Çaylak ile Filozof Serisinin Üst Düzey Düşünme Becerileri Açısından İncelenmesi

Year 2025, Volume: 8 Issue: 2, 36 - 64, 29.11.2025

Şifanur Çelik , Fatma Nur Topcu , Ersin Gülay

Abstract

Bu çalışma, Özkan Öze’nin altı kitaptan oluşan Çaylak ile Filozof serisini üst düzey düşünme becerileri (ÜDDB) açısından incelemeyi amaçlamaktadır. Günümüz eğitim anlayışı, öğrencilerin yalnızca bilgi edinmelerini değil; bilgiyi işleme, analiz etme, yeniden yapılandırma ve farklı bağlamlara aktarma becerilerini geliştirmelerini de hedeflemektedir. Bu bağlamda Bloom’un bilişsel alan sınıflamasında analiz, sentez ve değerlendirme düzeyleriyle ilişkilendirilen karar verme, problem çözme ve eleştirel düşünme becerileri, çağdaş eğitim programlarında merkezi bir yere sahiptir. Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nde de bu beceriler, bireylerin farklı açılardan düşünmelerini, alternatif çözümler üretmelerini ve bilinçli kararlar almalarını sağlayan çok boyutlu zihinsel işlemler olarak tanımlanmıştır.
Araştırmada nitel araştırma desenlerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Veri kaynağını serinin altı kitabı oluşturmaktadır: Ben Bir Neyim?, İnsan Diye Bir Kelime, Ruhun Irkı Yok, Güzellik İyiliktir, Şüphelerin Alaca Karanlığında ve Özgürlük Kaderimizdir. Kitaplarda yer alan diyaloglar, problem durumları ve felsefi sorgulamalar doküman analiziyle değerlendirilmiştir. Çözümleme sürecinde karar verme, problem çözme ve eleştirel düşünme olmak üzere üç temel kategori belirlenmiş; her kategoriye ilişkin temsili örnekler ortaya konulmuştur.
Elde edilen bulgular, seride üst düzey düşünme becerilerine yönelik çok sayıda örneğin bulunduğunu göstermektedir. Karar verme becerisi bağlamında kimlik, özgürlük ve değerler üzerine yapılan tartışmalar öne çıkarken; problem çözme becerisi bağlamında varoluşsal sorgulamalar, şüpheler ve toplumsal meseleler önemli örnekler sunmaktadır. Eleştirel düşünme açısından ise güzellik, adalet, ırkçılık ve özgürlük gibi kavramların sorgulandığı bölümler öğrencilerin düşünme süreçlerini derinleştirebilecek niteliktedir.
Sonuç olarak, Çaylak ile Filozof serisi, üst düzey düşünme becerilerinin geliştirilmesi için işlevsel bir edebî materyal olarak değerlendirilebilir. Kitapların içerdiği felsefi diyaloglar ve çok yönlü problem durumları, öğrencilerin eleştirel ve yaratıcı düşünme becerilerini desteklemekte olduğu ve onların akademik ve günlük yaşamda karşılaştıkları sorunlara farklı bakış açısıyla yaklaşmalarına imkân tanıdığı düşünülmektedir. Bu yönüyle eserlerin, Türkçe eğitimi bağlamında alternatif bir öğrenme ve düşünme kaynağı olarak kullanılabileceği ortaya konulmaktadır.

Keywords

Üst düzey düşünme becerileri , karar verme , eleştirel düşünme , problem çözme

An Analysis of the Çaylak and the Philosopher Series in Terms of Higher-Order Thinking Skills

Abstract

This study aims to examine Özkan Öze’s six-volume series Çaylak ile Filozof (The Rookie and the Philosopher) in terms of higher-order thinking skills (HOTS). Contemporary educational approaches emphasize not only the acquisition of knowledge but also the ability to process, analyze, reconstruct, and transfer knowledge to different contexts. In this regard, decision-making, problem-solving, and critical thinking skills—associated with the analysis, synthesis, and evaluation levels of Bloom’s taxonomy—occupy a central place in modern curricula. Within the Türkiye Yüzyılı Maarif Model, these skills are defined as multidimensional mental processes that enable individuals to think from different perspectives, generate alternative solutions, and make informed decisions. The study employed a qualitative research design, specifically document analysis. The data source consisted of the six books in the series: Ben Bir Neyim? (What Am I?), İnsan Diye Bir Kelime (The Word Called Human), Ruhun Irkı Yok (The Soul Has No Race), Güzellik İyiliktir (Beauty Is Goodness), Şüphelerin Alaca Karanlığında (In the Twilight of Doubts), and Özgürlük Kaderimizdir (Freedom Is Our Destiny). Dialogues, problem situations, and philosophical inquiries within the texts were analyzed through content analysis. In the analysis process, three categories—decision-making, problem-solving, and critical thinking—were identified, and representative examples were presented for each.
The findings indicate that the series contains numerous examples of higher-order thinking skills. In terms of decision-making, discussions on identity, freedom, and values were prominent; in problem-solving, existential inquiries, doubts, and social issues provided significant examples; and in critical thinking, the questioning of concepts such as beauty, justice, racism, and freedom stood out as opportunities for deepening students’ cognitive processes.
In conclusion, the Çaylak ile Filozof series can be considered a functional literary material for developing higherorder thinking skills. The philosophical dialogues and multidimensional problem situations in the books support students’ critical and creative thinking skills, enabling them to approach academic and everyday problems from different perspectives. In this respect, the series can serve as an alternative resource for learning and thinking in the context of Turkish language education.

Keywords

Higher order thinking skills , decision making , problem solving , critical thinking

References

• Akar, F. S., ve Güneş, G. (2021). Resimli çocuk kitaplarında eleştirel düşünme becerisine yer verilme durumunun incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 29(5), 1065–1073. https://doi.org/10.24106/kefdergi.797639 Aral, N., Kandır, A., ve Can Yaşar, M. (2011). Okul öncesi eğitimde yaratıcılık ve eğitimi. Epsilon Yayıncılık. Aydemir Özalp, T., & Durmuşoğlu, M. C. (2023). Okul öncesi dönem çocuklarının karar verme ve eleştirel düşünme becerilerinin incelenmesi. Yaşadıkça Eğitim, 37(2), 405-427.
• Ceran, C. (2019). Resimli çocuk kitaplarının eleştirel düşünme becerilerini desteklemesi yönünden incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi. Cin-Şeker, Z. (2022). Türkçe derslerinde metinlerle eleştirel düşünme becerisinin geliştirilmesi bağlamında işlevsel bir yaklaşım önerisi: Çocuklar için felsefe (P4C). Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 8(1), 98–122. https://doi.org/10.47615/ussej.1135029 Çaylıoğlu İşnel, N., ve Benzer, A. (2024). Okuma stratejilerinin üst düzey düşünme becerileri ile okuduğunu anlama üzerine etkisi. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 12(2), 13–37. https://doi.org/10.29228/ijlet.83267
• Ennis, R. H. (1985). A logical basis for measuring critical thinking skills. Educational Leadership, 43(2), 44-48.
• Erol, S., ve Kara, Ö. T. (2020). Çocuk yazınında eleştirel düşünme becerileri, yeterlikleri ve tutumları üzerine bir inceleme: Küçük Kara Balık örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(3), 1125–1135. https://doi.org/10.7884/teke.5239
• Facione, P. A. (1990). Critical thinking: A statement of expert consensus for purposes of educational assessment and instruction (The Delphi Report). Millbrae, CA: The California Academic Press. (ERIC Doküman No: ED 315 423).
• Guilford, J. P. (1967). The nature of human intelligence. McGraw-Hill. https://doi.org/10.30998/kebd.10457 Kalaycı, N. (2001). Sosyal bilgilerde problem çözme ve uygulamalar. Gazi Kitabevi.
• Kandır, A. (2003). Okul öncesi dönemde yaratıcılık ve eğitimi. Milli Eğitim Dergisi, 157, 82-91. Kurudayıoğlu, M. ve Çetin, Ö. (2015). Temel beceriler ve Türkçe öğretimi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3(3), 1-19. Kuzgun, Y. (2014). Meslek gelişimi ve danışmanlığı. (4. Baskı). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2024) Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli. Kavramsal beceriler. Erişim adresi: https://tymm.meb.gov.tr/beceriler/kavramsal-beceriler
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2024). MEB, TYMM. Erişim adresi: https://tymm.meb.gov.tr/ortak-metin Oğuzkan, A. F. (1985). Orta dereceli okullarda öğretim: Amaç, ilke, yöntem ve teknikleri. Emel Matbaacılık. Olukcu, E., ve Yıldız, D. (2022). Üst düzey düşünme becerileri kavramları bağlamında Türkçe ders kitaplarının incelenmesi. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(2), 224–246. https://doi.org/10.34248/zkesbe.1142717 Osborn, A. F. (1963). Applied imagination: Principles and procedures of creative problem solving (3. baskı). Charles Scribner's Sons.
• Öze, E. (2023). Çaylak ile Filozof (1–6. Kitaplar). Uğurböceği Yayınları. Parnes, S. J. (Ed.). (1992). Source book for creative problem solving: A fifty year digest of proven innovation processes. Creative Education Foundation Press.
• Polya, G. (1945). How to solve it: A new aspect of mathematical method. Princeton University Press.
• Sarıkaya, B. (2019). Eser tanıtım – Üst düzey düşünme becerileri. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 409–412. https://doi.org/10.31463/aicusbed.621418
• Sarikaya, B. (2019). Eser tanıtım-Üst düzey düşünme becerileri. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 409–412. https://doi.org/10.31463/aicusbed.635687 Sternberg, R. J. (2009). Cognitive psychology (5. baskı). Wadsworth. Şahin, N., Şahin, N. H., ve Heppner, P. P. (1993). Psychometric properties of the Problem Solving Inventory in a Turkish sample. Cognitive Therapy and Research, 17(4), 379-396. Treffinger, D. J., Isaksen, S. G., ve Dorval, K. B. (2006). Creative problem solving: An introduction (4. baskı). Prufrock Press.
• Tutkun, Ö. F. (2010). 21. Yüzyılda eğitim programının felsefi boyutları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(3), 993-1016.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık. Yılmaz, Ç. (2022). Hikâye ve romanlarda çocuk kahramanların problem çözme becerileri [Yüksek lisans tezi] Siirt Üniversitesi.