Banaz Çeşmelerinin Uşak Çeşme Mimarisi İçerisindeki Yeri ve Korunma Durumları

Yıl 2020, Cilt: 18 Sayı: 3, 1 - 27, 25.09.2020

Türkan Acar

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.497406

Öz

Çeşmeler, işlevsel özellikleri ile insanların birincil hayat kaynakları arasında ilk sıralarda yer alan suyun toplumla buluştuğu son noktadır. Bu önemli durum ile birlikte çeşmelerin etraflarına oluşturdukları sosyal doku, tartışılmaz bir değer kazanmalarında dominant bir etki yaratmaktadır. Çeşmeler, farklı coğrafyalarda, farklı mimari yaratımlarla, birbirinden değişik plan ve cephe özellikleri göstererek her dönemde tercih edilerek inşa edilmişlerdir. Çalışmamız, Uşak ilinin Banaz ilçesinde yer alan, kitabelerine ve mimari detaylarına göre Osmanlının son dönemine tarihlenen, yirmi sekiz çeşmenin plan, mimari ve süsleme özelikleri ile korunma durumlarını içermektedir. Amaç, öncelikle doğal ya da beşeri kaynaklı tahribatlara açık olan bu yapıların belgelenerek tanıtımlarını sağlamaktır. Bu bağlamda, saptadığımız her eserin fotoğrafı çekilmiş, detaylı ölçüleri alınarak rölöveleri çizilmiş ve tümünün GPS değerleri alınmıştır. Çeşmeler plan ve kütle kurguları ile tanıtılmış, tipolojik olarak Uşak çeşmeleri içerisindeki yerleri tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uşak, Banaz, Banaz çeşmeleri, çeşme

Location and Protection Causes of Banaz Fountains in Uşak Fountain Architecture

Öz

Fountains are the last point where water is found among the communities in the front row among the primary life sources of people with its functional characteristics. With this important situation, the social fabric they create around the fountains creates a dominant influence on their unquestionable value. The fountains were built in different geographies, with different architectural creations and with different plans and facade features, being preferred in every period. Our work contains the plan, architecture and decorative features of the twenty-eight fountains, dating from the last period of the Ottoman period according to the inscriptions and architectural details, located in the Banaz district of Uşak province. The aim is to document and publicize these structures which are primarily open to natural or human destruction. In this context, each one of the works determined has been shot, taken detailed measurements and drawings drawn and have been taken their GPS values. Fountains were introduced with plan and mass edifices, and their places in Uşak fountains were typologically discussed.

Anahtar Kelimeler

Banaz Fountain

Kaynakça

• ACAR, Türkan (2015), “Uşak Çeşmelerinin Korunma Durumları, Tarihi Kimliklerini Koruma Bağlamında Düşünceler”, Turkish Studies, S: 10, Ankara, ss. 1-40.
• ACAR, Türkan (2017a), “Ulubey’deki Osmanlı Dönemi Çeşmeleri”, Vakıflar Dergisi, S: 47, Ankara, ss. 133-168.
• ACAR, Türkan (2017b),“Uşak’ta Türk Dönemi Su Mimarisi”, Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak, Rainer M. Czichon, Şerif Söyler, Birol Can, İlhan Çavuş (ed.ler), Zero Prodüksiyon, İstanbul, ss. 155-162.
• ACAR, Türkan (2017c), Uşak Çamaşırhaneleri, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
• ACAR, Türkan (2018a), “Uşak Çeşmeleri”, Teke Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 7/1, Erzurum, ss. 607-640.
• ACAR, Türkan (2018b), “Uşak Merkez Köylerinde Yer Alan Çeşmelerin Tipolojisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Sanat Tarihi Dergisi, 27 (1), İzmir, ss. 163-179.
• ACAR, Türkan (2018c), “Uşak/Sivaslı Çeşmeleri”, Sobider Sosyal Bilimler Dergisi/The Journal of Social Science, Yıl: 5, Sayı: 26, Malatya, ss. 27-54.
• ALKAN, Mustafa (2001), “İhtimali Sondaj Metoduna Dayalı Bir Araştırma Uşak Vakıfları”, 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu (25-27 Ekim 2001 Uşak), C.1, Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul, ss. 399-412.
• ÇETİN, Turhan (2001), “Banaz İlçesinde Nüfus Artışı”, 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu (25-27 Ekim 2001 Uşak), C.2, Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul, ss. 729-744.
• ÇİFTÇİOĞLU, İsmail (2001), “438 Numaralı Tahrir Defterine Göre XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Uşak Kazâsı’ndaki Vakıflar”, 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu (25-27 Ekim 2001 Uşak), C.1, Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul, ss. 413-419.
• DEMİREL, Ömer, (1992), “Sivas Çeşmeleri”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), S: 3, Ankara, ss. 169-178.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1988), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, 15. Baskı, Aydın Kitâbevi Yayınları, Ankara.
• DOĞRU, Deniz (2001), “XIX. Yüzyılda Uşak’ın İdari Taksimatı”, 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu (25-27 Ekim 2001 Uşak), C.1, Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul, ss. 225-230.
• HASOL, Doğan (2008), Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, 10. Baskı, YEM Yayınları, İstanbul.
• KARAL, Enver Ziya (1943), Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• KARPUZ, Haşim (2006), “Konya Çeşmeleri Üzerine Bir Tipoloji Denemesi”, Sanatta Anadolu Asya İlişkileri, Beyhan Karamağaralı’ya Armağan, Ankara, ss. 317-331.
• ÖDEKAN, Ayla (1992), “Kent İçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme”, Semavi Eyice’ye Armağan, İstanbul Yazıları, İstanbul, ss. 281–286.
• ÖNGE, Yılmaz (1997), Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• PİLEHVARİAN, Nuran Kara, URFALIOĞLU, Nur, YAZICIOĞLU, Lütfi (2000), Osmanlı Başkenti İstanbul’da Çeşmeler, YEM Yayınları, İstanbul.
• SÖZEN, Metin-TANYELİ (2011), Uğur, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• TUTSAK, Sadiye (1998), Cumhuriyetin İlk Yıllarında Uşak (1923-1933), Uşak Belediyesi Kültür Yayınları, Uşak.
• Uşak Kültürel Değerler Yapı Envanteri, T.C. Uşak Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, İzmir.