Alabanda Teritoryumundan Akçaova-Gezirler Basamaklı Kaya Anıtı

Year 2024, Volume: 12, 165 - 180, 11.06.2024

Memduh Dağdeviren Nihal Durnagölü

Abstract

Çalışmanın konusunu, İç Karia Bölgesi kenti olan Alabanda teritoriyumunda bulunan Akçaova-Gezirler Garmahat Harım mevkisinde yeni keşfedilen anıt şeklinde yapılmış basamaklı kaya sunağı oluşturmaktadır. Roma İmparatorluk Dönemi içerisinde değerlendirilen sunak, özellikle yekpare gnays kaya kütlesinin tıraşlanması ile oluşturulan basamak düzenlemesi ile Phryg kökenli basamaklı sunaklarla benzerlik sunmaktadır. Ancak üslup bakımından idollü Phryg örneklerinden ziyade daha yakın konumdaki Karia Bölgesi örnekleriyle benzeşmektedir. Mimari görüntüsüne göre açık hava kült kompleksinin bir parçası durumundaki bağımsız duran basamaklı kaya sunağı, dağlık bir arazide zeytin ve çam ağaçlarının arasında konumlandırılmıştır. Yapısal farklılığı nedeniyle söz konusu sunak tipolojik olarak da literatürdeki diğer örneklerden ayrılmakta ve ayrı bir tipi işaret etmektedir. Bölgede çeşitli arkeolojik araştırmalar yapılmış ancak yoğun bitki örtüsü altında olan kült alanı bugüne kadar keşfedilmemiştir. Bu çalışmayla bugüne kadar keşfedilmemiş olan Kybele ya da onunla özdeşleştirilen bir tanrıçaya hizmet ettiği düşünülen basamaklı kaya sunağının mevcut literatüre kazandırılması ve mevcut tipoloji içindeki yerini alması hedeflenmiştir.

Keywords

Karia Bölgesi, Açık Hava Tapınım Alanı, Basamaklı Kaya Anıtı, Kaya Sunağı, Ana Tanrıça

Thanks

Yönlendirmeleriyle ve değerlendirmeleriyle çalışmaya katkı sağlayan değerli hocamız Prof. Dr. Bilal SÖĞÜT’e çok teşekkür ediyoruz. Mimari çizimde destek veren Mesut ÖZBEK’e ve parça seramiklerin tarihlendirilmesinde yardımlarını esirgemeyen Eylem ÖZDEMİR CANDUR’a ayrıca çok teşekkür ediyoruz.

The Akçaova-Gezirler Stepped Rock Monument in Alabanda Territorium

Abstract

The subject of this study is the newly discovered monumental, stepped rock altar at Akçaova-Gezirler Garmahat Harım within the territory of Alabanda, in the inner Caria Region. The altar, which is evaluated within the Roman imperial period, is similar to the stepped altars of Phyrgian origin, the step arrangement carved directly into the monolithic gneiss rock. However, its style resembles those of the Carian Region, rather than the Phrygian altars with idols. According to its architectural appearance, freestanding the stepped rock cult altar is part of an open-air complex located in mountainous area amongst olive and pine trees. Due to its structural differences, this altar differs typologically from other examples in the literature and indicates it is a separate type. A diversity of archaeological research has been conducted in the region, but the area in which it was found was under dense vegetation and had not been investigated. This study presents this previously unknown stepped rock altar, which is believed to have served Kybele or a goddess identified with her, for its inclusion within the existing typology.

Keywords

Caria Region, Open Air Cult Area, Stepped Rock Monument, Rock Altar, Magna Mater

References

• Akurgal E. 1955, Phrygische Kunst. Ankara.
• Akurgal E. 1961, Die Kunst Anatoliens von Homer bis Alexander. Berlin.
• Ateşlier S. & Erdan E. 2020, “A New Open Air Sanctuary From Northern Caria”. Anatolia Antiqua XXVIII, 97-117.
• Aydın Tavukçu Z. 2015, “Alabanda: Tarihi Coğrafya, Topoğrafya, Araştırma ve Kazılar”. Atatürk Üniversitesi Güzel sanatlar Enstitüsü Dergisi 35, 223-256.
• Bağdatlı F. 2001, Alabanda Apollon İsotimos Tapınağı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi. Aydın.
• Baldıran A. & Söğüt B. 2002, “Lykaonia Bölgesinde Kybele Kültü: Beyşehir ve Seydişehir İlçeleri”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 14, 45-69.
• Bammer A. & Muss U. 2006, “Ein Felsdenkmal auf dem Bülbüldağ von Ephesos”. Anatolia Antiqua 14, 65-69.
• Baran A. 2012, “Okkataş’taki (Muğla) Antik Yerleşim ve Thera (Karia) Antik Kenti Lokalizasyonu Çalışmaları”. Ed. B. Söğüt, Stratonikeia’dan Lagina’ya Ahmet Adil Tırpan Armağanı. İstanbul, 89-100.
• Bean G. 1987, Karia. İstanbul.
• Benndorf O. 1906, Forschungen in Ephesos. Vol. I. Wien.
• Berndt Ersöz S. 2003, Phrygian Rock-cut Shrines and Other Religious Monuments A Study of Structure, Function and Cult Practice. Stockholm University.
• Berndt Ersöz S. 2006, “Phrygian Rock-Cut Shrines Structure, Function and Cult Practice”. Eds. E. Frahm, W. Randall Garr, B. Halpern, T. P. J. van den Hout & I. J. Winter, Culture and History of the Ancient Near East. Vol. 25. Lieden.
• Bøgh B. 2007, “The Phrygian Background of Kybele”. Numen 54, 304-339.
• Brandenburg E. 1906, “Neue Untersuchungen im Gebiet der phrygischen Felsenfassaden”. Abhandlungen der historischen Klasse der königlich Bayerischen Akademie der Wissenschaften 23, 633-716.
• Çakmaklı Ö. D. 2017, “Labraunda Su Kompleksi Kazıları ve İnce Cidarlı Seramiği (Ön Rapor)”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 28, 257-269.
• Çevik N. 2000, Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri. Ankara.
• Çığ M. İ. 1994, “Sümerlerden Yahudilik, Hıristiyanlık ve Müslümanlığa Ulaşan Etkiler ve Din Kitaplarına Giren Konular”. Belleten 223/58, 685-724.
• Dağdeviren M. 2005, Ana Tanrıça Işığı Altında Gerga’daki Eserlerin Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi. Konya.
• Dağdeviren M. 2022, Muğla-Çine Sınırlarındaki Antik Dönem Mezar Örnekleri ve Ölü Gömme Gelenekleri. İstanbul.
• Diler A. & Adıgüzel G. 2015. “Pedasa Akropolis Giriş Kapısında Kült Çanağı”. Eds. E. Okan & C. Atilla, Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan. İstanbul, 89-102.
• Diler A. 1996, “İç Karia Yüzey Araştırması 1995”. AST 15/2, 409-422.
• Diler A. 2007, “Bodrum Yarımadası, Leleg Yerleşimleri Pedasa, Mylasa, Damlıboğaz Damlıboğaz (Hydai), Kedrai (Sedir Adası), Kissebükü (Anastasiaoupolis) ve Mobolla Kalesi Yüzey Araştırmaları 2004-2005”. AST 24/2, 479-500.
• Dörpfeld W. 1910, “Die Arbeiten zu Pergamon 1908-1909: Die Bauwerke”. MDAI(A) 35, 345-400.
• Erdan E. 2022, “Friglerin Batıya Aktardıkları”. Fetih ve Medeniyet, T.C. Eskişehir Valiliği Şehir ve Değer Araştırmaları Dergisi 5, 26-47.
• Fleischer R. 1973, Artemis von Ephesos und Verwandte Kulstatuen aus Anatolien und Syrien. Lieden.
• Francovich G. D. 1990, Santuari e tombe rupestri dell’antica Frigia e un’indagine sulle tombe della Licia. Roma.
• Gaifman M. 2010, “Aniconism and the Notion of “primitive” in Greek antiquity”. Ed. J. Mylonopoulos, Divine Images and Human Imaginations in Ancient Greece and Rome. Leiden, 63-86.
• Gaifman M. 2012, Aniconism in Greek Antiquity. Oxford.
• Gaifman M. 2017, “Aniconism Definitions Examples and Comparative Perspectives”. Religions 47/3, 335-352.
• Galling K. 1925, Der Altar in den Kulturen des Alten Orients. Berlin.
• Graf, F. 1985, Nordionische külte, Religiongeschictliche und epigraphische Untersuchungen zu der Kulten von Chios, Erytrai, Klazomenai und Phokaia. Roma.
• Haspels C. H. E. 1971, The Highlands of Phirgia, Sites and Monuments. Vol. I-II. Princeton.
• Held W. 1995, “Karia’da Gergakome 1994 Yüzey Araştırması”. AST 13/1, 59-70.
• Held W. 2000, “1999 Yılı Loryma Araştırması”. AST 18/1, 149-162.
• Hellström P. 2007, Labraunda Karya Zeus Labraundos Kutsal Alanı Gezi Rehberi. İstanbul.
• Holland L. B. 1944, “Colophon”. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 2/13, 91-171.
• Işık F. 1989, “Batı Uygarlığının Kökeni: Erken Demir Çağ Doğu-Batı Kültür ve Sanat İlişkilerinde Anadolu”. Türk Arkeoloji Dergisi 28, 1-39.
• Işık F. 1999, Doğa Ana Kubaba Tanrıçaların Ege'de Buluşması. İstanbul.
• Işık F. 2012, Uygarlık Anadolu’da Doğdu. İstanbul.
• İren K. 2008, “2007 Yılı İlk Çağ Kenti İdyma ve Çevresi Arkeolojik Yüzey Araştırması”. AST 25/1, 255-262.
• Karlsson L. 2010, “Labraunda: The Sanctuary of the Weather God of Heaven”. Eds. F. Kuzucu & M. Ural, Mylasa Labraunda/Milas Çomakdağ Archaeology, Historical and Rural Architecture in Southern Aegean. İstanbul, 10-62.
• Kızıl A. & Öztekin, İ. E. 2010, “2009 Yılı, Muğla İli, Milas İlçesi ile Ören ve Selimiye Beldelerinde Arkeolojik Yüzey Araştırması”. AST 28/1, 401-416.
• Kızıl A. 2008, “An Open Air Stepped Rock Altar at Kalem Köy in Milas, Karia”. Eds. M. Novotna, W. Jobst, M. Dufkova & K. Kuzmova, ANODOS. Studies of the Ancient World 6-7/2006-2007. Trnava, 233-239.
• Kızıl A. 2015, “Çine Akdamlar Basamaklı Kaya Sunağı”. Eds. E. Okan & C. Atila, Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan. İstanbul, 275-286.
• Körte A. 1898, “Kleinasiatische Studien III, Die Phrygischen Felsdenkmaler”. MDAI(A) 23, 80-153.
• Körte G. & Körte A. 1904, Gordion: Ergebnisse der Ausgrabung im Jahre 1900. Jahrbuch des Kaiserlich Deutschen Archaeologischen Instituts, Erganzungsheft V. Berlin.
• Mallett M. 1993, “The Goddess in Anatolia: An Updated View of the Çatal Hüyük Controversy”. Oriental Rug Review 13/2, 25-33.
• Mellaart J. 1963, “Deites and Shrines of Neolithic Anatolia: Excavations at Çatal Hüyük”. Archaeology 16/1, 29-38.
• Mellaart J. 2003, Çatalhöyük Anadolu’da Bir Neolitik Kent. Çev. Gökçe Bike Yazıcıoğlu. İstanbul.
• Mellink M. J. 1981, “Temples and High Places in Phrygia”. Temples and High Places in Biblical Times. Proceeding of the Collogium in Honor of the Centennial of Hebrew Union College-Jewish Institute of Religion. Jerusalem, 96-102.
• Naumann Steckner, F. & Naumann, F. 1983, Die Ikonographie der Kybele in der phrygischen und der griechischen Kunst. Vol. 28. Wasmuth.
• Özgan C., Gassner V., Muss U., Draganits E. & Teraman Hepdinçler, Ö. 2014, “Kolophon Antik Kenti 2012 Yılı Yüzey Araştırmaları”. AST 31/2, 97-109.
• Özkan A. 2022, “Tire ve Kartal Dağı’ndaki Yeni Tespitler”. AnAr 27, 151-173.
• Özkaya V. & San O. 2002, “Alinda and Amyzon; two Ancient Cities of Caria”. AST 19/1, 237-254.
• Perrot G. & Chipiez C. 1890, Histoire de l’art dans l’antiquite V, Perse, Phrygie, Lydie et Carie, Lycie. Paris.
• Pirson F. 2011, “Pergamon-Bericht über die Arbeiten in der Kampagne 2010”. Archäologischer Anzeige 2, 81-212.
• Polat G. 2019, “Batı Anadolu’daki Ana Tanrıça Kutsal Alanlarına Örnekler”. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi 3/19, 154-169.
• Ramsay W. M. 1882, “Studies in Asia Minor”. JHS 3, 1-68.
• Roller L. E. 2004, Ana Tanrıça’nın İzinde Anadolu Kybele Kültü. Çev. B. Avunç. İstanbul.
• Sevin V. 2001, Anadolunun Tarihi Coğrafyası I. Ankara.
• Soykal Alanyalı, F. 2002, “Ephesos’da Phrygialı Bir Tanrıça”. Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1/3, 1-12.
• Söğüt B., Şimşek C. & Baldıran A. 2002, “Labraunda Açık Hava Kült Alanı”. TÜBA-AR 5, 143-163.
• Summers G. D. 2006, “Phrygian Expansion to the East: Evidence of Cult from Kerkenes Dağ”. Baghdader Mitteilungen 37, 647-658.
• Tamsü Polat R. 2010, “Yeni Buluntular Işığında Phryg Kaya Altarları ve bir Tipoloji Önerisi”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/1, 203-222.
• Teraman Hepdinçler Ö. 2019, “An Exceptional Rock-Cut Altar from Kolophon”. Ed. L. Vecchio, Colofone, città della Ionia: Nuove ricerche e studi. Paestum, 197-206.
• Tüfekçi Sivas T. 1999, Eskişehir-Afyonkarahisar-Kütahya İl Sınırları İçindeki Phryg Kaya Anıtları. Eskişehir.
• Von Reber F. 1897, “Die phrygischen Felsdenkmaler”. Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften XXI/III, 531-598.