Irak Selçukluları’nda Sosyal, Ekonomik, Kültürel ve Dini Yapı Hakkında

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 1 - 14, 30.12.2018

Hüseyin Kayhan

https://doi.org/10.30517/cihannuma.505361

Öz

 Ekonomik-politik
aksamalara rağmen, Irak Selçukluları, XII. yüzyılda Batı İran ve Azerbaycan’ın
her yönüyle gelişimine katkıda bulundu. Bunun sonucunda Hemedan, İsfahan ve Tebriz gibi zengin şehirler, Azerbaycan gibi Anadolu ile aynı zamanda yurt
haline getirilen güzel bir vatan, kendinden sonra bütün bölgeyi sahiplenecek
atabeylikler ve beylikler bıraktı. Sosyal, ekonomik, dinî ve kültürel yapının
gelişmesine, zenginleşmesine, güzelleşmesine, insanların mutluluğuna, barışa ve
güvenliğe önem verdiler. Bu özellikleriyle, takip eden yüzyıllarda örnek bir
devlet varlığı haline geldiler. Râvendi
gibi modern İran tarihçileri, Selçuklular döneminin güzelliğini vurgulayan bu
fenomene övgüde bulundular. Irak Selçukluları
sultanları angarya vergileri kaldırarak şehirlerde ticareti canlandırdılar. Tarımı
iyileştirmek amacıyla köylerde ve mezralarda sulama kanalları oluştulurken,
tüketim malları, ticaret ve fiyat hareketleri için üretim süreci sıkı bir denetime
tabi tutuldu. Kültürel alanda, şairlerin yanı sıra âlimleri desteklediler,
medreseler ve eğitim kurumları inşa ettiler. Yönettikleri halkın din ve etnik
kökenlerine bakmaksızın hepsine adil davrandılar. Müslüman din adamlarına saygı
gösterdiler. Müslüman zaviyelerine yardımla yetinmeyip Hıristiyanların ve
Yahudilerin dinî, sosyal, ticarî ve kültürel faaliyetlerine de müdahalede
bulunmadılar.

Anahtar Kelimeler

Irak Selçukluları, sosyal yapı, kültürel yapı, ekonomik yapı, din

Social, Economical, Cultural and Religious Structure about in the Iraqid Seljukids

Öz

Despite the
economic-political setbacks, Iraqi Seljukids contributed to the development of
the Western Iran and Azerbaijan in all aspects in the 12^th century.
It thus left behind not only rich cities such as Hamadan, Isfahan, and Tabriz,
a country like Azerbaijan, which, together with Anatolia, turned into a Turkish
motherland, but also principalities and atabeg states. They gave importance to
the development, prosperity, and enhancement of social, economic, religious,
and cultural structure, happiness of the people, peace and security. With such
characteristics, it became a model state entity in the following centuries.
Modern Iranian historians such as Rāvendī commended about this phenomenon,
eulogizing the beauty of the Seljukids era.

The sultans of Iraqi
Seljuks abolished forced labour (corve'e) and boosted trade in cities. With aim
to improve agriculture they built irrigation canals in villages and mezra'as
while the manufacturing process for consumer goods, commerce and price
movements were subject to a strict supervision. In the cultural domain, they
supported scholars as well as poets and built madrasahs and educational
institutions. They provided equal and fair treatment to their subjects of
various religious and ethnic backgrounds. They not only supported Muslim clergy
by offering financial aid to their zawiyahs aid, but also hesitated to
interfere in the religious, social, commercial and cultural activities of
Christians and Jews.

Anahtar Kelimeler

Iraqid Seljukids, social structure, cultural structure, economical structure, religion

Kaynakça

• Abû’l-Farac, Târîhu Mutasaru’d-Duvel, Nşr. A. Salhânî, Beyrut, 1890. Ali b. Zeyd el-Beyhakî, Tetimme Sivânu’l-Hikme, Nşr. M. Şafî, Lahore, 1936. van Arendonk, C., “Haysa-Beysa”, İA, V/1, s. 395. Bala, Mirza, “Hemedan”, İA, V/1, s. 420-425. , “İsfahan”, İA, V/2, s. 1068-1072. Beyhakî, Târîh-i Beyhakî, Nşr. Ali Ekber Feyyâz, Meşhed, 1350 hş. Bundârî, Zubdeu’n-Nusra ve Nuhbetu’l-Usra, Çev. K. Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, İstanbul, 1943. Cuveynî, Târîh-i Cihan Gûşa, Çev. M. Öztürk, Ankara, 1998. Devletşah Semerkandî, Tezkîre-i Devletşah, Çev. N. Lugal, 4 cild, İstanbul, 1990. Ebû Hâmid Muhammed b. İbrahim, Zeyl-i Selçuknâme, Tahran, 1332. Golden, P. B., Türk Halkları Tarihine Giriş, Çev. Osman Karatay, Ankara, 2002. Hamdullah Kazvînî, Nuzhetu’l-Kulûb, Nşr. Muhammed Debîr Sîyâkî, Tahran, 1336. İbn Batûta, İbn Batûta Seyahatnâmesi, Çev. A. Sait Aykut, İstanbul, 2000. İbn Cubeyr, Rihleti İbn Cubeyr, Beyrut, (tarihsiz). İbn Havkal, Sûretu’l-Arz, Çev. R. Şeşen, 10. Asırda İslâm Coğrafyası, İstanbul, 2014. İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Nşr. A. el-Arnavut, B. A. Ma’rûf, 15 cild, Beyrut, 2010. İbn Rusta, Kitâbu’l-A‘laku’n-Nefîse, Nşr. de Goeje, Leyden, 1892. İbnu’l-Cevzî, el-Muntazam fî Târîhi’l-Mulûk ve’l-Umem, Haydarabad, 1357. İbnu’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, Çev. A. Özaydın, A. Ağırakça, İslâm Tarihi, İbnu’l-Esîr, el-Kâmil fî't-Târîh Tercümesi, 12 cild, İstanbul, 1987. İbnu’l-Ezrak, Târîhu Meyyâfârikîn ve Âmid, Artuklularla ilgili kısımları Nşr. ve Çev. A. Savran, Erzurum, 1992. İbnu’l-Kalânisî, Zeyli Târîhu Dimaşk, Nşr. H. F. Amedroz, Beyrut, 1908. İbnu’l-Nizâm el-Yezdî, el-Uraza fi Hikâyeti's-Selçukiyye, Nşr. K. Sussheim, Leiden, 1909. İbrahimov, A., Koçman, A., Azerbaycan Coğrafyası, İzmir, 1994. İdrisî, Nuzhetu’l-Muştâk fî İhtirâki’l-Âfâk, Nşr. Heyet, Opus Geographicum, Napoli-Roma, 1970-78. İstahrî, Kitâbu’l-Mesâlik, Nşr. De Goeje, Leyden, 1873. Josaphat Barbaro, Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, Çev. Tufan Gündüz, İstanbul, 2005. Kayhan, Hüseyin, “Azerbaycan Atabeyleri İldenizlilerin Yıkılışı”, Journal of History and Future, April 2017, Volume 3, Issue 1, s. 239-255. , Irak Selçukluları, Konya, 2001. Köymen, Mehmet Altay, “Son Irak Selçukluları hükümdarı II. Tuğrul ve zamanı”, AÜFEFAD, XIII, Erzurum, 1985, s. 215-234. Kudâme b. Cafer, Kitâbu’l-Harac, Nşr. M. J. De-Goeje, Leyden, 1889. Kurat, Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara, 1972. Lambton, A. K. S., “The internal structure of the Saljuq Empire”, CHI, V. The Saljuq and Mongols Periods, Cambridge, 1968, s. 290. Marko Polo, Marko Polo Seyahatnamesi, Çev. Filiz Dokuman, İstanbul, (tarihsiz). Mez, A., Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti: İslâm’ın Rönesansı, Çev. S. Şaban, İstanbul, 2000. Mirhond, Ravzatu’s-Safâ, Çev. E. Göksu, Ravzatu’s-Safâ (Tabaka-i Selçûkiyye), Ankara, 2015. Muhammed Avfî, Lubâbu’l-Albâb, Nşr. E. G. Browne, 2 cild, London, 1903. Mukaddesî, Ahsenu’t-Tekâsîm fî Maʻrifeti’l-Ekâlîm, Ed. M. J. de Goeje, Leiden, 1906. Nâsır-ı Husrev, Sefernâme, Çev. A. Tarzî, İstanbul, 1994. Nizâmü’l-Mülk, Siyâset-Nâme, Nşr., Çev. M. A. Köymen, Ankara, 1999. Râvendî, Râhatu's-Sudûr ve Âyeti's-Sûrûr, Çev., A. Ateş, Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti, 2 cild, Ankara, 1957-60. Reşîdeddîn Fazlullah, Câmiu't-Tevârîh, Selçuklularla İlgili Kısmını Nşr. A. Ateş, 2. cild, Ankara, 1960. Samuel b. Yahya el-Mağribî, Yahudiliği Anlamak, Çev. O. Cilacı, İstanbul, 1995. Sıbt İbnu’l-Cevzî, Mir‘atu’z-Zeman fi Târihi’l-‘yan, Haydarabad, 1951. Suyûtî, Târîhi Hulefâ, İng. Tr. H. S. Jarrett, Amsterdam, 1970. Sümer, Faruk, “Azerbaycan’ın Türkleşmesi tarihine umumi bir bakış”, Belleten, XXI/83 (1957), s. 429-447. Tudela’lı Benjamin, Ratisbon’lu Petechia, Ortaçağ’da İki Yahudi Seyyahın Avrupa, Asya ve Afrika Gözlemleri, Çev. Nuh Arslantaş, İstanbul, 2001. Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul, 1980. Uluçam, Abdüsselam, Irak'taki Türk Mimari Eserleri, Ankara, 1989. Ya’kubî, Kitâbu’l-Buldân, Nşr. De Goeje, Leiden, 1860. Zekeriya Kazvînî, Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İ’bâd, Beyrut (tarihsiz).