Osmanlı Mülki Memurlarının Emekli Maaşları

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 32, 79 - 108, 27.05.2022

Ertan Gökmen

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.1062897

Cited By: 2

Öz

Bu çalışma Osmanlı mülki memurlarının 1880-1912 yılları arasındaki emeklilik şartlarını ve maaşlarını ele almaktadır. Çalışmanın kaynağını Osmanlı Arşivi’nde bulunan ve 1880-1912 yıllarını kapsayan dört adet tekaüt defteri oluşturmaktadır. Defterlerde emekli olan memurların emekliliklerine ait berat suretleri bulunmaktadır. Bu kayıtlarda emekli olan memurun adı, görev yaptığı yer, emeklilik tarihi, bağlanan emekli maaşı miktarı, bu maaşın hangi sosyal güvenlik kurumu tarafından karşılanacağı gibi bilgiler bulunmaktadır. Defterlerde 10.146 emekliye ait berat sureti bulunmaktadır. Çalışmada tekaüt defterlerindeki bilgiler doğrultusunda farklı meslek gruplarına mensup memurların en yüksek ve en düşük maaşları ile ortalama emekli maaşları tespit edilmiştir. Emekli maaşları verilenler arasında bakan, müsteşar, vali, vali yardımcısı, vali vekili, kaymakam, defterdar, hâkim, muhasebeci, müfettiş, mühendis, doktor, cerrah, ebe, maarif müdürü, mektep müdürü, muallim, komiser, polis gibi kamu görevlileri bulunmaktadır. Bu görevlilerden en yüksek maaşları mülki idareciler, en düşük maaşı ise öğretmenler, polisler ve ebeler almaktadır.

Anahtar Kelimeler

: Emekli, Mülkiye Memuru, Sosyal Güvenlik, Osmanlı, Maaş

Pension Salaries of Ottoman Civil Servants (1880-1912)

Öz

This study deals with the retirement conditions and salaries of Ottoman civil servant between 1800-1912. The source the study consists of four successive notebooks in the Ottoman Archives covering the year 1880-1912. In the notebooks, there are copies of retirement certificate (berat) of the retired civil servants. These records contain information such as the name of the retired civil servant, the place of duty, the date of retirement, the amount of the pension paid, and which social security institution will pay this salary. There are 10.146 copies of berat of pensioners in the notebooks. In this study, the highest, lowest, and average pensions of civil servant belonging to different occupational groups were determined according to the information in the pension notebooks. Among those who are given pensions, there are public officials such as minister, undersecretary, governor, deputy governor, district governor, treasurer, judge, accountant, inspector, engineer, doctor, surgeon, midwife, director of educations, school manager, teacher, police. Civil administrators earn the highest salaries, while teacher, police and midwives receive the lowest salaries.

Anahtar Kelimeler

Pension, Civil Officer, Social Security, Ottoman, Salary

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA. A. DVNSTEKAd.,1, 2, 3, 4.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA. D. AMH.d. 24540, 25573, 792, 24756.
• “Maaşât Kararnamesi” 17 Cemaziyelevvel 1297, Düstur I. Tertip, Zeyl Numaro I, İstanbul, 1299, 42-65.
• “Memurin-i Mülkiye Terakki ve Takaüd Kararnamesi”, 23 Ağustos 1297/4 Eylül 1881, Düstur Tertip 1, Cüz-i Rabi, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul, 1299, 773-789.
• “Memurin-i Mülkiye Terakki ve Tekaüd Kararnamesi”, 13 Şevval 1298/26 Ağustos 1297-8 Eylül 1881, Düstur I. Tertip Zeyl Numaro 3, Babıali Şura-yı Devlet Düstur Encümeni Tarafından Tertip olunmuştur, Dersaadet, Matbaa-i Amire, 62-81.
• “Memurin-i Mülkiye Terakki ve Tekaüd Kararnamesi”, 5 Receb 1301-1 Mayıs 1884, Düstur Zeyl Numaro 4, Matbaa-i Osmaniye, Dersaadet 1302, 3-31.
• “Memurin-i Mülkiye Tekaüdüne Dair Kanun” 8 Şaban 1327-25 Ağustos 1909, Düstur, II. Tertip, C. 1, 666-673.
• Akgündüz, Ahmed (1999). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 1. Kitap Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnameleri, Fey Vakfı, İstanbul.
• Aykanat, Mehmet (2015). Osmanlı Sosyal Güvenlik Hukukunda Temel Kurumlar, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Konya.
• Baltacı, Cahit (1991). “Arpalık”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul, 392-393.
• Dilik, Said (1988). “Sosyal Güvenliğin Tarihsel Gelişimi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. XLIII, S. 1-2, 41-80.
• Eldem, Vedat (1994). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomisi, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Findley C. V. (1996). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, Çev. Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• İpşirli, Mehmet (2011), “Tekaüt”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 40, İstanbul, İstanbul, 341-342.
• Kala E. Sabri (2018). Osmanlı Sosyal Güvenlik Hukuku (1865-1923), Hiperyayın, İstanbul.
• Manav, Nursel (2014). Mülkiye Tekaüd Sandığı’nın Kuruluşu ve Faaliyetleri (1880-1890), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı Yakınçağ Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• Manav, Nursel (Haziran 2017). “II. Meşrutiyet’te Abdülhamit Dönemi Kadrolarının Tasfiyesi ve Tekaüd Sandıkları”, Bilecik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 2, 240-260.
• Martal, Abdullah (1999). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Emeklilik ve Buna İlişkin İlk Düzenlemeler”, XIII. Türk Tarih Kongresi Ankara 4-8 Ekim 1999, Kongreye Sunulan Bildiriler III. Cilt, III. Kısım, Ankara, 1691-1700
• Özcan, Tahsin (1999). “Osmanlı Toplumunda Sosyal Güvenlik Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı 5, Toplum, Ed. Güler Eren, Kemal Çiçek, Cem Oğuz, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 110-115.
• Özdemir, İ. Mansur (2018). Küreselleşme Sürecinde Türkiye’de Sosyal Devlet ve Sosyal Hizmetler, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı Sosyoloji Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Özger, Yunus (2011). “Tanzimat Sonrası Osmanlı Kara Ordusunda Emeklilik İşlemlerine Dair Yapılan Düzenlemeler ve 1881 Tarihli Tekaüt Kararnamesinin Tahlili”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 30, 201-237.
• Pakalın, M. Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, Millî Eğitim Bakanlığı, İstanbul. Şenyurt, Şenyurt (2017). “Yeniçeri Ortaları Yardımlaşma Sandıkları” Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33, 155-170.