Türkler ve Diğerleri

Year 2020, , 83 - 99, 16.07.2020

Gökhan Gökmen

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.770602

Abstract

Dünya tarihinde önemli bir yere sahip olan Büyük Selçukluların tarihi, yayıldığı topraklar üzerinde birçok devletin ortak geçmişini oluşturmaktadır. Bu önemli devleti, tarihî, sosyal, kültürel ve etnik açıdan en iyi ifade edenlerden biri de şair Mu‘izzî (öl. 518-521/1124-1127) olmuştur. Mu‘izzî’nin şiirlerinde Selçuklu geleneğinin, Türk kimliğinin ve onların dinî tercihlerinin izleri görülmektedir. Devletle ve siyasetle iç içe olan Mu‘izzî, Türk unsurunu ve Selçukluların öz kimliklerini ön plana çıkaran şiirlerinde Türk boyları hakkında birçok malumata yer vermekte, ayrıca Dîvân’ında Âd kavmi, Arap, Acem, Deylem, Deyyâr, Ermeni, Hint, Çin ve Rûm boyları hakkında da dikkate değer bilgiler beyan etmektedir. Mu‘izzî’nin, Türk boyları dışında şiirlerinde örneklere yer verip görüşler ileri sürdüğü bu kavimlere nasıl bir bakış açısıyla yaklaştığı hususu birçok açıdan anlam yüklüdür. Bir yandan Mu‘izzî’nin Dîvânı’nda ve düşünce dünyasında bu boyların ne şekilde yer aldığının tespiti hakkında bilgilere ulaşılabilecek; öte yandan bu kavimlerin edebî ve tarihî metinlerdeki varlığı hakkında bilgiler elde edilebilecektir. Bu makalede Mu‘izzî’nin Dîvânı’nda geçen bu boylarla ilgili örneklere ve ifadelere yer verilmektedir.

Keywords

Emîr Mu‘izzî, Selçuklular, Büyük Selçuklu Devleti, Boylar, Kavimler.

References

• ARÛZÎ, Nizâmî (1910). Çehâr Makâle, Nşr. Mîrzâ Muhammed-i Kazvînî, Leiden: İntişârât-i Zevvâr.
• ATEŞ, Ahmed (1979). “Mu‘izzî”, İslâm Ansiklopedisi, C 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 560-561.
• BARTHOLD, W. (2004). İslam Medeniyeti Tarihi, (çev. Fuad Köprülü), Ankara: Akçağ Yayınları.
• DİHHUDÂ, Ali Ekber (1999). Lugatnâme, C 1-17, Tahran: İntişârât-i Dânişgâh-i Tahrân.
• GÖKMEN, Gökhan (2018). Mu‘izzî’nin Şiir Dünyası, Kırıkkale: Kırıkkale-Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüleri, (Yayımlanmamış doktora tezi).
• GÜNDÜZ, Şinasi (2003). “Maniheizm”, İslâm Ansiklopedisi, C 27, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 575-577.
• HUSREVÂNÎ, Alî Rızâ (1302/1923). “Şerh-i Hâl-i Emîr Mu‘izzî”, Mecelle-i Armağan 11-12, s. 529-550.
• KARAİSMAİLOĞLU, Adnan (2001). Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAİSMAİLOĞLU, Adnan (2006). “Mu‘izzî”, İslâm Ansiklopedisi, C 31, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 98-99.
• LAZARD, Gilbert (1964). Les Premiers Poétes Persans, Paris: Librairie d’Amérique et d’Orient.
• MU‘İZZÎ (1362/1984). Kulliyât-i Dîvân, (mukaddime ve tsh. Nâsır-ı Heyyirî), Tahran: Neşr-i Merzbân.
• MU‘İZZÎ (1393/2014). Kulliyât-i Dîvân-i Emîr Mu‘izzî-i Nîşâbûrî, (önsöz, tashih ve açıklamalar Muhammed Rızâ Kanberî), Tahran: İntişârât-i Zevvâr.
• MU‘İZZÎ (1389/2010). Dîvân-i Emîr Mu‘izzî, (tsh. ‘Abbâs İkbâl Âştiyânî), Tahran: İntişârât-i Esâtîr.
• SAFÂ, Zebîhullah (1370/1991). Târîh-i edebiyyât der Îrân, I-V, Tahran: İntişârât-i Firdevs.
• TURAN, Osman (2008). Selçuklular Târihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• TURAN, Osman (1980). Selçuklular ve İslamiyet, İstanbul.
• TURAN, Osman (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İstanbul.
• ZERRÎNKÛB, ‘Abdulhüseyn (1382/2003). Bâ kârvân-i hülle, Tahran: İntişârât-i İlmî.