Öz
With more than 60
neighborhoods and several villages, Tire was an important townlet in the
eighteenth-century Western Anatolia where the cizye and avârız taxes were
collected through tax-farming. As a tax-farmer of extraordinary contributions
and cizye, Seyyid Yegen Mehmed Agha appeared as an influential figure in the
region in the last quarter of the century although sources do not provide
details of how long he was able to hold this venture. But we know certainly
that after returning from pilgrimage he died in Tire, which instigated the
competing process of confiscating his estates. Yet, Ottoman authorities quickly
understood that his brother Hüseyin and men, especially his bölükbaşı Mehmed Agha,
saved an amount of cash and his several estates from this process by taking
shelter in one of the çiftliks. After a rigorous inspection, the bostancibaşı
imprisoned Hüseyin who was, however, set free later on the payment of 300
purses of gold and, shortly thereafter, could acquire the same tax farm. Eager
to seize Seyyid Yegen Mehmed Agha’s properties, the imperial center appointed
Mirahor Cayirzade İbrahim Agha to the confiscation process resulting in the
detailed registration of his estates, properties, money as well as wheat, tools
and animals on the çiftliks.
By utilizing several documents and registers kept
at the Ottoman Prime Ministerial Archives, this study examines the confiscation
process with a special emphasis on his wealth, which allows us to analyze the
investment portfolio of a local notable in eighteenth-century Western Anatolia.
Anahtar Kelimeler
Tire Voivoda Yegen Mehmed Agha Confiscation Estate Inventory
Kaynakça
- Arşiv Kaynakları Başbakanlık Osmanlı Arşivi
- AE.SABH.I., nr. 352/24639.
- C.MF., nr. 388; 1261.
- C.ML., nr. 8608; 11529; 29774.
- D.BŞM.MHF., nr. 79/3; 79/10; 79/40; 80/13; 82/69; 82/85; 85/31; 88/56.
- HAT., nr. 180/8177.
- MAD.d., nr. 9719, s. 33-34.
- Topkapı Müzesi Sarayı Arşivi
- TSMA, E. 36/3; 233/36.
- Araştırma ve İncelemeler
- Armağan, A. Munis, Devlet Arşivlerinde Tire, İzmir 2003.
- Çakır, Baki, Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), İstanbul 2003.
- İnalcık, Halil, “Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracılar”, Osmanlı'da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, ed. Çağlar Keyder & Faruk Tabak, çev. Zeynep Altok, İstanbul 1998, s. 17-35.
- Nagata, Yuzo, Tarihte Âyânlar, Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme, Ankara 1997.
- Özkaya, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu'nda Âyânlık, Ankara 1994.
- ____, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Toplum Yaşantısı, Ankara 1985.
- Özvar, Erol, “Voyvoda”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 43, İstanbul 2013, s. 129-131.
- Taşkın, Ünal, Osmanlı Devleti'nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2005.
- Telci, Cahit, “Osmanlı Devleti'nde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsadere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII/2, (2007), s. 145-166.
- ____, “Turgutlu Voyvodası Seyfi-zade Es-Seyyid Halil Ağa'nın 1791 Senesinde Müsadere Edilen Muhallefatı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII/1, (Temmuz 2007), s. 173-216.
- Ülker, Necmi, “Tire'de Osmanlı Dönemi Türk Kitâbeleri”, Türk Kültüründe Tire, Ankara 1994, s. 97-112.
Öz
Tire 18. yüzyılda 60'tan fazla
mahallesi ve birçok köyü ile Batı Anadolu'nun önemli kasabalarından biri
konumundaydı. Bu yüzyılda resmi kayıtlar bize Tire'nin cizye ve avarızının
mukataa yoluyla toplandığını göstermektedir. Seyyid Yeğen Mehmed Ağa ise aynı
yüzyılın son çeyreğinde voyvoda olarak bu mukataanın yöneticisi ve
işleticisiydi. Tire'de içinde medrese ve çeşme bulunan bir vakıf kuran Yeğen Mehmed
Ağa'nın voyvodalık vazifesini ne kadar süreyle yürüttüğü bilinmese de, 1787 yılında
gerçekleştirdiği Hac farizasından döndükten kısa süre sonra eceliyle Tire'de
vefat ettiği anlaşılmaktadır. Vefatının ardından muhallefatının zaptı süreci
başlamış, fakat bunun öncesinde kardeşi Hüseyin ile bölükbaşısı başta olmak
üzere Mehmed Ağa'nın adamları muhallefattan bir kısım nakit ve emvali alelacele
kaçırıp çiftliklerinden birinde saklamışlardır. Bu süreç ayrıca kovuşturma
konusu olmuş, bostancıbaşı tarafından hapsedilen Hüseyin sakladığı nakit ve
emvalin karşılığında 300 altın kese bedel ödemek suretiyle serbest kalmış, kısa
bir süre sonra da ağabeyinin yerine voyvodalığı devralmıştır. Diğer taraftan
Seyyid Yeğen Mehmed Ağa'nın muhallefatının mirî adına zapt süreci işletilmiş,
İstanbul'dan tayin edilen Mirahor-ı sani Çayırzade İbrahim Ağa marifetiyle bu
iş yürütülmüştür. Neticede Seyyid Yeğen Mehmed Ağa'nın emval, eşya, akar ve
emlakleriyle, çiftliklerinde bulunan hububat, alât ve hayvanatı kayıt altına
alınmıştır.
Bu çalışmada çoğunlukla Başbakanlık Osmanlı
Arşivi'nden temin edilen belge ve defterlerden hareketle önce Tire Voyvodası
Seyyid Mehmed Ağa'nın ölümünün ardından muhallefatının zaptı süreci ele
alınacak, ardından serveti değerlendirilecektir. Bu suretle 18. yüzyıl
Tiresinde yaşayan bir yatırımcının profili ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Arşiv Kaynakları Başbakanlık Osmanlı Arşivi
- AE.SABH.I., nr. 352/24639.
- C.MF., nr. 388; 1261.
- C.ML., nr. 8608; 11529; 29774.
- D.BŞM.MHF., nr. 79/3; 79/10; 79/40; 80/13; 82/69; 82/85; 85/31; 88/56.
- HAT., nr. 180/8177.
- MAD.d., nr. 9719, s. 33-34.
- Topkapı Müzesi Sarayı Arşivi
- TSMA, E. 36/3; 233/36.
- Araştırma ve İncelemeler
- Armağan, A. Munis, Devlet Arşivlerinde Tire, İzmir 2003.
- Çakır, Baki, Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), İstanbul 2003.
- İnalcık, Halil, “Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracılar”, Osmanlı'da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, ed. Çağlar Keyder & Faruk Tabak, çev. Zeynep Altok, İstanbul 1998, s. 17-35.
- Nagata, Yuzo, Tarihte Âyânlar, Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme, Ankara 1997.
- Özkaya, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu'nda Âyânlık, Ankara 1994.
- ____, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Toplum Yaşantısı, Ankara 1985.
- Özvar, Erol, “Voyvoda”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 43, İstanbul 2013, s. 129-131.
- Taşkın, Ünal, Osmanlı Devleti'nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2005.
- Telci, Cahit, “Osmanlı Devleti'nde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsadere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII/2, (2007), s. 145-166.
- ____, “Turgutlu Voyvodası Seyfi-zade Es-Seyyid Halil Ağa'nın 1791 Senesinde Müsadere Edilen Muhallefatı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII/1, (Temmuz 2007), s. 173-216.
- Ülker, Necmi, “Tire'de Osmanlı Dönemi Türk Kitâbeleri”, Türk Kültüründe Tire, Ankara 1994, s. 97-112.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 8 Temmuz 2018 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Mart 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 Cilt: 4 Sayı: 1 |