ORTA ÇAĞ’DA BİR KALE ŞEHİR: RAHBE VE TARİHİ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 1 - 28, 27.12.2021

Ahmet Kütük

https://doi.org/10.30517/cihannuma.1039917

Öz

Erken İslam döneminde bir istihkâm şehri olarak kurulmuş olup günümüze sadece harabeleri intikal etmiş bulunan çok sayıda yerleşim vardır. Bunlar arasında bugün Suriye sınırları içinde bulunan Rahbe, Orta Çağ kaynaklarında adı sıkça telaffuz edilen önemli kale şehirlerden biridir. Rahbe, Fırat kenarına yerleşen stratejik konumu ve özellikle çift duvarla örülmüş korunaklı kalesiyle 9. asırda Müslümanlar eliyle kurulduğu ilk dönemlerden itibaren Irak’tan batıya yapılacak seferler için önemli bir istinat noktası teşkil ettiğinden birçok hükümdar tarafından kıskançlıkla istenen bir şehir olmuştur. 12. yüzyıldan itibaren Haçlıların; 13. yüzyıldan sonra da Moğolların bölgeye gelmeleriyle bir kale-şehir sıfatıyla daha fazla önem kazanan Rahbe, bu yüzyıllarda yaşanan iktidar mücadeleleri neticesinde çok sayıda yerel yönetici arasında sıklıkla el değiştirmiştir. Osmanlı hâkimiyeti sonrası eski önemini yitiren şehir, günümüzde sadece kaleye ait harabeleri kalmış bir yerleşimdir. Bu makalede muhtelif Orta Çağ kaynakları ışığında Rahbe şehrinin kuruluşu, tarihi coğrafyası, siyasi, coğrafi, iktisadi, içtimai ve mimari durumuyla ilgili bilgiler verilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Rahbe, Mâlik b. Tavk, Meyadin, Suriye, Moğollar, Memlükler

Kaynakça

• Abdurrahman İbnü’l Cevzî, el-Muntazam fi Tarihi’l Ümem’de Selçuklular, (Seçme, Tercüme ve Değerlendirme: Ali Sevim), TTK Yayınları, Ankara 2014.
• Abu’l Farac Barhabreus, Abu’l Farac Tarihi, (Çev. Ö. Riza Doğrul), c. I-II, TTK Yayınları, Ankara 1999.
• Ahmed b. Mahmud, Selçuk-nâme, (Haz. Erdoğan Merçil), c. I, Kervan Yayınları, İstanbul 1977.
• Aksaraylı Kerimeddin Mahmud, Müsamerat al-Ahyar (Selçukî Devletleri Tarihi), (Çev. M. Nuri Gençosman), Ulusoğlu Basımevi, Ankara 1943.
• Anonim, Baypars Tarihi, (Çev. Şerafeddin Yaltkaya), TTK Yayınları, Ankara 2000.
• Ashtor, Eliyahu, A Social and Economic History of the Near East in the Middle Ages, University of California Press, London 1976.
• Azimî, Azimî Tarihi (Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler H.430-538=1038/39-1143/44), (Çev. Ali Sevim), TTK Yayınları, Ankara 2006.
• Bianquis, Thierry, “Raḥba Et Les Tribus Arabes Avant Les Croisades”, Bulletin D'études Orientales, Institut Francais du Proche-Orient (1989-1990), ss. 23-53.
• Chesney, Francis Rawdon, Narrative of The Euphrates Expedition, Carried On By Order of The British Government During The Years 1835, 1836 and 1837, Longmans Green & Co, London 1868.
• Ebubekir Tihranî, Kitab-ı Diyarbekiriyye, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara 2014.
• Ebü’l Ferec İbnü’l İbrî, Tarihu Muhtasari’d-Düvel, (Çev. Şerafeddin Yaltkaya), TTK Yayınları, Ankara 2011.
• Ebü’l Fida, Ebü’l Fida Coğrafyası (Takvimü’l Büldan), (Çev. Ramazan Şeşen), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2017.
• el-Belazurî, Fütuhu’l Büldan (Ülkelerin Fetihleri), (Çev. Mustafa Fayda), Siyer Yayınları, İstanbul 2013.
• el-Ömerî, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım (Mesalikü’l Ebsar), (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2014.
• Hamdallah Mustawfî, Nuzhat-al-Qulub, (İng. Çev. G. Le Strange), E. J. Brill, Leiden 1919. , Tarih-i Güzide, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara 2018.
• Herzfeld, Ernst, Archaologische Reise im Euphrat-und Tigris-Gebiet, vol. II, Verlag Von Dietrich Reimer, Berlin 1911.
• Honigmann, E., “Rahbe”, İslam Ansiklopedisi, c. IX, MEB. Yayınları, İstanbul 1964, ss. 601-604.
• Ibn Khallikan, Kitab-ı Vefayatu’l Ayan, (Biographical Dictionary), (İng. çev. M. G. De Slane), vol. I, II, Allen And Co., London, 1843.
• Ibn Serapion, “Description of Mesopotamia And Baghdad”, (Arapça Metin, İng. çev. ve Notlar Guy Le Strange), Journal of Royal Asiatic Society, London 1895, ss. 1-76.
• İbn Battuta Tancî, İbn Battuta Seyahatnâmesi, (Çev. A. Sait Aykut), c. II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
• İbn Cübeyr, Endülüs’ten Kutsal Topraklara, (Çev. İsmail Güler), Selenge Yayınları, İstanbul 2003.
• İbn Haldun, Mukaddime, (Haz. Süleyman Uludağ), c. I, Dergâh Yayınları, İstanbul 2007.
• İbn Havkal, 10. Asırda İslam Coğrafyası, (Çev. Ramazan Şeşen), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2014.
• İbn Hurdazbih, Yollar ve Ülkeler Kitabı, (Çev. Murat Ağarı), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2008.
• İbn Kesir, el-Bidaye ve’n Nihaye, (Büyük İslam Tarihi), (Çev. Mehmet Keskin), c. XI-XIV, Çağrı Yayınları, İstanbul 1995.
• İbn Miskeveyh, Tecaribu’l Ümem, (Çev. Kıvameddin Burslan), c. I-II, TTK Yayınları, Ankara 2016.
• İbn Tağrıberdî, en-Nücumu’z Zahire, (Parlayan Yıldızlar), (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
• İbn Vâsıl, Müferricü'l-Kurub fi Ahbari Beni Eyyub, c. V, (H. Muhammed Rebi-Said Abdulfettah Asur), Kahire, ts.
• İbnü’l Adim, Zübdetü' l-Haleb Min Tarihi Haleb' de Selçuklular, c. I-II, (Seçme, Tercüme ve Değerlendirme: A. Sevim), TTK Yayınları, Ankara 2014.
• İbnü’l Esir, el-Kâmil Fi’t Tarih, c. VI-XI, (Neşr. Dr. M. Yusuf Dekak), Daru’l Kutub al İlmiyah, Beyrut 1987; (Türkçe Terc. Abdülkerim Özaydın-Ahmet Ağırakça), c. VII-XI, Bahar Yayınları, İstanbul 1986-1987.
• İbnü’l Ezrak, Tarih-i Meyyafarikin, (Mervani Kürtleri Tarihi), (Çev. M. Emin Bozarslan), c. I, Koral Yayınevi, İstanbul 1990.
• İbnü’l Verdî, Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminde Selçuklular, (Tercüme ve Notlar: Mustafa Alican), Kronik Yayınları, İstanbul 2017.
• İbnü’l-Kalanisî, Tarihu Dımaşk (360-555), (Neşr. Süheyl Zekkar), Dârü Hassan, Dımaşk 1983. (Türkçe Terc. Hasan Aydın, İbn Kalanisi, Hayatı ve Eserleri, “Zeylü Tarih-i Dımaşk” Tercümesi (s. 142-549), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2016).
• Kâtip Çelebi, Cihânnümâ, (Ed. Said Öztürk), İBB Kültür Yayınları, İstanbul 2010.
• Kudâme İbn Cafer, Kitabü’l Harac (Fetihler, Siyaset, Coğrafya, Vergiler ve Bürokrasi), (Çev. Ramazan Şeşen), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2018.
• Le Strange, G., The Lands of Caliphate, Barnes & Noble Inc., New York 1905.
• Minorsky, V. Hududu’l Âlem Mine’l Meşrik İle’l Mağrib, (Çev. Abdullah Duman-Murat Ağarı), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2008.
• Morton & Eden, Auction 107, Lot 37 (https://www.numisbids.com/n.php?p=lot&sid =3764&lot=37) (Erişim Tarihi: 08-09-2021).
• Mukaddesî, İslam Coğrafyası, (Ahsenü’t-Tekasim), (Çev. D. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2015.
• Musil, Alois, The Middle Euphrates: A Topographical Itinerary, New York 1927.
• Öğün Bezer, Gülay, “Müslim b. Kureyş”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 32, İstanbul 2006, ss. 94-96.
• Polat, Ziya, Umut İradesi: İmâdüddin Zengî, Hiper Yayın, İstanbul 2019.
• Rassam, Hormuzd, Asshur and the Land of Nimrod, Eaton & Mains, New York 1897.
• Rey, E. Gulliame, Etude Sur Les Monuments De L'architecture Militaire Des Croisés En Syrie Et Dans L'île De Chypre, Imprimerie Nationale, Paris 1871.
• Rousset, Marie-Odile, “La Ville De Raḥba-Mayādīn Et Sa Région, IXe-XIVe Siècle”, Bulletin d'études orientales, T. 52, (2000), ss. 243-261.
• Sachau, Eduard, Reise in Syrien und Mesopotamien, F. A. Brockhaus, Leipzig 1883.
• Sıbt İbnü’l Cevzî, Mir’âtü’z-Zaman fi Tarihi’l Ayan (Selçuklular Kısmı), (Seçme, Tercüme ve Değerlendirme: Ali Sevim), TTK Yayınları, Ankara 2011.
• Stephen Album Rare Coins (Auction 31, 17-19 May 2018) (https://www.stevealbum.com/ pdfs/auc31web.pdf) (Erişim Tarihi 08-09-2021).
• Süryani Mihail, Vekayinâme, (Çev. H. D. Andreasyan), (Basılmamış TTK Nüshası), 1944.
• Şemseddin Sami, “Rahbetü Mâlik b. Tavk”, Kamus al-A’lam, c. III, Mihran Matbaası, İstanbul 1308 (1891), s. 2270. , Kamus-ı Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet (İstanbul), 1317.
• Tabarî, The History of al-Tabari (Ta'rikh al-rusul wa 'l-muluk), vols. V, XXXVII, XXXVIII (İng. Çev. C. E. Bosworth-Philip M. Fields-Franz Rosenthal), State University of New York Press, New York 1985-1999.
• Tavernier, Jean-Baptiste, Tavernier Seyehatnâmesi, (Çev. Teoman Tunçdoğan), Kitap Yayınları, İstanbul 2006.
• The Holy Bible, An Extract Reprint Page for Page of the Authorized Version, Oxford University Press., Oxford 1833.
• Tudelalı Benjamin-Ratisbonlu Petechia, Ortaçağ’da İki Yahudi Seyyahın İslam Dünyası Gözlemleri, (Çev. Nuh Arslantaş), M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2009.
• Wilson, Sir Charles, Handbook For Travellers in Asia Minor, Transcaucasia, Persia, John Murray Albemarle Street, London 1895.
• Yakut el-Hamevî, Mu’cemu’l Buldan, c. III, Dar Sader, Beyrut 1977.
• Zehebî, Düvelü’l İslam, c. I-II, (Tahkik: Hasan İsmail Merde), Dar Sader, Beyrut 1999.