XVI. Yüzyılda Demirci Şehri

Yıl 2013, Cilt: 11 Sayı: 3, 149 - 168, 01.09.2013

Yrd. Doç. Dr. Kadir Adamaz

Öz

Nowadays, regional history research, carried out on Ottoman History, has turned out to be quite popular and it is seen that history of places such as a city, a village or the like. is tried to be illuminated based upon archieve documents. City of Demirci within Saruhan Region, having witnessed settlement since prehistoric times and then with Saruhanoğulları Beylik having entered into the Turkish domination at the beginning of the XIV. Century became a center. When the region fell under the rule of Ottoman Empire in the year 1410, Demirci as the center of this sanjak took place in Ottoman state system under the name of Saruhan Sanjak and, at present it continues its existence as a district of Manisa. Demographical structure of the City of Demirci having been located as the center of Demirci in 16th century, a district of Saruhan Sanjak, constitutes the subject matterof our study. In this regard, comparisons have been made with neighbouring cities. Main resources of our study consist of record books no:115 in Land Registry Record Books Archieve and record books no: 165 within Prime Ministry Ottoman Archive. It is understood that Demirci city with 13 settlement areas and approximately a population of 4 thousand people has been more developed, when it is compared to its neighbouring cities. It is proven from archive documents that in that period of the city, it witnessed both non- moslem and nomadic population in addition to its regular settlers.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Demirci, city, district, population

XVI. Yüzyılda Demirci Şehri

Öz

Günümüzde Osmanlı tarihi üzerine yapılmış olan çalışmalarda bölgesel tarih araştırmaları ön sıralarda bulunmakta ve arşiv vesikaları esas alınarak, şehir, köy vb. yerlerin tarihinin aydınlatılmaya çalışıldığı görülmektedir. Eskiçağdan beri yerleşime sahne olan ve Saruhanoğulları Beyliği ile XIV. Yüzyıl başlarında Türk egemenliğine giren Saruhan bölgesindeki Demirci şehri, bölgenin 1410’larda tamamen Osmanlı Devleti hâkimiyetine katılması ve Saruhan Sancağı adıyla Osmanlı eyalet sistemi içersinde yer almasıyla, bu sancağının Demirci kazasının merkezi olmuş, günümüzde de Manisa’nın ilçesi olarak varlığını devam ettirmektedir. XVI. Yüzyılda Saruhan Sancağı kazalarından olan Demirci’nin merkezi konumundaki Demirci şehrinin demografik yapısı çalışma konumuzu teşkil etmektedir. Bu konuda çevre şehirlerle de karşılaştırmalar yapılma yoluna gidilmiştir. Çalışmamızın ana kaynaklarını Tapu Kadastro Kuyud-ı Kadime Arşivinde bulunan 115 ve Başbakanlık Osmanlı Arşivinde yer alan 165 numaralı tahrir defterleri oluşturmuştur. XVI. Yüzyılda 13 mahallesi bulunan ve 4 bin civarında nüfusu barındıran Demirci şehrinin bu dönemde çevresindeki birçok şehre göre gelişmiş olduğu anlaşılmaktadır. Şehrin bu dönemde gayrimüslim nüfus yanında, konar-göçer yerleşmesine de sahne olduğu arşiv vesikalarından anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Demirci, şehir, mahalle, nüfus

Kaynakça

• A) Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tahrir Defterleri (BOA. TD.). No: 49, 165, 166, 398.
• B)Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi Tahrir Defterleri (TK. KKA. TD.). No: 47,103, 115, 544.
• ADAMAZ, Kadir (2012), XVI. Yüzyılda Demirci Kazası, (BasılmamıĢ Doktora Tezi) CBÜ. , SBE. , Manisa.
• AKARCA, AĢkıdil (1987),Yunan Arkeolojisinin Ana Çizgileri I Şehir ve Savunması, 2. Baskı, TTK. Yayını, Ankara.
• AYVERDĠ, Ekrem Hakkı (1958), Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleri, Şehrin İskânı ve Nüfusu, DoğuĢ Ltd. ġirketi Matbaası Ankara.
• BARKAN, Ö. L. (1953), “Tarihi Demografi AraĢtırmaları ve Osmanlı Tarihi” Türkiyat Mecmuası, C. 10, s. 1-25.
• BAYKARA, Tuncer (1997), Türk Kültürü Araştırmaları, Akademi Kitabevi, Ġzmir
• ÇELEBĠ, Evliya (2011), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Kütahya-Manisa-İzmir-Antalya-Karaman-Adana-Halep-ŞamKudüs-Mekke Medine, Haz. Seyit Ali Kahraman, 9. Kitap – C.1, Yapı Kredi Yayını, Ġstanbul.
• DEVELLĠOĞLU, Ferit (1996), Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat, 13. Baskı, Aydın Kitabevi Yayını, Ankara.
• EMECEN, Feridun M. (1989), XVI. Asırda Manisa Kazası, TTK. Yayını, Ankara.
• ERDOĞRU, M. Akif (1994), “Onaltıncı Yüzyılın Ġkinci Yarısında Ġzmir ve Çevresi” , Son Yüzyıllarda İzmir ve Batı Anadolu Uluslararası Sempozyumu Tebliğleri Kitabı, s. 221 – 230.
• ERGENÇ, Özer (1984), “Osmanlı ġehrindeki Mahallenin ĠĢlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, S. IV. , s. 69 -78.
• FAROQHĠ, Suraiya,(2007), Orta Halli Osmanlılar, Çev. Hamit ÇalıĢkan, ĠĢ Bankası Yayını, Ġstanbul.
• GÖKBĠLGĠN, M. Tayyib (1988), “Nahiye”, İA. , C.9, TDV. Yayını, s. 37-39.
• GÖKMEN Ertan,(2007) Tanzimat’tan Meşrutiyete Demirci Kazası, Demirci Belediyesi Yayını, Ġzmir.
• GÖKÇE, Turan (2001), “XVI. YY.da Kula” Manisa Araştırmaları- 1, s.1-38.
• GÖKÇE, Turan (1994), “934 (1528) Tarihli Bir Deftere Göre Anadolu Vilayeti Kadılıkları ve Kadıları”, 3 Mayıs 1944 50. Yıl Türkçülük Armağanı, s. 77- 94.
• GÖKMEN, Ertan- KARAKAġ, Ömer (2011),“195O Demirci Yangını”, I. Demirci Araştırmaları Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı, s. 167 – 209.
• GÜNAY, Vehbi (2001), “Köyden Kasabaya: Kırkağaç’ın GeliĢimi (XVI. Yüzyıl)”, Manisa Araştırmaları- 1, s. 39 -53.
• GÜNAY, Vehbi (2007), “Kırkağaç Kasabasının DoğuĢu”, Kırkağaç Sosyo-Ekonomik Tarihi Sempozyumu Bildirileri, s. 12 – 32.
• GÜNAY, Vehbi (1999), XV-XVI. Yüzyıllarda Bergama Kazası, (BasılmamıĢ Doktora Tezi) Ege Ü. , SBE. , Ġzmir.
• KAZICI, Ziya (2003), Osmanlı’da Toplum Yapısı, Bilge Yayıncılık, Ġstanbul.
• KRAMERS, J. H. (1998), “Mahalle”, İA. , C. 7, s. 144.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. (2000), XV ve XVI. Asırlarda İzmir Kazasının Sosyal ve İktisadi Yapısı, Ġzmir.
• ORTAYLI, Ġlber (2010), Osmanlı Toplumunda Aile, 12. Baskı, TimaĢ Yayınları, Ġstanbul.
• ġAHĠN, C. - DOĞANAY, H. - ÖZCAN, N. A. ,(2007), Türkiye Coğrafyası (Fiziki- BeĢeri- Ekonomik- Jeopolitik), 6. Baskı, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara.
• SEVĠM, Ali -YÜCEL, YAġAR (1989), Türkiye Tarihi Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi, TTK. Yayını, Ankara.
• TELCĠ, Cahit (1999), XV. XVI. Yüzyıllarda Ayasulug Kazası, (BasılmamıĢ Doktora Tezi), Ege Ü. , SBE. , Ġzmir