“CAZGIR”: OKUDUĞU MANİLERLE DEVE GÜREŞİ FESTİVALLERİNDE BİR KÜLTÜR AKTARICISI

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 47 - 62, 27.12.2021

Orçun Berrakçay , Pınar Şahin

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1015244

Öz

Toplumun kültür dünyası üzerine bir yorum yapabilmek için konu açısından incelenmesi gereken halk edebiyatı ürünlerinin başında mani gelmektedir. Halk hafızasının yarattığı işlevsel bir edebiyat ürünü olan maniler; anonim Türk Halk Şiiri nazım şekillerinden biridir. Yapı ve konu bakımından farklılık gösteren manilerde; Türk milletinin sevinçlerini, sevdalarını, acılarını kısacası bütün duygularını yoğun bir şekilde görmek mümkündür. Dolayısıyla kişiler; birçok duygu ve düşünce için mani söyleyebilirler. Bunu yapmak için sanatçılık yeteneğine ihtiyaç yoktur. Üretimin rahatlığı ve konunun çeşitliliği, bu ürünün icrasını pratik hale getirmiş ve mani söylemek bir gelenek haline gelmiştir. Yılların süzgecinden geçerek günümüze kadar gelen bu gelenek, söylendiği yöreye göre farklılık arz etmektedir. Mani söyleme geleneği milli olup, belirli kurallar çerçevesinde, kuşaktan kuşağa aktarılarak, günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Bu kültürel aktarımın görüldüğü yerlerden birisi de deve güreşleridir.
Deve güreşleri, takvime bağlı bir ritüel olarak ağırlıklı olarak Ege Bölgesi’nde olmak üzere, Türkiye’nin batısında Çanakkale’den Antalya’ya kadar olan coğrafyada geleneksel olarak Kasım ayında başlayıp Mart ayına kadar her Pazar birkaç ayrı şehirde düzenlenen festivallerdir.
Bu kapsamda gerçekleştirilen etkinlikler sadece festival değil aynı zamanda geleneğin yaşatılması, sosyalleşme, kaynaşma ve hoşça vakit geçirme alanı olması açısından önemlidir. Deve güreşlerine okuduğu manilerle anlam katan cazgırlar etkinliğin önde gelen aktörlerindendir.
Bu makalede mani söyleme geleneği, manilerin işlevi ve halk edebiyatındaki görünümü değerlendirilir. Bununla ilişkili olarak Ege Bölgesi’nde düzenlenen deve güreşlerinde okuduğu maniler aracılığıyla bir kültür aktarıcısı olarak önem kazanan “cazgır”ın tanımı yapılır. Geçmişten aldığı sözlü değerleri maniler aracılığıyla nasıl günümüze taşıdığı üzerinde durulur. Deve güreşinde güreşecek olan pehlivanları yüksek sesle izleyicilere tanıtan, dua ve maniler okuyarak onları alana süren bir aktör olarak sözlü ifade rolünü üstlenmesi tartışılır.
Sonuç olarak, geleneksel deve güreşlerinde yaptığı konuşmalar ve okuduğu manilerle festivalin vazgeçilmez bir aktörü olan cazgırın sözlü kültür aktarımını ve geleneğini devam ettirmedeki önemi ortaya çıkmıştır. Geçmişten aldığı bilgiyi okuduğu maniler aracılığıyla yaşatılmasında kültür aktarıcısı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mani, Cazgır, Kültür Aktarıcısı, Deve Güreşi, Festival

Kaynakça

• Artun, Erman. (2000). Adana Halk Kültürü Araştırmaları I. Adana: Adana Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Başgöz, İlhan. (1986). Manilerimizin Başlıca Temleri, Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları.
• Bayrı, M. Halit. (1969). Bekçi ve Ramazan Manileri, İstanbul Folkloru. TFA. (5), 117.
• Begiç, N. (2018). “Türk Kültüründe Keçe ve Deve Donatılarında Kullanımı”, Yörük Kültürü ve Zanaatları, Ed: Devrim Ertürk & Süleyman Şanlı, Çizgi Kitabevi, Ankara.
• Begiç, H.N. & ÖZ, C. (2020). “Deve Yününün Giyim Kuşam Alanında Kullanımı”, Ahmet Yesevi Üniversitesi Türkoloji Dergisi 1 (99) 55-57.
• Berrakçay, O. (2009). Deve Güreşi Ritüellerinde Müzik ve Müzisyenlik, Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Müzik Bilimleri Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• Boratav, Pertev Naili (1978). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Dizdaroğlu, Hikmet (1969). Halk Şiirinde Türler, Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı. Ankara: TDK Yayınları.
• Çalışkan, Vedat (2010). Kültürel Bir Mirasın Coğrafyası: Türkiye’de Deve Güreşleri, İstanbul: Anka Matbaacılık. _______(2012). Bir Kültürün Zamana ve Mekâna Tutunma Aracı: Deve Güreşi Şenlikleri; Aşıklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. _______(2014). Anadolu Devecilik Kültürü ve Deve Güreşi Şenliklerinin Kültürel Miras Olarak Önemi, 12. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, 30 Ağustos-6 Eylül, Kazan Federal Üniversitesi, Kazan-Tataristan.
• Elçin, Şükrü (1981). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ertürk, D. (2019). “Kültürel Bir Eğlence: Geleneksel Deve Güreşleri”, Kültür, Gelenek ve Eğlence Deve Güreşleri, Ed: Devrim Ertürk & Süleyman Şanlı, Çizgi Kitabevi, Ankara.
• Kılıçkıran, M. N. (1987). “Ege’de Kış Turizminin Kurtarıcısı: Deve Güreşleri”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, III. Cilt, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
• Kocatürk, Vasfi Mahir (1939). En Güzel Türk Manileri. İstanbul.
• Şanlı, S. (2019). “Devecilik Kültüründe Bir Eğlence Geleneği: Halı Gecesi”, Kültür, Gelenek ve Eğlence Deve Güreşleri, Ed: Devrim Ertürk & Süleyman Şanlı, Çizgi Kitabevi, Ankara.
• Uygur, H.K. (2019). “Yaşatılan Gelenek Özlenen Heyecan Deve Güreşlerinin Eğlence Açısından Değerlendirilmesi” Kültür, Gelenek ve Eğlence Deve Güreşleri, Ed: Devrim Ertürk & Süleyman Şanlı, Çizgi Kitabevi, Ankara.
• Ülkütaşır, M. Şakir (1969). Eski Ramazan Davulcuları ve Davulcu Manileri. TFA. (12), 245.
• Yardımcı, M. (1998). Başlangıcından Günümüze Halk Şiiri - Âşık Şiiri - Tekke Şiiri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Yücel, E. (1973). Hayri Beyin Ramazan Manileri. İstanbul: TFA. (15), 291.