Dersaadet Birinci Osmanlı Numune-i Terakki-i Ziraat Anonim Şirketi ve Faaliyetleri

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 111 - 128, 06.12.2019

Ergin Çağman

https://doi.org/10.30517/cihannuma.656115

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nin son döneminde faaliyet gösteren anonim şirketlerden biri 1912 yılında İstanbul’da kurulan “Dersaadet Birinci Osmanlı Numune-i Terakki-i Ziraat Anonim Şirketi”dir. Şirketin temel amacı dönemin fenni usullerini kullanarak ziraat ve hayvancılık sektörlerinde çalışmalar yapmak, bu sektörlere dair pratik eğitim vermek, yurtiçi ve yurt dışı gelişmeleri aktararak yayılmasını sağlamak, yerlileşme konusunda toplumsal bilinci güçlendirmek ve ülkenin ekonomisine ve terakkisine katkıda bulunmaktı.
Şirket, projelerini hayata geçirmek için numune bir çiftlik kurmayı düşünmüş, bunun için ideal mekân olarak Yalova’da bulunan Baltacı Çiftliği’ni seçmiştir. Maliye Nezareti’yle yapılan anlaşmaya göre çiftlik, şirket tarafından yedi yıllığına kiralanmakla birlikte hükümet bu sürenin elli yıla çıkarılabileceğini bildirmiştir. Fakat çiftlik civarında iskân edilmiş olan ve bu toprakların bir kısmında tarım yapan Dağıstan muhacirleriyle ve çevre köylerde yaşayan ahaliyle bazı anlaşmazlıklar vuku bulmuştur. Bu konuda hassas davranan hükümet, ahali ve muhacirlerin mağduriyete uğramaması için anlaşmaya bazı maddeler ilave etmiştir.
Çalışma, günümüz literatüründe hakkında fazla bilgi bulunmayan Dersaadet Birinci Osmanlı Numune-i Terakki-i Ziraat Anonim Şirketi’nin kuruluş amacını ve hedeflerini, şirketin Baltacı Çiftliği’ni kiralama ve işletme safhalarını Osmanlı arşiv belgelerinden faydalanarak ele almaktadır. Her ne kadar şirketin planladığı faaliyetler uygulanamamış olsa da 20. yüzyılın başlarında ziraat ve hayvancılık konusunda teşebbüste bulunan yerli bir ziraat şirketinin amacı, hedefleri ve iktisadi faaliyetlere yaklaşımının ortaya koyulması kanaatimizce tarih yazımı için değerli bilgiler sunmaktadır. Çalışma, böylece Osmanlı Devleti’nin son dönemindeki şirketleşme çabalarının anlaşılmasına katkı sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Baltacı Çiftliği, ziraat, hayvancılık, anonim şirket

Joint-Stock Company of Dersaadet Birinci Osmanli Numune-i Terakki-i Ziraat and its Activities

Öz

Established in Istanbul in 1912, the “Dersaadet Birinci Osmanlı Numune-i Terakki-i Ziraat” is one of the joint-stock companies operating during the final years of the Ottoman Empire. The main objectives of the company were to operate in the agriculture and animal husbandry by utilizing the scientific methods of the period, to deliver practical training in these industries, to adopt and convey domestic and international developments, to strengthen the social awareness of nationalization efforts, and to contribute to the economy and development of the country.
In order to realize its projects, the company planned to establish a model farm and chose the Baltacı Farm in Yalova as the ideal location. Under the agreement signed with the Ministry of Finance, the company was granted a seven-year lease for the farm with an option in place to extend the lease up to 50 years. However, certain disputes arose between the inhabitants of surrounding villages and the Dagestan refugees, who were settled around the farm and leased small plots of land for cultivation. The government responded sensitively to the issue, adding further stipulations to the agreement to safeguard the rights of these inhabitants and refugees.
Drawing upon the Ottoman archival documents, the present study examines the founding principles and objectives of the least-studied Dersaadet Birinci Osmanlı Numune-i Terakki-i Ziraat Joint-Stock Company as well as the lease and management process of the Baltaci Farm. Although the activities planned by the company never came to fruition, contextualizing the purpose, goals, and economic approach of a domestic agricultural company conducting business in the agriculture and animal husbandry industries in the early 20th century offers valuable information to scholarship. To this end, the study aims to contribute to our understanding of the corporatization efforts undertaken in the late Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Baltacı Farm, agriculture, animal husbandry, joint-stock company

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (BOA)
• A.DVN.MKL.00053.00005.002.001, 14 Mart 1328/27 Mart 1912
• A.DVN.MKL.00053.00005.002.002, 14 Mart 1328/27 Mart 1912
• A.DVN.MKL.00053.00005.003.001, 18 Mart 1328/31 Mart 1912
• BEO.004019.301370.001.001, 10 Mart 1328/23 Mart 1912
• BEO.003977.298252.002.001, 2 Teşrin-i Sani 1327/15 Kasım 1911
• İ.MMS.00143.00016.003.001, 27 Ağustos 1327/9 Eylül 1911
• ML.EEM.00871.00019.002.001, Tarihsiz
• ML.EEM.00871.00019.014.001, 10 Teşrin-i Evvel 1327/23 Ekim 1911
• ML.EEM.00871.00019.014.002, 10 Teşrin-i Evvel 1327/23 Ekim 1911
• ML.EEM.00911.00041.001.001, 18 Mayıs 1328/31 Mayıs 1912
• ML.EEM. 00788. 00059. 001.001, 1-28 Şubat 1325/14 Şubat-13 Mart 1910
• ML.EEM.00788.00059.001.002, 1-28 Şubat 1325/14 Şubat-13 Mart 1910
• ML.EEM.00901.00014.017.001, 14 Şubat 1327/27 Şubat 1911
• ML.EEM.00901.00014.018.001, 22 Şubat 1327/6 Mart 1911
• ML.EEM.00901.00014.020.001,10 Mart 1328/23 Mart 1911
• ML.EEM.00975.00011.005.001, 4 Ağustos 1328/17 Ağustos 1912
• ML.EEM.00975.00011.006.001, 19 Haziran 1328/2 Temmuz 1912
• ML.EEM.00975.00011.010.001, 8 Eylül 1328/21 Eylül 1912
• ML.EEM.00975.00011.011.001, 9 Eylül 1328/22 Eylül 1912
• ML.EEM.00975.00011.012.001,11 Eylül 1328/24 Eylül 1912
• ML.EEM.01001.00029.008.001, 8 Kanun-ı Sani 1328/21 Ocak 1913
• ML.EEM.01001.00029.009.001, 15 Kanun-ı Sani 1328/28 Ocak 1913
• ML.EEM.01001.00029.012.001, 3 Şubat 1328/16 Şubat 1913
• ML.EEM.01001.00029.016.001, 20 Şubat 1328/5 Mart 1913
• ML.EEM.01001.00029.019.001, 24 Şubat 1328/9 Mart 1913
• ML.EEM.01001.00029.017.001, 23 Şubat 1328/8 Mart 1913
• ML.EEM.01001.00029.024.001, 25 Şubat 1328/10 Mart 1913
• ML.EEM.01001.00029.028.001, 19 Mart 1329/1 Nisan 1913
• ML.EEM.01001.00029.028.003, 19 Mart 1329/1 Nisan 1913
• ML.EEM.01001.00029.028.002, 19 Mart 1329/1 Nisan 1913
• ML.EEM.01001.00029.030.001, 25 Mayıs 1329/7 Haziran 1913
• ML.EEM.01030.00014.002.001, 9 Mart1329/22 Mart 1913
• ML.EEM.01030.00014.002.002, 9 Mart1329/22 Mart 1913
• ML.EEM.01030.00014.004.001, 19 Mart 1329/1 Nisan 1913
• ML.EEM.01030.00014.005.001, 24 Mart 1329/6 Nisan 1913
• ML.EEM.01030.00014.006.001, 25 Mart 1329/7 Nisan 1913
• ML.EEM.01030.00014.022.001, 22 Eylül 1329/5 Ekim 1913
• ML.EEM.01256.00008.002.001 (Tarihsiz)
• ML.EEM.01256.00008.004.001, 12 Şubat 1334/12 Şubat 1918
• ŞD.00473.00058.004.002, 2 Ağustos 1332/15 Ağustos 1916
• ŞD.00473.00058.005.002, 25 Ağustos 1330/7 Eylül 1914
• ŞD.00473.00058.006.002, Tarihsiz
• ŞD.00473.00058.008.001, 5 Temmuz 1330/18 Temmuz 1914
• ŞD.00473.00058.009.001, 15 Haziran 1330/28 Haziran 1914
• Araştırma ve İncelemeler
• Balcı, Ramazan, İbrahim Sırma, Memalik-i Osmaniye’de Osmanlı Anonim Şirketleri, İTO Yayınları, İstanbul, 2012
• Kazgan, Haydar, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Şirketleşme, Vakıfbank, İstanbul, 1999
• Toprak, Zafer, Milli İktisat Milli Burjuvazi, Tarih Vakfı, İstanbul, 1995
• , Türkiye’de Milli İktisat: 1908-1918, Doğan Yayıncılık, İstanbul, 2012