Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Kocaeli Sancağı’nda Dinî Hayatın İzleri

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 37, 14.07.2020

Mehmet Salih Erpolat

https://doi.org/10.30517/cihannuma.768712

Cited By: 1

Öz

Kocaeli Sancağı XVI. yüzyılda İznikmid (İzmit), Kandıra, Şile, Gegivize (Genivize) (Gebze), Yoros, İznik, Yalak-Abâd (Yalova) ve Ada (Adapazarı) kazalarından müteşekkildi. Kocaeli Sancağı’nın idari sınırları bugünkü Kocaeli, Sakarya ve Yalova illeri ile İstanbul’un Anadolu yakasında yer alan Üsküdar, Kartal, Beykoz ve Şile ilçelerini kapsamaktaydı.
Kocaeli İstanbul ile Anadolu’yu karadan bağlayan yolların kavşak noktası olması ile kara ulaşımı bakımından, burada bulunan limanları ile deniz ulaşımı bakımından tarih boyunca avantajlı jeopolitik bir konuma sahip olmuştur. Bunun yanında gemi yapımına elverişli ağaçların bol olduğu geniş ormanlık alanlar bu coğrafyayı kıymetli hâle getiren başka bir unsurdu.
Kocaeli coğrafyası Osmanlı Devleti’ne kuruluşunda beşiklik yapmış sahalardan biridir. Buradaki şehirlerde kurulan ilk Osmanlı medrese, cami, imaret ve zaviyeleri Osmanlı dinî, hukuki ve sosyal düşüncesini oluşturan kurumlardı. Adı geçen kurumlar Kocaeli Sancağı’nı Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemi tarihi için farklı kılmaktadır. Bu makalede Kocaeli Sancağı’na bağlı şehir, kasaba ve köylerdeki cami, mescit, medrese, muallimhane, imaret ve zaviye gibi dinî hizmetlerin yerine getirildiği müesseselerin adları tespit edilmiştir. Tahrir defterlerinde yer alan bu müesseseler ile kişi ve yer adlarında görülen dinî unsurlar üzerinden hareketle sancaktaki dinî hayat hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca Türk eğitim tarihi açısından mühim olan bu müesseselerin bulunduğu mahaller, bânileri, buralarda icra edilen hizmetler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kocaeli Sancağı, dini hayat, dini kurumlar, vakıf, tahrir defteri

Traces of Religious Life in Kocaeli Sancak according to the Tahrir Records of the 16th Century

Öz

Kocaeli Sanjak was composed of the districts of Iznikmid (Izmit), Kandira, Sile, Gegivize (Gebze), Yoros, Iznik, Yalak-Abad (Yalova) and Ada (Adapazari) in the 16th century. The administrative borders of Kocaeli Sanjak included the present provinces of Kocaeli, Sakarya and Yalova, and Üsküdar, Kartal, Beykoz and Şile, located on the Anatolian side of Istanbul.
Kocaeli had an advantageous geopolitical location throughout the history in terms of land transportation, sea ports and sea transportation, as it is at the crossroads connecting Istanbul and Anatolia overland. In addition, the existence of large forest areas where trees suitable for shipbuilding were abundant was another factor that made this geography valuable.
Kocaeli’s geography is one of the fields that cradled the Ottoman state in its establishment. The first Ottoman madrasas, mosques, imarats and zawiyas established in the cities here were the institutions that formed the Ottoman religious, legal and social thought. The mentioned institutions made Kocaeli Sanjak unique for the foundation of the Ottoman state. In this article, the names of the institutions where religious services such as mosques, masjids, madrasahs, teachers' houses, imarats and zawiyas in the cities, towns and villages of Kocaeli Sanjak have been identified. Based on the examination of these institutions in the tahrir records and the religious elements in the names of people and places, the study analyzes the religious life in the sanjak. In addition, it also deals with the places, their founders and the services performed at these institutions, which are important for the Turkish educational history.

Anahtar Kelimeler

Sanjak of Kocaeli, religious life, religious institutions, foundation, tahrir records

Kaynakça

• Andreasyan, Hrand Der, Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesi (1608-1619), Baha Matbaası, İstanbul 1964; Everest Yayınları, İstanbul 2013.
• Aşıkpaşaoğlu Tarihi, (Haz. A. Nihal Atsız), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985.
• Evliya Çelebi, Seyahatnâme III. Kitap (Haz. Seyyid Ali Kahraman-Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
• Hoca Sadettin Efendi, Tâcü’t-Tevarih, V, (Haz. İsmet Parmaksızoğlu), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
• Mehmed Neşrî, Kitâb-ı Cihan-nümâ Neşrî Tarihi, C. I., (Yay. Haz. Faik Reşit Unat, Mehmet A. Köymen), TTK Yayınları, Ankara 1995.
• Oruç Bey, Oruç Beğ Tarihi (Osmanlı Tarihi 1288-1502), (Haz. Necdet Öztürk), Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2008.
• Tevârîh-i Al-i Osman Aşık Paşa-zâde Tarihi, Matbaa-i Amire, İstanbul 1332.