ÇERNOBİL DUASI”NDA, ANLATI KAHRAMANLARININ FELAKET KARŞISINDAKİ GERÇEK/GERÇEKÜSTÜ TUTUMLARI

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 1/2, 221 - 236, 16.05.2018

Ayşe İlker

Öz

2015 yılında Nobel Edebiyat Ödülünü alan Svetlana Aleksiyeviç,
26 Nisan 1986 yılında Çernobil Nükleer Santralinin reaktöründe meydana gelen patlamanın
yaşamsal ve toplumsal sonuçlarını, facianın birinci el tanıklarının
anlatımlarıyla dünyaya duyurmaya çalışmıştır. Patlamanın olduğu gün, dört
reaktör aktif durumdadır. İki reaktörün de inşası sürmektedir. 25 Nisan 1986’da
dördüncü reaktör bakıma alınır. Mühendis ve teknisyenler, güç kesintisine karşı
önlem almak amacıyla bir deneye başlar. Deney, gece 23.00’da başlar ve 26 Nisan
gecesi 01.23’de gerçekleşmek üzere düğmeye basılır. Bu, nükleer felaketin
başlangıcı olur. On milyon nüfuslu Belarus’ta patlamadan sonra 485 köy ve
kasaba yok olur. Her beş Belaruslu’dan biri radyasyon kontaminasyonu olan
bölgede hayatını sürdürmektedir. Bu, 2 milyon 100 bin insana tekabül etmektedir
ve bunların 700 bini çocuktur. Yazar
Çernobil Duası (Geleceğin Tarihi)’nda, Ukrayna’nın kuzey bölgesinde, Kiev
yakınlarındaki Çernobil üssünde görevli olarak çalışan mühendis, teknisyen,
işçi, eğitmen ve bunların aileleri ile başka alanlarda çalışan pek çok kişiyle
yüz yüze röportajlar yapmış ve bunları “anlatı” tekniğiyle edebî/yazınsal bir
verime dönüştürmüştür. Anlatılarda, anlatı kahramanlarının karşı karşıya
kaldıkları felaketi yorumlama biçimleri, hayatlarının birdenbire değişmesi
üzerine düşünceleri, kendilerinin çektiği bedensel acı ve tükenişlerin yanında
aile bireylerinin, çocuklarının ve eşlerinin tükenişleri karşısındaki tarifsiz
ve umutsuz bekleyişleri 1.teklik kişi anlatımıyla verilmektedir. Bir dram ve
belki de dram ötesi bir ağırlığın yükünü taşıyan bu anlatılarda, anlatı
kahramanlarının bazen felaketi “gerçek sınırları içinde kabullendikleri” bazen
de “gerçeküstü” bir söylem çizgisine yaklaşarak, kendilerini rüyalarında ve
hayallerinde yaşıyor zannetmeleri, radyasyon felaketinin insan tutumlarında
meydan getirdiği en önemli değişikliktir. Anlatılarda, başta Sosyalist sistem
olmak üzere teknolojiden kültürel alanlara, gündelik hayattan resmî  alanlara kadar; basit ve sıradan olanlardan
sanatsal ve estetik olanlara kadar her şey hakkında sorgulamalar ve  fikir yürütmeler gelir karşımıza. Bu da  20. yüzyılın en büyük felaketi karşısında
kalan bir toplumun, felaketin en ağır yükünü çeken bireyleri tarafından  hayat bilançosunun çıkarılmış olduğunu
gösterir.

Makalede esas olarak Aleksiyeviç’in felaketi bu anlatılar
aracılığıyla duyurma yolu irdelenecek, tercih ettiği anlatım biçiminin kuramsal
temelleri de tartışılacaktır. Ayrıca anlatı kahramanlarının bir felaketin
ardından oluşan ve travmatik etkilerle ortaya çıkan  tutumlarının gerçek ve gerçek üstü yönleri
üzerinde durulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Çernobil Duası”, anlatı, tutum, gerçek-gerçeküstü

Kaynakça

• ALEKSİYEVİÇ, Svetlana (2017). Çernobil Duası-Geleceğin Tarihi, Çeviri: Aslı Takanay Kafka Yayınları, İstanbul ALEKSİYEVİÇ, Svetlana (2017). İkinci El Zaman-Kızıl İnsanın Sonu, Çeviri: Sabri Gürses, Kafka Yayınları, İstanbul ARIKAN, Kemal (Erişim 2018). Travma Nedir? http://www.kemalarikan.com/travma-nedir.html ARKONAÇ, A. Sibel (2015). Psikolojide Bilginin Eleştirel Arka Planı, Hiperlink Yayınları, İstanbul BAYSAL, Can Ayşe (1981). Sosyal ve Örgütsel Psikolojide Tutumlar, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi yayınları, İstanbul BAYSAL, Can Ayşe (1981). Sosyal Psikolojide Tutumlara Teorik Bir Yaklaşım, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, İstanbul ÇAYKARA, Emine (2008). Oktay Sinanoğlu-Türk Aynştaynı, Nehir Söyleşi, Alfa Yayınları, İstanbul ERKOL, Çimen Günay (Erişim 30 Mart 2018). Askeri Darbeler ve Tanıklık Romanları https://www.insanokur.org/ EROĞLU, Çağrı (2013). Travma, Korku ve Yazı Arasında: Helene Cıxous’nun Gizli Melek Yapıtı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 53, 2 315-325. Ankara HARLAK,Hacer (Tarihsiz).Tutum,www.akademik.adu.edu.tr/bolum/fef/psikoloji/webfolders İBRİŞİM, Deniz Gündoğan(27 Ağustos 2017). Faulkner’da Travmatik Bellek ve Geçmişi Geri Kazanma Arzusu, https://oggito.com/ : 31/Mart/2018 İBRİŞİM, Deniz Gündoğan (18/Ekim/2015) Travma, tanıklık ve edebiyat: Devrimi Yazan Çapraz Ateş Altındaki Kadın https://oggito.com/ 31/Mart/2018 NEYZİ, Leyla (2011).Nasıl Hatırlıyoruz- Türkiye’de Bellek Çalışmaları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1.Baskı, İstanbul ÖNDER, R. Ömer (2016-2017). Tutumlar, Davranış Bilimleri Ders Notları, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, genel ağ ortamında açık sunum. SADIKOĞLU, Tülin (2010). Feride Çiçekoğlu’nun Yapıtlarında İşkence ve Travma, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dr. Süha Özertem danışmanlığında tamamlanmış Yüksek Lisans tezi, İstanbul SARP, Nuray- TOSUN Ahmet (2011). Duygu ve Otobiyografik Bellek Emotion and Autobiographical Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 2011; 3(3):446-465 © 2011, eISSN:1309-0674 pISSN:1309-0658 TÜRKİYE PSİKİYATRİ DERNEĞİ, Travma Sonrası Stres Bozukluğu ( Genel Ağ sayfası. Erişim: 04 Nisan 2018) TOKER, Göğer Hülya(2014). Siyasi ve Edebi İktidara Tanıklık Edebiyatı İle Direnmek: O Hap Aklımda, Monograf Dergisi, 2014/1 s.39-65 www.akademik.adu.edu.tr/bolum/fef/psikoloji/webfolders/topics/5TUTUMLAR https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.p)