Bartın Efsanelerinde Mitolojik Motifler

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 1, 36 - 43, 10.07.2019

İbrahim Gümüş

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.570684

Cited By: 1

Öz

19. yüzyılda halk bilimi çalışmalarının bilimsel bir niteliğe kavuşması mitolojinin olumsuz anlamlarından kurtulmasını sağlar. Mitoloji, insanların ilkel dönemlerinde kendilerini ve dünyayı anlamlandırmaya çalışmalarının bir ürünü olarak ortaya çıkar. Bu nedenle anlatılan bilgi “gerçek ve kutsal bir hikâye” olarak kabul edilir. Zamanla toplumsal değişmeler nedeniyle mitler yerini efsane gibi türlere bırakır. Efsanenin pek çok kökeni olmasına rağmen mitik motifleri günümüze kadar ulaştıran ve inanç özelliğini taşıyan bir folklor ürünüdür. Efsane, kendine özgü üslubu bulunan gerçek ya da hayali yer, olay ve kişiler hakkında sözlü kültür ortamında anlatılan nesir biçimindeki halk edebiyatı türüdür. Efsane ile mit arasında konu, mekân, tanım, zaman, inanç, gerçeklik gibi pek çok unsur arasında ortaklık vardır. Bu makalede Bartın’da, birincil kültür ortamında 2018 yılında derlenen altı efsanedeki su, mağara, boğa ve yılan mitik motifleri üzerine çözümleme yapılmıştır. Su, yaratılış ve eskatolojik mitlerdeki simgeselliğini efsanelerde de koruduğu görülmüştür.  Türk mitolojisinde ilk insanı doğuran Ana Tanrıça mağara, efsanelerde gizemli ve korku işleviyle koruyucu iye olarak bulunur. Boğa, gücün ve yeniden yaratılışın simgesi olarak efsanelerde mitik konumuyla yer alır.  Yılan, yer altı dünyasıyla ilişkilendirildiğinde kötülüğün, yeryüzü ile ilişkilendirildiğinde iyiliğin sembolü olduğu tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Mitoloji, efsane, Bartın, iye

Kaynakça

• Akman, Eyüp. "Türk Mitolojisinde ve Halk Şiirlerinde “Sarı/Kızıl Öküz” İnancı". Türkiyat Mecmuası, 22(1), (2012):1-16.
• Aşcıoğlu, Erkan. Bartın. Bartın: Bartın Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, 2001.
• Ayan, Ekrem. "Türk Mitolojisinde Su Kültü ve Yada Taşı". Türkler Ansiklopedisi. 3: 622-629. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi 1. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2007a.
• Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2007b.
• Bayat, Fuzuli. Mitolojiye Giriş. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2010.
• Çalışkan, Şerife Seher Erol. Türkmen Efsaneleri, Ankara: Gece Akademi, 2018.
• Çakır, Emine. Hikâye-i Şahmeran Üzerine Mukayeseli Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2011.
• Çam, Fatma Bağdatlı. "Antik Dönemde Bartın/Parthenia". Çeşm-i Cihan (Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi) E-Dergisi, 1(1), (2014): 3-17.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Miitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayıncılık, 1998.
• Eliade, Mirceade. Mitlerin Özellikleri. çev. Sema Rifat. İstanbul: Om Yayınevi, 2001.
• Ergun, Metin. Türk Dünyası Efsanlerinde Değişme Motifi (C. 1). Ankara: Türk Dil Kurumu, 1997.
• Goody, Jack. Mit, Ritüel ve Söz. çev. Damla Sezgi. İstanbul: Küre Yayınları, 2017.
• Gümüş, İbrahim. Bartın Türbe ve Ritüelleri. Bartın: Bartın Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• Hesiod. Theogony and Works and Days. New York: Oxford University Press, 1988.
• Hesiodos. Hesiodos Eseri ve Kaynakları. çev. Selahattin Eyüboğlu ve Azra Erhat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1977.
• Homeros. İlyada. çev. Azra Erhat. İstanbul: Sander Yayınları, 1975.
• Homeros. İlyada. çev. Azra Erhat. İstanbul: Can Yayınları, 1984.
• Hooke, Samuel Henry. Ortadoğu Mitolojisi. çev. A. Şenel. Ankara: İmge Kitabevi, 1991.
• İnan, Abdulkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1986.
• Kaya, Muharrem. Mitolojiden Efsaneye: Türk Mitolojisinin Türkiye’deki Efsanelerdeki İzleri. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2007.
• Lévi-Strauss, Claude. Mit ve Anlam. çev. Gökhan Yavuz Demir. İstanbul: İthaki Yayınları, 2013.
• Lüthi, Max. "Masalın Efsane, Menkabe, Mit, Fabl ve Fıkra Gibi Türlerden Farkı". Milli Folklor Dergisi, çev. Sevengül Karasubaşı. (25), (1995): 66-68.
• Malinowski, Bronislaw. Büyü, Bilim ve Din. çev. Saadet Özkal. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1990.
• Ögel, Bahattin. Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
• Öztürk, Özhan. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2009.
• Sakaoğlu, Saim. Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara Üniversitesi Basımevi: Kültür Bakanlığı, 1972.
• Samancıoğlu, Kemal. İktisat ve Ticaret Bakımından Bartın. Ankara: Bartın Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, 1941.
• Seyidoğlu, Bilge. Mitoloji Üzerine Araştırmalar Metinler ve Tahliller. İstanbul: Dergah Yayınları, 2005.
• Türkan, Kadriye. "Türk Dünyası Masallarında Su Kültü". Millî Folklor Dergisi, (93), (2012): 135-148.
• Ünal, Yenal. "Bartın Adının Anlamı Üzerine Bir İnceleme". Tarih Okulu Dergisi, 7(XIX), (2014) 647-647.
• Yörükan, Turhan. Yunan Mitolojisinde Aşk. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2000.