Zaza Tarihi Nasıl Yazılabilir? Tarihyazım ve Kaynaklar Üzerine Bir Yöntem Denemesi

Yıl 2021, , 149 - 181, 13.07.2021

Murat Alanoğlu

https://doi.org/10.30517/cihannuma.970816

Öz

Anadolu’nun tarihî topluluklarından biri olan Zazalar, bugün büyük kısmı Doğu Anadolu’da yerleşik olmakla birlikte Türkiye’nin birçok büyük şehrine ve Avrupa’nın çeşitli ülkelerine göçmüş birkaç milyon nüfuslarıyla görünür olmaya başlamışlardır. Zazaların en ayırt edici özellikleri konuştukları dil olan Zazacadır. Yüzyıllardır yaşadıkları coğrafyaya dillerinin ve kültürlerinin izlerini yansıtmışlardır. 19. yüzyıla kadar pek bilinmeden kalan bu topluluk, ulaşım ağlarının yaygınlaşması ile iletişim araçlarının gelişmesi, modernizmin etkisiyle kentleşme olgusunun egemen yaşam biçimine dönüşmesiyle birlikte kendileri dışındaki dünya tarafından tanındılar. Zazaların kendilerini tanıma ve tanımlama isteği bir süredir merak uyandıran bir konu olmuştur. Bu meraka rağmen Zazaların tarihleri ve günümüze ulaşıncaya kadar devam eden kültürel geçmişleri yeteri kadar bilinmemektedir. Bu çalışmada, şimdiye değin ilmî yöntemlerle, sistematik ve bütüncül bir şekilde yazılmamış olan Zaza tarihinin nasıl ve hangi kaynaklarla yazılabileceği üzerinde durulmuştur. Böylece tarihçilikteki gelişmeler paralelinde teorik ve ampirik bir Zaza tarih yazımı haritası çizilmek istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Zazalar, Anadolu, Osmanlı, Tarihyazımı, Modernizm

How to Write History of Zaza? An Attempt on Historiography and Sources

Öz

The Zazas are one of the historical communities of Anatolia. Although the majority of the Zazas live in the eastern Anatolia, they have started to be visible today with population of several million who have migrated to various countries in Europe and largest city of Turkey's. The most distinctive feature of the Zazas is their language, called Zazakî. They have transmitted their language and culture to the geography they have lived for centuries. The Zazas, which remained as negligible community until the 19th century, was recognized by the world outside themselves, with the influence of modernism, the spread of transportation networks, the development of communication tools and the transformation of urbanization into the dominant lifestyle. The Zazas' desire to know and define themselves has been an engaging subject for a time. Despite this curiosity, the history of the Zazas and their cultural past that continues until today are not known. In this study, it is focused on how and through which sources the history of Zazas, which has not been written in a holistic way and systematic until now, can be written with scientific methods. Thus, it was aimed to draw a theoretical and empirical Zaza historiographical map on the axis of contemporary developments in scholarship.

Anahtar Kelimeler

The Zazas, Anatolia, The Ottomans, Historiography, Modernism

Kaynakça

• 1550 Tarihli Çabakçur Livası: Nüfus ve İskân, haz. M. Mahfuz Söylemez-Abdullah Demir, Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları, Bingöl 2009.
• 294 Numaralı Hınıs Livâsı Mufassal Tahrir Defteri (963/1556), Ankara 2000.
• 998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-ı Bekr ve ‘Arab ve Zü'l-kâdiriyye Defteri (937/1530), c. 1, Dizin ve Tıpkıbasım, Ankara 1998.