Feminist Translation Activism: Reframing the Narratives of Gender Equality in Turkey through Citationality

Yıl 2022, Sayı: 32, 1 - 24, 31.07.2022

Güliz Akçasoy , Müge Işıklar Koçak

https://doi.org/10.37599/ceviri.1111808

Öz

The feminist movement that flourished in the 1980s in Turkey was widely influenced by the Western second-wave feminism of the 1960s and 1970s. As a matter of this influence, translations/translators played an essential role in importing feminist epistemes mostly from the Western context into Turkish. Women’s Circle’s translations and the translated articles that were published in periodicals such as Yazko Somut the 4th Page catalyzed the dissemination of feminist ideas that would enable the transformation of hegemonic notions of women’s rights, gender roles and gender equality that were prevalent in the society at the time. However, aside from full-text translations, feminist activists often opted for more implicit ways of cross-cultural exchanges by making citations from foreign sources in the indigenous texts that they wrote for a local readership in Turkey. This study aims to problematize the translated citations embedded in indigenous feminist texts published in the 1980s from Mona Baker’s socio-narrative perspective (2006a), disclosing that feminist activists contested and reframed the hegemonic narratives on women and gender roles in Turkey by bringing in subversive counter-narratives, elaborated by prominent feminists, through these translated citations in a much more covert yet no less effective way than full-text translations. In this regard we examine Fatmagül Berktay’s article “Eşitliğin Ötesine…” (1985) that was published in the heyday of the new feminism in Turkey, contesting the long-established notion of gender equality through the translated citations it makes use of. Regarding citations as a mode of “translation activism” (Baker, 2006b; Tymoczko, 2010), we argue that these citational chains are shaped by and shape in turn the feminist positionality of the translator/writer to the past narratives and the newly emerging feminist narratives in Turkey.

Anahtar Kelimeler

translation activism, citationality, narrative theory, (re)framing, feminist movement in Turkey

Feminist Çeviri Aktivizmi: Türkiye’de Cinsiyet Eşitliği Anlatılarının Alıntısallık Üzerinden Yeniden Çerçevelendirilmesi

Öz

Türkiye’de 1980’lerde filizlenmiş olan feminist hareket Batı toplumlarında 1960’larda ve 1970’lerde yaşanan ikinci-dalga feminist hareketten büyük ölçüde etkilenmiştir. Bu etkinin bir gereği olarak çeviriler ve çevirmenler feminist epistemelerin çoğunlukla Batıdan Türkiye bağlamına aktarılmasında büyük rol oynamıştır. Kadın Çevresi’nin çevirileri ve Yazko Somut 4. Sayfa gibi süreli yayınlarda yayımlanan çeviri makaleler feminist fikirlerin yayılımını sağlamıştır ki bu da Türkiye’de kadın hakları ve toplumsal cinsiyet rolleri hakkında var olan hegemonik anlayışları dönüştürmeye yaramıştır. Tam metin çevirilerin yanı sıra, feminist aktivistler kültürlerarası alışverişin daha örtük bir yolu olarak Türkiyeli okurlar için yazdıkları telif metinlerde yabancı kaynaklardan alıntılar yapmayı sıkça tercih etmişlerdir. Bu çalışma 1980’lerde üretilen Türkçe feminist metinlere yerleştirilmiş alıntıları Mona Baker’in sosyal anlatı kuramı (2006a) çerçevesinde sorunsallaştırmayı hedeflemektedir. Araştırma göstermektedir ki feminist aktivistler Batı’nın önemli feministleri tarafından oluşturulan devrimci karşı-anlatılar aracılığıyla Türkiye’deki kadına ve toplumsal cinsiyet rollerine dair hegemonik anlatıları tam metin çevirilerden daha örtük fakat onlar kadar etkili bir şekilde yeniden çerçevelemiştir. Bu bağamda Fatmagül Berktay’ın Türkiye’de yeni feminizmin en hararetli günlerinde yazılmış olan “Eşitliğin Ötesine…” (1985) adlı makalesini inceleyeceğiz ve uzun süredir var olan cinsiyet eşitliği anlatısına söz konusu makalede yapılan çeviri alıntılar üzerinden nasıl meydan okunduğunu göstereceğiz. Birer “çeviri aktivizmi” (Baker, 2006b; Tymoczko, 2010) yöntemi olarak çeviri alıntıların, söz konusu çevirmenlerin/yazarların hegemonik anlatılara ve yeni yeşermekte olan feminist anlatılara yönelik politik konumları tarafından şekillendiğini ve karşılığında bu konumları da bizzat şekillendirdiğini tartışacağız.

Anahtar Kelimeler

çeviri aktivizmi, alıntısallık, anlatı kuramı, (yeniden) çerçeveleme, Türkiye'de feminist hareket

Kaynakça

• Aktulum, K. (2000). Metinlerarası ilişkiler. Öteki Yayınevi.
• Alan, C. (2021). Queer activism through translation in Turkey: The practices of Kaos GL magazine. In A. Ö. Tarakçıoğlu & E. Ersözlü (Eds.) Synergy III: Challenges in translation (pp. 259-275). Peter Lang Publishing.
• Arat, Y. (2004). Türkiye’de modernleşme projesi ve kadınlar. In S. Bozdoğan & R. Kasaba (Eds.), Türkiye’de modernleşme ve ulusal kimlik (pp. 82-98). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Baker, M. (2006a). Translation and conflict: A narrative account. Routledge.
• Baker, M. (2006b). Translation and activism: Emerging patterns of narrative community. The Massachusetts Review, 47(3), 462–484. https://www.jstor.org/stable/25091111
• Baker, M. (2007). Reframing conflict in translation. Social Semiotics, 17(2), 151-169. https://doi.org/10.1080/10350330701311454
• Baker, M. (2013). Translation as an alternative space for political action. Social Movement Studies, 12(1), 23–47. http://dx.doi.org/10.1080/14742837.2012.685624
• Baker, M. (2016). Beyond the spectacle: Translation and solidarity in contemporary protest movements. In M. Baker (Ed.), Translating dissent: Voices from and with the Egyptian revolution (pp. 1-18). Routledge.
• Beauvoir, S. de (1949). Le deuxieme sexe. Gallimard.
• Berktay, F. (1985). Eşitliğin ötesine…. Yapıt, 9, 119-124.
• Berktay, F. (1990). Türkiye Solu’nun kadına bakışı: Değişen bir şey var mı?. In Ş. Tekeli (Ed.), Kadın bakış açısından 1980’ler Türkiye’sinde kadın (pp. 279-290). İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar: Türkiye’de siyasi ideolojiler. İletişim Yayınları.
• Bozkurt, S. (2020). Translational replacement of feminist theory through translations in Turkey: An activist translation perspective. In J. Santaemilia Ruiz (Ed.), Feminismo(s) y/en traducción Feminism(s) and/in Translation (pp. 137-148). Editorial Comares.
• Castro, O. & Emek E. (Eds.) (2017). Feminist translation studies: Local and transnational perspectives. Routledge.
• Çeşmecioğlu, K. (Ed.) (2015). Ateşe uçan pervaneler: Devrimci Yolcu Kadınlar Anlatıyor. Kalkedon Yayıncılık.
• Demirel, A. S. & Tarakcıoğlu, A. Ö. (2019). Feminist translation practices in Turkey: The case of the feminist websites 5 Harfliler and Çatlak Zemin. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 295–312. http:// 10.29000/rumelide.580614
• Duraner, J. E. (2021). Translate to resist: An analysis on the role of activist translation/translators in the LGBTI+ movement in Turkey. Translation and Interpreting Studies, 16(2), 291–315. https://doi.org/10.1075/tis.19059.dur
• Durakbaşa, A. (2002). Halide Edip: Türk modernleşmesi ve feminizm. İletişim Yayınları.
• Ergun, E. (2017). Translational beginnings and origin/izing stories: (Re)writing the history of the contemporary feminist movement in Turkey. In L. von Flotow & F. Farahzad (Eds), Translating women: Different voices and new horizons (pp. 41-55). Routledge.
• Federici, E. & Samtaemilia, J. (2022). New perspectives on gender and translation: New voices for transnational dialogues. Routledge.
• Flotow, L. von (2012). Translating women: From recent histories and re-translations to “queerying” translation, and metramorphosis. Quaderns, 19, 127–139. https://raco.cat/index.php/QuadernsTraduccio/article/view/257030.
• Flotow, L. von & Farahzad, F. (Eds.). (2017). Translating women: Different voices and new horizons. Routledge.
• Flotow, L. Von & Kamal, H. (2020). The Routledge handbook of translation, feminism and gender. Routledge.
• Foreman, A. (1977). Femininity as alienation. Pluto Press.
• Genette, G. (1997). Palimpsests: Literature in the second degree. (C. Newman & C. Doubinsky, Trans.). University of Nebraska Press. (the original book was published in 1982).
• Gould, R. R., & Tahmasebian, K. (Eds.) (2020). The Routledge handbook of translation and activism. Routledge.
• Göl, D. (2015). Türkiye’de 1980 dönemi feminist çeviri hareketinin kadın çalışmaları dizgesini oluşturmadaki rolü Unpublished MA Thesis. İstanbul University.
• Kandiyoti, D. (1989). Women and the Turkish state: Political actors or symbolic pawns?. In N. Yuval-Davis and F. Anthias (Eds.), Women, nation and the state (pp. 126-149). Macmillan.
• Kandiyoti, D. (1996). Cariyeler bacılar yuttaşlar. Metis Yayınları.
• Kardam, F. & Ecevit, Y. (2002). 1990’ların sonunda bir kadın iletişim kuruluşu: Uçan Süpürge. In A. Bora (Ed.) 90’larda Türkiye’de feminizm (pp.87-108). İletişim Yayınları.
• Koçali, F. (2002). Kadınlara mahsus Gazete Pazartesi. In A. Bora (Ed.) 90’larda Türkiye’de feminizm (pp.73-86). İletişim Yayınları.
• Luxemburg, R. (1984), Sevgiliye mektuplar (Nuran Yavuz, Trans.). Kaynak Yayınları.
• Mitchell, J. & Oakley, A. (Eds.) (1976). The rights and wrongs of women. Penguin Books.
• Mitchell, J.; Oakley, A. (1984), Kadın ve eşitlik (Fatmagül Berktay, Trans.). Kaynak Yayınları.
• Muhawi, I. (2006). Towards a folkloristic theory of translation. In T. Hermans (Ed.) Translating others (pp. 365-379). St Jerome Publishing.
• Osmanağaoğlu, H. (2015). Feminizm kitabı: Osmanlı’dan 21. yüzyıla seçme metinler. Dipnot Yayıncılık.
• Postalcıoğlu, A. (2016). Simone De Beauvoir in Turkey: (Her)story of a translational journey. Unpublished PhD Dissertation. Universitat Rovira I Virgili.
• Sancar, S. (2011). Türkiye’de kadın hareketinin politiği: Tarihsel bağlam, politik gündem ve özgürlükler. In S. Sancar (Ed.), Birkaç arpa boyu…: 21. yüzyıla girerken Türkiye’de feminist çalışmalar (pp. 61-117). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Sirman, N. (1989). Feminism in Turkey: A short history. New Perspectives on Turkey, 3, 1-34. https://doi.org/10.15184/S0896634600000704
• Somers, M.R., & Gibson, G. (1994). Reclaiming the Epistemological “Other”: Narrative and the Social Constitution of Identity. In C. Calhoun (Ed.), Social Theory and the Politics of Identity, (pp. 37–99). Basil Blackwell. https://www.researchgate.net/publication/360901226_Margaret_Somers_in_Conversation_with_Daniel_Hirschman
• Tekeli, Ş. (1990). 1980’ler Türkiye’sinde kadınlar. In Ş. Tekeli (Ed.), 1980’ler Türkiyesi’nde kadın bakış açısından kadınlar (pp. 15-45). İletişim Yayınları.
• Tekeli, Ş. (2013). 8 Mart ve yeni feminizm. In S. Ovadia & E. Doğu (Eds.) Yazko somut 4. sayfa: İlk feminist yazılar. Renas Yayıncılık.
• Tekeli, Ş. (2017a). Kadınlar: Cumhuriyet’in sevilmeyen cinsi. In Ş. Tekeli (Ed.), Feminizmi düşünmek (pp. 373-401). Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tekeli, Ş (2017b), Feminizm nedir, ne değildir?. In Ş. Tekeli (Ed.), Feminizmi düşünmek (pp. 131-140). Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tymoczko, M. & Gentzler E. (2002). Translation and power. University of Massachusetts Press.
• Tymoczko, M. (2010). Translation, resistance, activism. University of Massachusetts Press.
• Walters, M. (1976). The rights and wrongs of women: Mary Wollstonecraft, Harriet Martineau, Simone de Beauvoir. In J. Mitchell, & A. Oakley (Eds.), The Rights and Wrongs of Women (pp. 304-378). Penguin Books.
• White, H. (1988). The Content of the form: Narrative discourse and historical representation. The American Historical Review, 93(4), 1007–1008. https://doi.org/10.1086/ahr/93.4.1007
• Zihnioğlu, Y. (2003). Kadınsız inkılap: Nezihe muhiddin, kadınlar halk fırkası, kadın birliği. Metis Yayınları.