Millî Mücadele Döneminde Çanakkale ve Bandırma’da Bir İsyancı Çete Reisi: Şah İsmail

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 39, 22 - 37, 31.10.2025

Ramazan Erhan Güllü , Mustafa Üstünsoy

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.1786321

Öz

Çetecilik ve eşkıyalık hareketleri, Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı coğrafyasının en temel sorunlarındandı. Önemli bir kısmını asker kaçaklarının oluşturduğu çete ve eşkıya grupları, önemli bir asayiş problemiydiler. Bu problem, Mütareke döneminde de artarak devam etmişti. Hatta dönemin siyasi konjonktürü içerisinde, İstanbul hükümetlerinin çeşitli sebeplerle bu tür gruplardan yararlanmak istemeleri, bazı çetelere siyasi bir görünüm de kazandırmıştı. Özellikle Mütareke döneminde Çanakkale/Biga ve civarındaki faaliyetleriyle tanınan Ahmet Anzavur ve çetesi, bu durumun temel örneklerindendir. Ahmet Anzavur’un yakın adamlarından birisi olan Şah İsmail de gerek kişisel faaliyetleri gerek çetesiyle birlikte Anzavur’un yanında veya ayrı olarak sürdürdüğü eşkıyalık hareketleriyle dönemin tanınan figürlerinden birisi haline gelmişti. Aslında sıradan bir eşkıya olan Şah İsmail, kimi zaman adamlarını jandarma, kendisini de komutan gibi göstererek, tıpkı Anzavur gibi kendisini meşrulaştırmak istemişti. Anzavur’un ölümüyle İstanbul Hükümeti’nden eskisi gibi destek göremeyince, Çanakkale ve Bandırma bölgelerinden ayrılarak İstanbul’a gitmiş ve adi suçlar işlemeye devam etmişti. Sonunda İstanbul’da işlediği bir cinayet sonrası ele geçirilmişti. Kendisinin de ölümünü hazırlayan mahkeme sürecinde anlatılanlar ise Şah İsmail’in Mütareke döneminde yaptığı saldırıların ayrıntılı şekilde anlaşılmasını sağlamıştı. Bu çalışmada, yargılanması esnasında aktarılan bilgiler esas alınarak Şah İsmail’in Mütareke dönemindeki eşkıyalık ve çetecilik faaliyetleri incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şah İsmail , Ahmet Anzavur , Çanakkale , Bandırma , Eşkiyalık , Çeteler

A Rebel Bandit-Leader in Çanakkale and Bandirma During the Turkish National Struggle: Shah Ismail

Öz

Banditry and outlaw movements were among the most fundamental problems in the Ottoman lands during World War I. Gang and bandit groups, a significant portion of which consisted of deserters, were a major public safety problem. This problem increased and worsened during the Armistice period. In fact, within the political context of the period, the Istanbul governments' desire to take advantage of such groups for various reasons had also given some gangs a political appearance. Ahmet Anzavur and his gang, known for their activities in Çanakkale/Biga and the surrounding area, especially during the Armistice period, are prime examples of this situation. Shah Ismail, one of Ahmet Anzavur's close associates, became one of the well-known figures of the period, both with his personal activities and the banditry activities he carried out with his gang, either alongside Anzavur or separately. Shah Ismail, who was actually an ordinary bandit, sometimes tried to legitimise himself by portraying his men as gendarmes and himself as a commander, just like Anzavur. After Anzavur's death, he could no longer receive the same support from the Istanbul Government, so he left from Çanakkale and Bandirma regions, went to Istanbul, where he continued to commit common crimes. He was finally apprehended after committing a murder in Istanbul. The details revealed during the court proceedings that led to his own death provided a detailed understanding of the attacks Shah Ismail had carried out during the Armistice period. In this study, the banditry and gang activities of Shah Ismail during the Armistice period will be examined based on the information conveyed during his trial.

Anahtar Kelimeler

Shah Ismail , Ahmet Anzavur , Gallipoli , Banditry , Gang

Kaynakça

• KAYNAKÇA Arşiv Kaynakları Başkanlık Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA),
• Dâhiliye Nezâreti Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), nr. 659/131.
• Süreli Yayınlar
• “Biga Hâdise-i Müessifesi”, İkdam, nr. 82762, 5 Şubat 1921, s. 2.
• “Şah İsmail’in Çifte Cinâyeti”, Peyâm-ı Sabah, nr. 858, 23 Nisan 1921, s. 3.
• “Şah İsmail”, Peyâm-ı Sabah, nr. 913, 19 Haziran 1921, s. 3.
• “Şah İsmail”, Peyâm-ı Sabah, nr. 922, 28 Haziran 1921, s. 3.
• “Şah İsmail”, Peyâm-ı Sabah, nr. 927, 13 Temmuz 1921, s. 3.
• “Şah İsmail”, Peyâm-ı Sabah, nr. 946, 22 Temmuz 1921, s. 3.
• “Şah İsmail”, Peyâm-ı Sabah, nr. 956, 1 Ağustos 1921, s. 3-4.
• “Şah İsmail”, Peyâm-ı Sabah, nr. 974, 22 Ağustos 1921, s. 3.
• “Şah İsmail’in Dün ki Mahkemesi”, Peyâm-ı Sabah, nr. 988, 5 Eylül 1921, s. 3-4.
• “Şah İsmail”, Peyâm-ı Sabah, nr. 995, 12 Eylül 1921, s. 3.
• “Şah İsmail’in Mahkemesi”, Peyâm-ı Sabah, nr. 1002, 19 Eylül 1921, s. 2.
• “Şah İsmail’in Mahkemesi”, Peyâm-ı Sabah, nr. 1005, 22 Eylül 1921, s. 3.
• “Dünde Muhakemesine Devam Edildi”, Peyâm-ı Sabah, nr. 1009, 26 Eylül 1921, s. 3.
• “Katil Şah İsmail Mahkemesi”, Tevhid-i Efkâr, nr. 48-3076, 22 Temmuz 1921, s. 3.
• “Şah İsmail’in Muhâkemesi”, Tevhid-i Efkâr, nr. 114-3142, 3 Ekim 1921, s. 3.
• “Şah İsmail Dün Cinâyet Mahkemesinde Katledildi”, Tevhid-i Efkâr, nr. 121-1146, 10 Ekim 1921, S. 1-2.
• “Şah İsmail’in Hâdise-i Katli Hakkında Tafsîlât”, Tevhid-i Efkâr, nr. 122-3150, 11 Ekim 1921, s. 1-2.
• “Şah İsmail’in Hadise-i Katli Tatbikatı”, Tevhid-i Efkâr, nr. 123-3151, 12 Ekim 1921, s. 2.
• “Şah İsmail’in Katli Etrafında”, Tevhid-i Efkâr, nr. 125-153, 14 Ekim 1921, s. 3.
• “Şah İsmail’in Katli Etrafında”, Tevhid-i Efkâr”, nr. 127- 3155, 16 Ekim 1921, s. 3.
• “Şah İsmail’in Katli Etrafında”, Tevhid-i Efkâr, nr. 128-3156, 17 Ekim 1921, s. 2.
• “Şah İsmail’in Katli Etrafında”, Tevhid-i Efkâr”, nr. 129-3157, 18 Ekim 1921, s. 3.
• “Şah İsmail’in Katli Etrafında”, Tevhid-i Efkâr”, nr. 130-3158, 19 Ekim 1921, s. 3.
• “Muallim Şevket Bey’in Muhakemesi”, Tevhid-i Efkâr, nr. 172-1994, 1 Aralık 1921, s. 3
• “Şevket Bey’in Dört Buçuk Sene Mahkûmiyeti”, Tevhid-i Efkâr, nr. 179-3207, 8 Aralık 1921, s. 1, 3.
• Hatıratlar
• Çerkes Ethem, Anılarım, Bizim Kitaplar Yayınevi, İstanbul 2014.
• Güven, Zühtü, Anzavur İsyanı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1965.
• İğdemir, Uluğ, Biga ayaklanması ve Anzavur Olayları (Günlük Anılar), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1973.
• Yayımlanmış Arşiv Belgeleri ve Resmi Yayınlar
• Harb Tarihi Vesikaları Dergisi (H.T.V.D.), (Mart 1975), Yıl: 24, Sayı: 72, Genelkurmay Basımevi, Ankara. Araştırma ve İnceleme Eserler
• Bakar, Bülent, Anzavur’un Biga’daki Faaliyetleri, 90. Yılında Millî Mücadele Sempozyumları, (der. H. Aytuğ Tokur), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2011, s. 327- 375.
• Erdoğan, Dilşen İnce, Osmanlı’dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, (Editör: Osman Köse), Samsun- İlkadım Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü, Kültür Yayınları No: 12, Samsun 2017, s. 477- 490.
• Ertuna, Hamdi, (1974), Türk İstiklal Harbi, VI. Cilt, İstiklal Harbinde İç Ayaklanmalar (1919-1921), Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları, Ankara.
• Hülagü, Orhan “Anzavur İsyanı””, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C: XIV, S: 40, 1997, s. 49-67.
• Hülagü, Orhan, Millî Mücadele Döneminde Bursa ve Havalisi (1918-1922), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi) İstanbul 1994.
• Keleşyılmaz, Vahdet (1999). “Dönemin Türk Basınında Anzavur Olayı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C: XV, S: 45: s. 861-899.
• Mert, Özcan, “Anzavur’un İlk Ayaklanmasına Ait Belgeler”, Belleten, C: LXI, S. 217, 1992, s. 847- 972.
• Özel, Gökhan, Millî Mücadele Karşısında Ahmet Anzavur’ un Faaliyetleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2023.