ÇOK BOYUTLU MİZAH DUYGUSU ÖLÇEĞİ TÜRKÇE FORMUNUN GÜNCELLENMESİ VE YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 4, 393 - 412, 30.12.2018

Asil Ali Özdoğru

Öz

                Mizah, çağlar boyunca
felsefe, edebiyat, eğitim ve psikoloji gibi birçok farklı alanda incelenip
tartışılmış bir kavramdır. Psikolojik açıdan mizah, psikanalitik kuramdan
pozitif psikolojiye kadar birçok bakış açısı ve alt alanda incelenmiştir. Bir
kişilik özelliği olarak görülen mizah duygusu, bireylerin mizah algılarını,
üretimlerini ve kullanımlarını kapsayan bir kavramdır. Mizah duygusu ile ilgili
alanyazında farklı kavramsallaştırma ve ölçüm araçları mevcuttur. Çok Boyutlu
Mizah Duygusu Ölçeği (ÇBMDÖ), Thorson ve Powell tarafından 1993 yılında
geliştirilen beşli Likert tipinde 24 maddelik bir özbildirim ölçeğidir. Aslan
ve arkadaşları tarafından 1999 yılında Türkçe’ye uyarlanan ve toplam puanı
kullanılması önerilen ölçeğin mizah üretme, mizah kullanarak başa çıkma, mizah
üreten kişilere karşı tutum ve mizahı değerlendirme adlarında dört alt boyutu
vardır. Ölçeğin uyarlandığı zamandan bu yana araştırmalarda kullanımına pek
rastlanılmazken iki maddesinde ve derecelendirme etiketlerinde farklılık tespit
edilmiştir. Bu çalışmada, ÇBMDÖ maddeleri ve faktör yapısı daha büyük bir
örneklem kullanılarak güncellenmiştir. Ölçeğin maddelerinin yenilenerek 566
üniversite öğrencisine uygulanmasıyla elde edilen veri güvenirlik ve geçerlik
açısından incelenmiştir. Bulgular güncellenen ölçeğin orjinal ve uyarlama
ölçeğindeki gibi dört faktörlü bir yapıya sahip olduğunu ve ölçeğin psikometrik
özelliklerinin güçlendiğini göstermektedir. Bu çalışma ÇBMDÖ’yü yetişkinlerin
mizah duygusunu çok boyutlu bir şekilde ölçmede kullanılabilecek güvenilir ve
geçerli bir ölçüm aracı olarak araştırmacı ve uygulamacıların dikkatine
sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mizah duygusu, ölçek, güvenirlik

Kaynakça

• ADAMS, P., ve MYLANDER, M. (1998). Gesundheit!: Bringing Good Health to You, the Medical System, and Society through Physician Service, Complementary Therapies, Humor, and Joy. Rochester, VT: Healing Arts Press. AKIN, A., ve BİLGİN, O. (2015). Çocuklar İçin Çok Boyutlu Mizah Anlayışı Ölçeği’nin Türkçe formu: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Journal of International Social Research, 8(37), 684-688. ASLAN, H., ve ÇEÇEN, A. R. (2007). Ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin cinsiyetlerine ve öğrenilmiş güçlülük düzeylerine göre mizah tarzlarının incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 1-14. ASLAN, S. H., ALPARSLAN, Z. N., EVLİCE, Y. E., ASLAN, R. O., ve CENKSEVEN, F. (1999). Çok Boyutlu Mizah Duygusu Ölçeği: Faktör yapısı, güvenirlik ve geçerlik çalışması. 3P Dergisi, 7(1), 33-39. ASLAN, S. H., EVLİCE, Y. E., ALPARSLAN, Z. N., ASLAN, R. O. ve CENKSEVEN, F. (1996). Mizah duygusunun depresyon ve kişilikle ilişkisi. Depresyon Dergisi, 1(3), 99-102. AYDIN, G. (1993a). Olumlu kişilik özelliklerinin sağlık sorunlarının sıklığını yordamadaki rolü. Psikiyatri, Psikoloji, Psikofarmakoloji Dergisi, 1(4), 313-325. AYDIN, G. (1993b). İç-dış kontrol odağı inancı ile durumluk mizah tepkisi arasındaki ilişki. F. Akkoyun ve F. Korkut (Ed.), II. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi Bilimsel Çalışmaları (sf. 87-98). Ankara: Form Ofset. BERLYNE, D. E. (1972). Humor and its kin. In J. H. Goldstein & P. E. McGhee (Eds.), The psychology of humor: Theoretical perspectives and emprical issues (pp. 43-60). New York: Academic Press. CEMALOĞLU, N., RECEPOĞLU, E., ŞAHİN, F., DAŞCI, E. ve KÖKTÜRK, O. (2012). Mizah davranışları ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(4), 694–716. CORCORAN, K., & FİSCHER, J. (2013). Measures for clinical practice and research: A sourcebook (Vol. 2: Adults). Oxford: Oxford University Press. DOWLİNG, J. S., & FAİN, J. A. (1999). A multidimensional sense of humor scale for school-aged children: Issues of reliability and validity. Journal of Pediatric Nursing, 14, 38–43. https://doi.org/10.1016/S0882-5963(99)80058-X DOWLİNG, J. S., HOCKENBERRY, M., & GREGORY, R. L. (2003). Sense of humor, childhood cancer stressors, and outcomes of psychosocial adjustment, immune function, and infection. Journal of Pediatric Oncology Nursing, 20, 271–292. https://doi.org/10.1177/1043454203254046 ERKUŞ, A. (2012). Psikolojide ölçme ve ölçek geliştirme – I: Temel kavramlar ve işlemler. Ankara: Pegem. FREUD, S. (1960). Jokes and their relation to the unconscious. New York: Norton. GÖZ, İ. (2003). Yazılı Türkçenin kelime sıklığı sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. GRUNER, C. R. (1978). Understanding laughter: The workings of wit and humor. Chicago: Nelson Hall. MARTİN, R. A. (2003). Sense of humor. In S. J. Lopez, & C. R. Snyder (Eds.), Positive psychological assessment: A handbook of models and measures (pp. 313-326). Washington, DC: American Psychological Association. MARTİN, R. A. (2007). The psychology of humor: An integrative approach. London: Elsevier. MARTİN, R. A., & LEFCOURT, H. M. (1983). Sense of humor as a moderator of the relation between stressors and moods. Journal of Personality and Social Psychology, 45, 1313-1324. MARTİN, R. A., & LEFCOURT, H. M. (1984). Situational Humor Response Questionnaire: Quantitative measure of sense of humor. Journal of Personality and Social Psychology, 47, 145-155. MARTİN, R. A., PUHLİK-DORİS, P., LARSEN, G., GRAY, J., & WEİR, K. (2003). Individual differences of uses of humor and their relation to psychological well-being: Development of the Humor Styles Questionnaire. Journal of Research in Personality, 37(1), 48–75. https://doi.org/10.1016/S0092-6566(02)00534-2 MENDİBURO‐SEGUEL, A., PÁEZ, D., & MARTÍNEZ‐SÁNCHEZ, F. (2015). Humor styles and personality: A meta‐analysis of the relation between humor styles and the Big Five personality traits. Scandinavian Journal of Psychology, 56(3), 335-340. https://doi.org/10.1111/sjop.12209 ORUÇ, Ş. (2010). Sosyal bilgiler öğretiminde mizah kullanımının öğrencilerin akademik başarılarına ve tutumlarına etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3), 56-73. ÖLKER, G. (2011). Yazılı Türkçenin kelime sıklığı sözlüğü (1945-1950 arası). Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. ÖZDEMİR, S., SEZGİN, F., KAYA, Z. ve RECEPOĞLU, E. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin stresle başa çıkma tarzları ile kullandıkları mizah tarzları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17(3), 405-428. ÖZDOĞRU, A. A., & MCMORRİS, R. F. (2013). Humorous cartoons in college textbooks: Student perceptions and learning. HUMOR: International Journal of Humor Research, 26, 135–154. https://doi.org/10.1515/humor-2013-0008 ÖZKAN, H. İ. (2008). Öğretmen ve öğrencideki mizah anlayışının sınıf atmosferine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. ÖZŞAHİN, E. (2009). Karikatürlerle coğrafya öğretimi. Marmara Coğrafya Dergisi, 20, 101-121. PETERSON, C., & SELİGMAN, M. E. P. (2004). Character strengths and virtues: A handbook and classification. Oxford: Oxford University Press. SULS, J. M. (1977). Cognitive and disparagement theories of humour: A theoretical and emprical synthesis. In A. J. Chapman & H. C. Foot (Eds.), It’s a funny thing, humour (pp. 41-45). Oxford: Pergamon Press. SVEBAK, S. (1974). Revised questionnaire on the sense of humor. Scandinavian Journal of Psychology, 15, 328-331. https://doi.org/10.1111/j.1467-9450.1974.tb00597.x SVEBAK, S. (2010). The Sense of Humor Questionnaire: Conceptualization and review of 40 years of findings in empirical research. Europe’s Journal of Psychology, 6(3), 288-310. https://doi.org/10.5964/ejop.v6i3.218 THORSON, J. A., & POWELL, F. C. (1993). Development and validation of a Multidimensional Sense of Humor Scale. Journal of Clinical Psychology, 49, 13-23. https://doi.org/10.1002/1097-4679(199301)49:1<13::AID-JCLP2270490103>3.0.CO;2-S TÜMKAYA, S. (2006). İş ortamı ve mizah yoluyla başa çıkmanın öğretim elemanlarındaki tükenmişlikle ilişkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 6(3), 889-921. YERLİKAYA, E. E. (2003). Mizah tarzları ölçeği (Humor styles questionnaire) uyarlama çalışması. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.