Öz
Bağlam merkezli halk bilimi kuramlarından işlevsel halk bilimi kuramı halk yaratmalarını icra veya bağlam ekseninde araştırır ve inceler. İşlevsel yaklaşıma göre her icranın, söylemin veya dinlemenin ortaya çıktığı bağlamda bir nedeni vardır. Folklor unsurunun insan yaşamındaki rolünü anlamak önemlidir. Türk kültür coğrafyasında yaygın ve önemli bir yere sahip mâniler, halk yaşantısını içerisinde barındıran canlı bir halk edebiyatı türüdür. Halkın yaşantısında duygu, düşünce ve hayalleri dile getirmesi, eğitici olması, sosyalleşmeyi sağlaması, toplumun kurumlarına destek vermesi, kültürün nesillere aktarılması gibi birçok işleve sahiptir. Bu araştırmada nitel araştırma modellerinden alan araştırması yöntemiyle çalışılmış, kaynak kişilerle yapılan görüşme ve mülakatlarla veriler toplanmıştır. İzmir Aliağa Karaköy Köyü’nden derlenen mâniler, bağlam merkezli halk bilimi kuramlarından işlevsel halk bilimi kuramı çerçevesinde değerlendirilmiş, William R. Bascom’un halk bilimi unsurlarının işlevlerine göre örneklendirilmiştir. Aliağa Karaköy yöresi mânilerinin geçmişten bugüne yaşamda önemli yer tuttuğu ancak kent kültürü etkisi, dijitalleşme ve sosyoekonomik sebeplerle sosyal hayatın değiştiği, dolayısıyla mâni söyleme kültürünün yaşam şartlarının değişmesiyle gitgide zayıfladığı tespit edilmiştir.
Teşekkür
Araştırma çalışması sürecindeki desteklerinden dolayı sevgili dostum Cahit Türk ve değerli öğrencim Emine Algül'e teşekkür ederim.
Kaynakça
- Artun, E. (2006). Türk Kültüründe Mâni Söyleme Geleneği, Mânilerin İletişim Boyutu ve İşlevselliği, Erişim adresi: http://www.turkoloji.cukurova.edu.tr/
- Bascom, William R. (2005). Folklorun Dört İşlevi. (Çeviren: Ferya Çalış). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (Editör: M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır). Ankara: Geleneksel Yayınları
- Başgöz, İ. (1996). Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu). Folkloristik: Umay Günay Armağanı, Haz.: Özkul Çobanoğlu-Metin Özarslan. Ankara: Feryal Matbaası
- Boratav, P. N. (1995). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınları
- Çobanoğlu, Ö. (2019). Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları
- Dilçin, C. (1995). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. 3.bs., Ankara: TDK Yayınları
- Ekici, M. (2002). “Ödemiş Yöresi Mânileri Üzerine Bir Değerlendirme” Motif Dergisi, S. 31
- Ekici, M. (2004). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayınları
- Ekici, M.- Oğuz, Ö.- Aça, M. ve Diğerleri (2018). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları
- Elçin, Ş. (1997). Halk Edebiyatı Araştırmaları, Ankara: Akçağ Yayınları
- Güvenç, B. (2002). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi
- Karabaş, Seyfi (1981). Bütüncül Türk Budunbilimine Doğru. Ankara: ODTÜ Yayınları
- Malinowski, B. (1992). Bilimsel Bir Kültür Teorisi. (Çev.: S. Özkal), İstanbul: Kabalcı Yayınları
- Şimşek, E., (2015). “Anonim halk şiiri içerisinde mânilerin yeri” Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, S.5
Öz
Functional folklore theory, which is one of the context-centred folklore theories, investigates and examines folk creations in terms of performance or context. According to the functional approach, every performance, discourse or listening has a reason in the context in which it occurs. It is important to understand the role of folklore in human life. Turkısh poems, which have a widespread and important place in the oral culture region, is a living folk literature type that includes folklife. They have many functions such as expressing feelings, thoughts and dreams in the community’s life, being educational, providing socialization, supporting the institutions of the society, and transferring the culture to generations. In this study, the data was gathered by means of the interview method, which is one of the qualitative research methods, by doing zone research in Karaköy village, in Aliağa, İzmir. The compiled Turkish traditional folk poems (mâni) were evaluated within the framework of functional folklore theory of context-centred folklore theories and exemplified according to the functions of folklore elements of William R. Bascom.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Artun, E. (2006). Türk Kültüründe Mâni Söyleme Geleneği, Mânilerin İletişim Boyutu ve İşlevselliği, Erişim adresi: http://www.turkoloji.cukurova.edu.tr/
- Bascom, William R. (2005). Folklorun Dört İşlevi. (Çeviren: Ferya Çalış). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (Editör: M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır). Ankara: Geleneksel Yayınları
- Başgöz, İ. (1996). Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu). Folkloristik: Umay Günay Armağanı, Haz.: Özkul Çobanoğlu-Metin Özarslan. Ankara: Feryal Matbaası
- Boratav, P. N. (1995). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınları
- Çobanoğlu, Ö. (2019). Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları
- Dilçin, C. (1995). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. 3.bs., Ankara: TDK Yayınları
- Ekici, M. (2002). “Ödemiş Yöresi Mânileri Üzerine Bir Değerlendirme” Motif Dergisi, S. 31
- Ekici, M. (2004). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayınları
- Ekici, M.- Oğuz, Ö.- Aça, M. ve Diğerleri (2018). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları
- Elçin, Ş. (1997). Halk Edebiyatı Araştırmaları, Ankara: Akçağ Yayınları
- Güvenç, B. (2002). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi
- Karabaş, Seyfi (1981). Bütüncül Türk Budunbilimine Doğru. Ankara: ODTÜ Yayınları
- Malinowski, B. (1992). Bilimsel Bir Kültür Teorisi. (Çev.: S. Özkal), İstanbul: Kabalcı Yayınları
- Şimşek, E., (2015). “Anonim halk şiiri içerisinde mânilerin yeri” Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, S.5
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Beşeri Bilimler Sayısı |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 24 Eylül 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Cilt: 19 Sayı: 3 |
