İÇ KONTROL SİSTEMİ VE MUHAFAZAKAR MUHASEBE UYGULAMALARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: BANKACILIK SEKTÖRÜ

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 2, 272 - 299, 30.06.2025

Zaidoon Waleed Ali Alobaıdı Yusuf Gör

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1288862

Öz

Son yıllarda finansal piyasalarda yaşanan muhasebe skandalları neticesinde, iç kontrolün rolünün önemi ve muhafazakar muhasebe uygulamaları konusunda farkındalık artmıştır. İç kontrol, bir şirkette tüm iç paydaşlar tarafından, güvenilir bir finansal raporlama ile verimli işletme faaliyetleri sayesinde, işletme yönetimine kabul edilebilir bir güvence sağlayabilmek için oluşturulmaktadır. Buna paralel olarak muhasebe muhafazakarlığı, finansal raporların şeffaflığı açısından şirketler için ayırt edici bir unsur olarak; muhasebe ilkelerine bağlılık açısından bir standart haline gelmiştir. Bu doğrultuda muhafazakar muhasebe ile iç kontrol sistemi arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu düşünülmektedir. Çalışmada muhasebede muhafazakarlık kavramıyla iç kontrol sisteminin etkinliği bankacılık sektörü verileri üzerinden incelenmiştir. Araştırmanın kapsamı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun listelemesinde 2012-2021 yılları arasında yer alan mevduat bankalarından oluşmaktadır. Söz konusu dönem için bankaların temel bilanço göstergeleri ile temel istatistik verileri ve regresyon analizinden elde edilen sonuçlar değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonucunda, muhafazakar muhasebe ile iç kontrol sisteminin etkinliği arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Muhasebede Muhafazakarlık , İç Kontrol Sistemi , Karlılık

Kaynakça

• Abdel-Hakim, M. M., Arafa, N. T. H. ve Abdel Halim, A. H. M. (2016). Zayıf iç kontrolün belirleyicileri ve bunun finansal raporlarda muhasebe muhafazakârlılığı düzeyi üzerindeki etkisi: Mısır iş ortamında uygulamalı bir çalışma. Muhasebe Düşüncesi, 20 (8), 329-395.
• Abdel-Fattah, A. M. A. (2016). Muhasebe muhafazakârlığının derecesi ile iç kontrolün kalitesi arasındaki ilişki. Scientific Journal of Commercial and Environmental Studies, 7 (4), 419-444.
• Abdullah, B. N., Al-Din ve Hamid, A. M. (2014). Measuring the practice of accounting conservatism in the joint-stock companies listed in the Iraq Stock Exchange. Journal of Economics and Administrative Sciences, 20 (78), 359-392.
• Ahmed, A. S., ve Duellman, S. (2007). Accounting conservatism and board of director characteristics: An empirical analysis. Journal of accounting and economics, 43 (2-3), 411-437.‏
• Akın, E. E. (2004). Sermaye yapısı, kaynak maliyeti ile firma değeri ilişkisi ve İMKB’de uygulaması, Master Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akyel, R. (2010). Yönetimde iç kontrol, iç denetim ve dış denetim fonksiyonlarının birbirleri ile ilişkileri ve Türk kamu yönetiminde uygulanmalarının değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19 (3), 1-22.
• Al-Amour, S. A. (2021). Filistin şirketlerinde muhasebe muhafazakârlığı uygulaması ve vergi maliyetleri üzerindeki etkisi. Ekonomi ve İşletme Araştırmaları Dergisi, 8 (1), 136-158. Filistin Üniversitesi.
• Alkan, G. ve Doğan, O. (2020). İç kontrol sisteminin işletmelerin finansal performansına etkileri: BİST imalat sektöründeki firmalar üzerine bir araştırma. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10 (2), 91-102.
• Alkurdi, A., Al-Nimer, M., ve Dabaghia, M. (2017). Accounting conservatism and ownership structure effect: A look at industrial and financial jordanian listed companies. Journal of Environmental Accounting and Management, 5(2), 153-169.
• Al-Mashhadani, B. N., Abdullah, ve Al-Fatlawi, L. N. M. (2012). Kurumsal kar yönetimini ölçmeye çoklu yaklaşımlar ve hükümet mekanizmalarının onları azaltmadaki etkisi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 35 (93), 26-56.
• Al-Rashidi, M, S, M. (2011). Evaluation of Accounting Conservatism from the User's Perspective: A Theoretical and Empirical Study. Contemporary Business Research Journal, 25 (2), 1-62.
• Al-Thuneibat, A. A., Al-Rehaily, A. S. ve Basodan, Y. A. (2015). The impact of internal control requirements on profitability of Saudi shareholding companies. International Journal of Commerce and Management, 25 (2), 196-217. https://doi.org/10.1108/IJCOMA-04-2013-0033
• Arisman, A. ve Fuadah, L. L. (2018). Determinants Factor Influences on Accounting Conservatism at Consumer Goods Industry Companies in Indonesia. In Proceedings of the 4th Sriwijaya Economics, Accounting, and Business Conference (SEABC 2018) 492-499.‏ Science and Technology Publications, Lda. ISBN: 978-989-758-387-2
• Ashbaugh‐Skaife, H., Collins, D. W., Kinney Jr, W. R. ve LaFond, R. (2008). The effect of SOX internal control deficiencies and their remediation on accrual quality. The accounting review, 83(1), 217-250.‏
• Baskıcı, Ç. (2015). Kurumsal yönetim uygulamalarında iç kontrol sisteminin önemi: Borsa İstanbul şirketleri üzerine bir araştırma. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 11 (25), 163-180.
• Basu, S. (1997). The conservatism principle and the asymmetric timeliness of earnings. Journal of Accounting and Economics, 24 (1): 3–37.
• Beaver, W. H. (1993). Conservatism. Working paper, Stanford University (presented at the American Accounting Association national meeting, San Francisco, CA).
• Beaver, W. H. ve Ryan, S. G. (2005). Conditional and unconditional conservatism: Concepts and modeling. Review of accounting studies, 10 (2), 269-309.‏
• Bliss, J. H. 1924. Management through Accounts. New York, NY: The Ronald Press Co.
• Büyükuysal, M. Ç. ve Öz, İ. İ. (2016). Çoklu doğrusal bağıntı varlığında en küçük karelere alternatif yaklaşım: ridge regresyon. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6 (2), 110-114.
• Cengiz, S. ve Aslanoğlu, S. (2017). İç kontrol sisteminin şeffaflığı ve kurumsal yönetim uygulamaları arasındaki ilişkinin incelenmesi: Borsa İstanbul’da bir uygulama. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (20), 40-59.
• COSO, (2009). Guidance on Monitoring Internal Control Systems, 1-5. http://www.coso.org/documents/COSO_Guidance_On_Monitoring_Intro_online1.pdf (Erişim Tarihi:02.12.2022).
• Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission (COSO), (2013). Internal control- Integrated Framework, New York: AICPA. https://www.coso.org/Shared%20Documents/CROWE-COSO-Internal-Control-Integrated-Framework.pdf
• Çelik, C. ve Kıral, G. (2020). Panel verileri ile Türkiye’de konut fiyatlarını etkileyen faktörlerin tespiti ve yapay sinir ağları yaklaşımı. Journal Of Institute Of Social Sciences, 11 (2), 1-21.
• Çiçekay, H. ve Demir, M. (2021). İşletmelerde COSO iç kontrol modeli ve muhasebe bilgi sistemine yönelik uygulamaların değerlendirilmesi üzerine bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 13 (4), 3801-3820.
• Dabbagoğlu, K. (2007). İç kontrol sistemi. Mali Çözüm Dergisi, 82,159-170.
• De Coussergues, S. (1996). La banque. Structures, marchés, gestion.‏ Paris: Editions Dalloz ISBN 2-247-02181-6.
• Doyle, J., Ge, W. ve McVay, S. (2007). Determinants of weaknesses in internal control over financial reporting. Journal of accounting and Economics, 44 (1-2), 193-223.‏
• Durmuş, C. N. ve Taş, O. (2008). SPK düzenlemeleri Ve 3568 Sayılı Mevzuat kapsamında denetim. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Eray, A. T. (2020). Türkiye'de iç kontrolün performansı: Bir model önerisi.‏ http://acikerisim.baskent.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11727/6502/10355866.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Feltham, G. A. ve Ohlson, J. A. (1995). Valuation and clean surplus accounting for operating and financial activities. Contemporary accounting research, 11 (2), 689-731.‏
• Givoly, D. ve Hayn, C. (2000). The changing time-series properties of earnings, cash flows and accruals: Has financial reporting become more conservative?. Journal of accounting and economics, 29 (3), 287-320.
• Goh, B. W. ve Li, D. (2011). Internal controls and conditional conservatism. The Accounting Review, 86 (3), 975-1005.
• Gupta, P., Sami, H. ve Zhou, H. (2011). Internal control reporting under SOX Sections 302 and 404 and information asymmetry. In AAA 2011 Auditing Section Meeting Paper. Lehigh University and University of Texas Pan American, USA.‏
• Güredin, E. (2007). Denetim ve güvence hizmetleri: SMMM ve YMM’lere yönelik ilkeler ve teknikler. (11. Baskı). İstanbul: Arıkan Basım Yayım.‏
• Hamdan, A. M. M. (2012). Factors affecting the degree of accounting conservatism when preparing financial reports, evidence from Jordan. The Jordanian Journal of Business Administration, 8 (1), 25-41.
• Hatunoğlu, Z., Koca, N. ve Kıllı, M. (2013). İç kontrolün muhasebe sistemindeki hata ve hilelerin önlenmesindeki rolü üzerine bir alan çalışması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (20) , 169-189.
• Hay, D. (1993). Internal control: how it evolved in four English-speaking countries. The Accounting Historians Journal, 20(1), 79-102.‏
• Hermanson, D. R. ve Rittenberg, L. E. (2003). Internal audit and organizational governance. Research opportunities in internal auditing, 1(1), 25-71.‏
• C. Hsiao, (2002), Analysis of panel data, second edition, Cambridge University Press. IFAC, (2012), Handbook of ınternational quality control, Auditing Review, Other Assurance, and Related Services Pronouncements https://www.ifac.org/system/files/publications/files/2012%20IAASB%20Handbook%20Part%20I_Web.pdf
• İbiş, C. ve Çatıkkaş, Ö. (2012). İşletmelerde iç kontrol sistemine genel bakış. Sayıştay Dergisi, 85, 95-121. Ismail, I., Shafie, R. ve Ismail, K. N. I. K. (2021). CFO attributes and accounting conservatism: evidence from Malaysia. Pacific Accounting Review, 33(4), 525-548.
• Jacob, H. ve Sardi, A. (2001). Management des risques bancaires. Paris : Editions AFGES Ji, X., Lu, W. ve Qu, W. (2016). Internal control weakness and accounting conservatism in China. Managerial Auditing Journal, ‏31 (6/7), 688-726.
• Kader, A. B. El Din., Baha, N. S. El Din ve Abdurrahman, T. K. (2017). Amman Menkul Kıymetler Borsası'nda işlem gören şirketlerin mali tablolarında muhasebe muhafazakârlığı derecesini Basu modelini kullanarak tahmin edin, Tikrit Yönetim ve İktisadi Bilimler Dergisi, 13 (39), 1-28.
• Karrar, S. A. Z. (2017). Muhasebe muhafazakârlığı uygulamaları ve yatırım kararlarının etkinliğinin artırılması ve şirketin değerinin artırılması üzerindeki etkileri. Al Ghari İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12 (3), 374-404.
• Kartikasari, L., Chariri, A. ve Fuad, F. (2022). Managerial ability and convergent interest on accounting conservatism: internal control quality as a mediator. Quality-Access to Success, 23 (186), 59-67.
• Kayıhan, B. ve Akbaba, C. (2022). Üretim işletmelerinde kurumsal yönetim ve karlılığın muhafazakâr muhasebe uygulamalarına etkisi. Muhasebe ve Denetime Bakış, 21 (65), 179-202.
• Kazemi, H., Hemmati, H. ve Faridvand, R. (2011). Investigating the relationship between conservatism accounting and earnings attributes. World Applied Sciences Journal, 12 (9), 1385-1396.
• Kır, C. ve Talebi, N. (2013). Türkiye’de sigorta şirketlerinin yönetim kurulu üye sayısını etkileyen faktörler. ABMYO Dergisi, 29 (30), 53-64.
• Kim, B. ve R. Watts, (2007). Bir firma-yılı muhafazakârlık ölçütünün tahmini ve doğrulanması. Çalışma kağıdı. Kore İleri Bilim ve Teknoloji Enstitüsü.
• Krema, D. A. (2022). The effect of the relationship between accounting conservatism and cost of debts on cash holding: evidence from Egyptian listed companies. Scientific Journal of Accounting Studies, 4 (2), 274-310.‎
• Lawrence, A., Sloan, R. ve Sun, Y. (2013). Non-discretionary conservatism: Evidence and implications. Journal of Accounting and Economics, 56 (2-3 Supplement 1): 112-133.
• Leng, J. ve Li, L. (2011). Analysis of the relationship between listed companies’ earnings quality and ınternal control ınformation disclosure, Modern Economy 02(05):893-900. DOI:10.4236/me.2011.25100
• Mitra, S., Jaggi, B. ve Hossain, M. (2013). Internal control weaknesses and accounting conservatism: evidence from the post–Sarbanes–Oxley period. Journal of Accounting, Auditing & Finance, 28 (2), 152-191.‏
• Mrad, M. (2022). Accounting conservatism and corporate cross-listing: the mediating effect of the corporate governance. Cogent Economics & Finance, 10 (1), 1-24. DOI:10.1080/23322039.2022.2090662
• Ohlson, J. ve Van Lent, L. (2006). Introduction to the special section on conservatism in accounting. European Accounting Review, 15 (4), 507-509.‏
• Ömürbek, V. ve Altay, S. Ö. (2011). Turizm işletmelerinde iç kontrol sisteminin etkinliğinin incelenmesi ve Manavgat Bölgesindeki beş yıldızlı otellerde bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16 (1), 379-402.‏
• Özer, M. ve Bicerli, K. (2003). Türkiye'de kadın işgücünün panel veri analizi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (1), 55-85.
• Pae, J. (2004). Accounting conservatism, discretionary accruals, and audit quality, SSRN Electronic Journal. DOI:10.2139/ssrn.590722
• Penman, S. ve Zhang, X. (2002). Accounting conservatism, the quality of earnings and stock returns. The Accounting Review, 77 (2), 237-264.
• Rae, K. ve Nava, S. (2008). Quality of internal control proceduresantecedents and moderating effect on organisational justice and employee fraud, Managerial Auditing Journal, 23 (2), 104-124.
• Sebrina, N. ve Taqwa, S. (2019). Analysis of accounting conservatism on accounting policy post-ımplementation of ınternational financial reporting standard. In Third Padang International Conference On Economics Education, Economics, Business and Management, Accounting and Entrepreneurship (PICEEBA 2019) (pp. 809-821). Atlantis Press
• Şaşmaz, E. ve Çiftci, Y. (2017). İşletmelerde iç kontrol sisteminin etkinliğinin sağlanması: mermer sektöründe bir işletme uygulaması. International Journal of Academic Value Studies, 3 (9),111-123.
• Tahoon, A. H. (2017). The relationship between accounting conservatism and earning management “With An Empirical Study in Egyptian Environment” https://journals.ekb.eg/article_90427_d8194cb8a15f2e27cad5a6d47d39045e.pdf
• Temiz, H. , Acar, M. ve Dalkılıç, E. (2019). Muhafazakâr muhasebe ve yönetim kurulu yapısı ilişkisinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6 (2) , 351-369 . DOI: 10.30798/makuiibf.52758.
• Wang, R. Z., Ó Hogartaigh, C. ve Van Zijl. T. (2008). Measures of accounting conservatism: a construct validity perspective. Journal of Accounting Literature, Forthcoming, 28 (1), 1-60.
• Wang, Z., Chen, Y., Zhou, Y. ve Jin, Y. (2014). Entropy testing model research on the quality of internal control and accounting conservatism: empirical evidence from the financial companies of China from 2007 to 2011. Mathematical Problems in Engineering.‏ (23-24):1-9.
• Wati, L., Pirzada, K. ve Momon, R. (2020), Politik olarak bağlantılı firmalarda muhasebe muhafazakârlığının belirleyicileri, Güvenlik ve Sürdürülebilirlik Sorunları Dergisi, 10 (1): 189-201.
• Watts, R. L. (1993). A proposal for research on conservatism. Working paper, University Of Rochester (presented at American Accounting Association national meeting, San Francisco, CA).
• Watts, R. L. (2003). Conservatism in accounting Part I: Explanations and implications. Accounting Horizons, 17 (3): 207-221.
• Watts, R. L. (2003b). Conservatism in accounting Part II: Evidence and research opportunities. Accounting Horizons, 17 (4): 287–301.
• Wilson, T., Wells, S., Little, H. ve Ross, M. (2014). A history of internal control: From then to now. Academy of Business Journal, Vol.1, 73-89.
• Uyar, S. (2010). UFRS uygulamalarında iç kontrol sisteminin etkisi ve önemi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 2 (2), 37-60.‏
• Uzun, A. K., ve Yurtsever, G. (2011). Türk Ticaret Kanunu’na hazırlık ve uyum sürecinde iç denetimin rolü ve katma değeri. İç Denetim Dergisi, 29, 24-27.‏
• Yin, M., Zhang, J. ve Han, J. (2020). Impact of CEO-board social ties on accounting conservatism: Internal control quality as a mediator. The North American Journal of Economics and Finance, 52, 101172.‏