Türk Kaynaklarının Gelibolu Yarımadası’nın Tahliyesiyle İlgili Değerlendirmeleri

Yıl 2015, Cilt: 13 Sayı: 18, 431 - 446, 30.05.2015

Yüksel Nizamoğlu

https://doi.org/10.17518/caty.80544

Öz

İtilaf devletlerinin Çanakkale Boğazı’na taarruz etmesiyle başlayan Çanakkale
Muharebeleri önce deniz savaşı, ardından kara muharebeleri şeklinde
devam etti. Özellikle 1915 yılı Nisan ayı sonundan Ağustos ayı sonuna kadar
çok şiddetli muharebeler yaşandı. Eylül ayından itibaren muharebeler siper
muharebelerine dönüştü ve cephedeki kuvvetlerin sayısı azaltılmaya başladı.
Artık sıra İtilaf devletlerinin cephedeki kuvvetlerini tahliye etmelerine geldi.
İtilaf kuvvetleri Aralık ayından başlayarak Ocak ayı başına kadar Gelibolu
Yarımadası’ndaki kuvvetlerini kayıp vermeden tahliye etmeyi başardılar. 5.
Ordu’nun komuta kademesi, İtilaf devletlerinin kuvvetlerinin tahliyesi esnasında
böyle bir fırsatı değerlendiremedi. Tahliye edilen kuvvetlere ağır zayiatlar
verilebilir, bu sayede diğer cephelerdeki Osmanlı kuvvetlerinin yükü azaltılabilirdi.
Bu çalışmada Türk kaynaklarının bu tahliyeye ait yaklaşımları ve tespitleri
ele alınarak başta Liman Von Sanders olmak üzere komuta kademesiyle
ilgili eleştiriler değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Çanakkale Muharebeleri, İtilaf devletleri, Liman Von
Sanders, tahliye

Turkish Sources Viewpoint on the Evacuation of Gallipoli Front by
the Entente Powers

Abstract
The Gallipoli Campaign started with the attack of the Entente Powers and
then continued as naval battle first and land battle later. Especially from the
end of April 1915 until the end of August, there were very fierce battles. Starting 

in September battles turned into trench warfare and the number of forces on
the front line began to be reduced. Now it was time for the Entente Powers to
evacuate their front-line troops. The Entente Powers, starting from December
until early January, managed to evacuate their forces on the Gallipoli Peninsula
without loss. 5th Army Command could not take advantage of such an opportunity
during this evacuation. They could have inflicted heavy casualties on
evacuating forces and so the burden of Ottoman forces on the other fronts could
have been eased. In this paper, the position and viewpoint of Turkish sources
on this evacuation will be examined and their criticism of the army command,
primarily Liman Von Sanders, will be assessed.
Keywords: The Gallipoli Campaign, The Entente Powers, Liman Von
Sanders, Evacuation

Anahtar Kelimeler

Çanakkale Muharebeleri, İtilaf devletleri, Liman Von Sanders, tahliye

Kaynakça

• Atacanlı, Sermet, Atatürk ve Çanakkale’nin Komutanları, MB yayınevi, İstanbul 2007.
• Belen, Fahri, Çanakkale Savaşı, Harp Akademisi Matbaası, İstanbul 1935.
• Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi V. Cilt, III. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2012.
• Bursalı Mehmed Nihad, Büyük Harbde Çanakkale Seferi, Fevzi matbaası, İstanbul 1926.
• Cassar, George H. , Çanakkale ve Fransızlar, (Çev. Nejat Dalay), Milliyet yayınları, İstanbul 1974.
• Cihan Harbinde Osmanlı Harekâtı Tarihçesi Cüz 1 Çanakkale Muharebatı, Matbaa-i Askeriye, Dersaadet 1338.
• Çanakkale Tahliyesi Hakkında Bahri Rapor Türkler Nasıl İğfal Edildi? (Çev. Hüsameddin), İstanbul 1333.
• Gelibolu Şibh-i Ceziresi Üzerinde Bulunmakta Olan İngiliz Heyet-i Seferiyesinin Tahliye Harekâtından Bahsolub İngiltere Harbiye Nezareti Tarafindan Matbuat Vasıtasıyla Neşredilen General Charles Monroe'nün Raporu Tercümesidir, (Çev. Rahmi), Matbaa-i Amire, İstanbul 1332.
• Genelkurmay Başkanlığı ATASE Arşivi (Birinci Dünya Harbi Koleksiyonu (BDH), K. 184, D. 786, F. 4, 4-1, 4-2, 4-3, 4-4, 4-11; K. 185, D. 791, K. 185, D. 791, F. 65-2, F. 67-7, 67-8, 67-9; K. 3474, H 56, F. 1-7a, 1-9, F. 1-10a.
• Harp Mecmuası, Şubat, Mart 1331, S. 6, S. 7.
• http://www.geliboluyuanlamak.com/228_Turkiye-Cumhuriyeti-nin-En-Buyuk-Askeri-Tarihcisi-Kurmay-Yarbay--Bursali-Mehmet-Nihat-Bey--e-Vefa-%28-Cemalettin-Yildiz-%29.html (1.4.2015).
• James, Robert Rhodes, Gelibolu Harekâtı, Belge yayınları, İstanbul 1965.
• Kannengiesser, Hans, Çanakkale’de Türklerle Beraber, Timaş yayınevi, İstanbul 2009.
• Larcher, Maurice, Büyük Harbde Türk Harbi, (Mütercim: Mehmed Nihad), Askeri Matbaa, İstanbul 1928, C. 2.
• Mehmed Tahir, “Gelibolu Nasıl Tahliye Edildi? Resmi Raporlar”, Risale-i Mevkute-i Bahriye, 1332, S. 8, s. 358-370.
• Mustafa Kemal, Anafartalar Grubuna Ait Tarihçe, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2011.
• Mühlman, Carl, Çanakkale Savaşı, Timaş yayınları, İstanbul 2009.
• Nizamoğlu, Yüksel, “Çanakkale Savaşları Komutanlarından Esat Paşa’nın (Bülkat) Balkan Savaşları Sonuna Kadar Olan Hayatı”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl:12, Bahar 2014, S. 16, s. 1-34.
• Nizamoğlu, Yüksel, Kahramanlıktan Sürgüne Vehip Paşa, Yitik Hazine yayınları, İstanbul 2013.
• Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri II, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü yayınları, Ankara 2005.
• Prior, Robin, Gelibolu Mitin Sonu, Akılçelen kitaplığı, Ankara 2012.
• Sanders, Liman Von, Türkiye’de Beş Sene, Yeditepe yayınları, İstanbul 2007.
• Sidney, Mosley, Çanakkale Hakikatleri, (çev. Hüsameddin), Matbaa-i Amire, İstanbul 1333.
• Süleymaniyeli Mehmed Emin, Harb-i Umumide Osmanlı Cebheleri Vekayii, Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Matbaası, İstanbul 1334.
• Sürmeli, Serpil, “İngiliz Savaş Muhabiri Ellis Ashmead Bartlett’in Gözüyle Çanakkale Seferi Başarısızlığı ve Gelibolu’da Sıra Dışı Mücadelesi”, Atatürk, C. 5, S. 1, 2010, s. 81-100 (http://e-dergi.atauni.edu.tr/atauniad/article/view/1025001144, 6.4.2015).
• Travers, Tim, Gelibolu 1915, Elips Kitap, Ankara 2008.