çev.). Fe Dergi, 15(2), 224-78. https://doi.org/10.46655/federgi.1306687 (Makalenin orijinali 2018 yılında yayımlanmıştır)
• Hensen, S. L. (1992). The First Shall be First: APPM and Its Impact on American Archival Description. Archivaria, 35, 64-70. https://www.archivaria.ca/index.php/archivaria/article/view/11886
• Hızal, T. (2025, 8 Mart). Arşivden Fotoğraflar 9 - Ali Sami Oğlu Mehmed Kemal Efendi. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=qpflKu1BmdM&ab_channel=TalhaHIZAL
• Hofmann, C., & Schatzl, G. (2003). Matt Albumen Papers and Their Use in Austrian Portrait Photography. Topics in Photographic Preservation, 10, 86-97. https://resources.culturalheritage.org/pmgtopics/2003-volume-ten/10_09_Hofmann.html
• Huck, B. (2017, Ekim 19). Carl Pietzner. Dorotheum. https://www.dorotheum.com/en/l/463591/
• International Council on Archives (2023). Records in Contexts–Conceptual Model (November, 2023). Expert Group on Archival Description. https://www.ica.org/resource/records-in-contexts-conceptual-model/
• Köşklü, A. ve Köşklü, Ü. (2018). Nicolas Andriomenos Photographe. Galenos Yayınevi.
• Lefèvre, W. (Ed.) (2007). Inside The Camera Obscura – Optics and Art Under the Spell of the Projected Image. Max-Planck Institute for the History of Science.
• Library of Congress (t.y.). Abdul Hamid II Collection. Library of Congress. 19 Mart 2025 tarihinde https://www.loc.gov/pictures/search/?st=grid&co=ahii adresinden erişilmiştir.
• Merriam, S. B. (2023). Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber (Selahattin Turan, çev. ed.). Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık. (Eserin orijinali 2009 yılında yayımlanmıştır)
• Merriam, S. B., ve Tisdell, E. J. (2015). Qualitative Research: A Guide to Design and Implementation. Jossey-Bass.
• Micklewright, N. (2003). Late Ottoman Photography: Family, Home, and New Identities. Shechter, R. (Ed), Transitions in Domestic Consumption and Family Life in The Modern Middle East: Houses in Motion içinde. Palgrave Macmillan, New York. https://doi.org/10.1057/9781403982698_4
• Miloševski, V. (t.y.). Paul Zepdji (XIX -XX) Armenian. Lexicon of Foreign Painters in Macedonia between 1850-1950. https://www.artlexicon.mk/foreign-painters-in-macedonia/zepdji-paul/
• Orhan, S. (2024). Traces of Ottoman Modernization in Abdullah Fréres' Street Photographs of Istanbul. Sanat Tarihi Dergisi, 33(2), 929-963. https://doi.org/10.29135/std.1495915
• Ortug, A. (2025). II. Abdülhamid Han’ın Bir Devri Tanıtan Fotoğraf Albümleri ve Burada Yer Alan Anatomi İlişkili Fotoğraflar Üzerine Notlar. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 26(1), 131-137. https://doi.org/10.26650/oba.1485485
• Önen, F. (2016). Osmanlı Devleti'nde Fotoğrafçılığın Gelişimi ve Fotoğrafın Tarihsel Kaynak Değeri [Yüksek lisans tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi]. ProQuest Dissertations & Theses Global. https://www.proquest.com/dissertations-theses/osmanlı-devletinde-fotoğrafçılığın-gelişimi-ve/docview/2626927030/se-2?accountid=8403
• Özendes, E. (1998). Abdullah Frères: Osmanlı Sarayının Fotoğrafçıları. Yapı Kredi Yayınları.
• Özendes, E. (1999). Sébah&Joaillier’den Foto Sabah’a Fotoğrafta Oryantalizm. Yapı Kredi Yayınları.
• Özendes, E. (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafçılık (1839-1923). Yem Yayınları.
• Özendes, E. (2019). Sultan Abdülaziz Dönemi İstanbul Fotoğrafçıları. Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, 18, 22-36. https://dergipark.org.tr/tr/pub/msdergisi/issue/51989/677770
• Öztuncay, B. (1992). James Robertson: Pioneer of Photography in the Ottoman Empire. Eren Yayıncılık.
• Öztuncay, B. (2000). Vasilaki Kargopulo: Hazret-i Pâdişâhî’nin serfotoğrafı. BOS.
• Öztuncay, B. (2003). The Photographers of Constantinople (vol 1), Aygaz.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative Research and Evaluation Methods. SAGE Publications.
• Pauli, L. (2019). Out of the Blue: A Note on The Discovery of a Russian Daguerreotype at the National Gallery of Canada. National Gallery of Canada Review, 10, 51-54. https://doi.org/10.3138/ngcr.10-003
• Pinguet, C. (2021). Abdullah Biraderler (1858-1899) Yükseliş ve Düşüşüyle Bir Fotoğraf Stüdyosu. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, Mayıs-Ağustos, 87-100.
• Salt Araştırma (t.y.). M. Erem Çalıkoğlu. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/1597
• Schwartz, J. M. (2002). Coming to Terms with Photographs: Descriptive Standards, Linguistic "Othering," and the Margins of Archivy. Archivaria, 54(1), 142-171. https://archivaria.ca/index.php/archivaria/article/view/12861
• Setiadi, C. J. (2017). The Significance of Photography as Archives and Cultural Memory. Humaniora, 8(2), 175-180. https://doi.org/10.21512/humaniora.v8i2.3894
• Shaw, W. M. K. (2009). Ottoman Photography of the Late Nineteenth Century: An ‘Innocent’ Modernism? History of Photography, 33(1), 80–93. https://doi.org/10.1080/03087290802582996
• Sheehi, S. (2015). The Life and Times of Louis Saboungi: A Nomadological Study of Ottoman Arab Photography. Ibraaz: Contemporary Journal for Visual Culture in North. https://www.ibraaz.org/essays/123
• Sheehi, S. (2017,1 Ekim). Early Arab photography. Routledge. https://www.rem.routledge.com/articles/overview/photography
• Society of American Archivists (t.y.). Creator. In Dictionary of Archives Terminology. 15 Nisan 2025 tarihinde https://dictionary.archivists.org/entry/creator.html adresinden erişildi.
• Şahin Tekinalp, P. (2010). Links Between Painting and Photography in Nineteenth-Century Turkey. History of Photography, 34(3), 291–299. https://doi.org/10.1080/03087291003630154
• Şentürk, B. (2013). Photographs as Archival Material. Türk Kütüphaneciliği, 27(4), 619-632. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/811363
• Topkaraoğlu, N.M., Çetintaş, H.B. (2021). Dijital Fotoğrafların Kataloglanması: Bir Standart Önerisi. Kütüphane Arşiv ve Müze Araştırmaları Dergisi, 2(2), 111‐129. https://doi.org/10.29228/lamre.51841
• Waley, I. M. (1991). Images of the Ottoman Empire: The photograph albums presented by Sultan Abdülhamid II. The British Library Journal, 17(2), 111-127. https://www.jstor.org/stable/42554325
• Wickliff, G. A. (1998). The Daguerreotype and the Rhetoric of Photographic Technology. Journal of Business and Technical Communication, 12(4), 413-436. https://doi.org/10.1177/1050651998012004001
• Arşiv Kaynakları
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 89.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 199.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 272.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 274.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 384.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 401.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 435.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 456.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 523.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 600.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 740.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 818.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 858.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 1105.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 1308.
• BOA [T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi], FTG.f [Fotoğraf], 1339.