TÜRKİYE’NİN ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE KÜRESEL REKABET GÜCÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ

Year 2024, Volume: 22 Issue: 53, 1084 - 1117, 22.07.2024

Serdar Özözen

https://doi.org/10.35408/comuybd.1433166

Abstract

Zeytin hem yağ üretiminde kullanılabilen hem de sofralık olarak tüketilebilen bir üründür. Sağlık açısından önemli faydalar içerdiği için dünyada giderek artan bir talep görmektedir. Zeytin dünyada Akdeniz iklimi özelliğine sahip, daha çok Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde yetiştirilmektedir. Zeytin üretiminde AB ülkeleri arasında İspanya ilk sırada yer alırken, onu İtalya ve Yunanistan takip etmektedir. Türkiye, zengin iklim ve toprak yapısıyla zeytin yetiştirmek için ideal bir coğrafyaya sahip olup, bu özellikleriyle dünya genelinde önemli bir zeytin ve zeytinyağı üreticisi ülkedir. Bu çalışmanın amacı, dünyada önemli zeytin ve zeytinyağı üreticisi arasında yer alan Türkiye’nin zeytin ve zeytinyağı sektöründeki küresel rekabet gücünü Akdeniz iklim koşullarına sahip rakip ülkelerin (İspanya, İtalya, Yunanistan, Portekiz, Tunus) rekabet gücü ile karşılaştırmalı olarak analiz etmektir. Çalışma 2012-2021 dönemini kapsamaktadır. Yöntem olarak Balassa’nın Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlük Endeksi kullanılmıştır. Çalışmada zeytin ve zeytinyağı ürünleri 6 alt ürün grubunda sınıflandırılmıştır: HS 1509.10 Natürel Zeytinyağı, HS 1509.90 Diğer Zeytinyağları (Rafine ve Riviera), HS 1510.00 Pirina Yağı (Rafine Pirina Yağı, Yemeklik Pirina Yağı ve Ham Pirina Yağı), HS 2005.70 Zeytin (5 kilogramı geçmeyen işlenmiş yeşil ya da siyah zeytin), HS 0709.92 Zeytin ve zeytinyağı imalinde kullanılmayan taze soğutulmuş zeytin, HS 0711.20 Zeytin ve zeytinyağı imalinde kullanılmayan, geçici olarak konserve edilmiş zeytin. Analiz sonuçlarına göre, Türkiye'nin zeytin sektöründe güçlü rekabet gücüne sahip olmasına rağmen, zeytinyağı sektöründeki rekabet gücünün istikrarlı bir seyir izlemediği tespit edilmiştir. Zeytinyağı sektörünün 2013 yılı hariç 2012-2016 yılları arasında zayıf olan rekabet gücünün 2017-2019 yılları arasında orta seviyeye yükseldiği, son iki yılda ise (2020 ve 2021) zayıfladığı görülmüştür.

Keywords

Zeytin ve Zeytinyağı Sektörü, Zeytincilik Sektörü, Akdeniz İklimi, Rekabet Gücü

References

• Amerani, E., Michailidis, A., Nastis, S.A, Bournaris. T., (2018). "Forecasting the competitiveness of Greek olive oil in the international market," Agricultural Economics Review, 19 (2), 55-66. Balassa, B. (1965). Trade Liberalization and Revealed Comparative Advantage. The Manchester School of Economic and Social Studies, 33 (2), 99-123.
• Basılgan, M. ve Hayretçi, E. (2023). Türkiye’de Zeytin Sektörünün Satış Performansının Belirleyicileri: Gemlik Zeytin Firmaları Üzerinde Bir Analiz. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 9 (2), 223-238.
• Bayramer, G. ve Tunalıoğlu, R. (2016). Türkiye’de Sofralık Zeytin – Zeytinyağı İhracatçılarının Sorunları ve Çözümüne Yönelik Yaklaşımlar. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 13 (1), 141-150.
• Camanzi, L., Malorgio, G. and Regazzi D. (2003). Agri-food Turkish Trade: Structure Competitiveness And Relations With The EU, (2), 25-36.
• Çoban, O., Peker, A. E. ve Kubar, Y. (2010). Türk Tarımının Avrupa Birliği Ülkeleri Karşısındaki Sektörel Rekabet Gücü. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi,10 (20), 247-266. Çukur, F., Demirbaş, N. ve Gölge, E. (2017). International Competitiveness of the Turkish Olive Oil Sector. Selcuk Journal of Agriculture and Food Sciences, 31(3), 162–168.
• Efe, R., Soykan, A., Cürebal, İ. ve Sönmez, S. (2013). Dünya’da, Türkiye’de, Edremit Körfezi Çevresinde Zeytin ve Zeytinyağı. Edremit Belediyesi.
• EİB (2023). Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2022-2023 Dönemi Çalışma Raporu.
• FAO (2023). Crops and Livestock Products (Olives Area Harvested and Production Quantity) Erişim: 23 Aralık 2023, https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL
• IOC (2023). Production of Olive Oil Erişim: 15 Aralık 2023, https://www.internationaloliveoil.org/wp-content/uploads/2022/12/IOC-Olive-Oil-Dashboard-2.html#production-1
• Hinloopen, J. and Marrewijk, C. V. (2001). On the Empirical Distribution of the Balassa Index. Review of World Economics, 137 (1), 1-35
• Kadakoğlu, B., & Karlı, B. (2023). Turkish Olive Oil: How Can Its Global Competitiveness be Increased ?. Scientific Papers Series Management, Economic Engineering in Agriculture and Rural Development, 23(4): 447-454.
• Kadanalı, E. (2019). Analysis of the Competitiveness of Olive Oil Export in Turkey. Perspectives on Applied Economics and Politics: Cases from Turkey, 113.
• Kılıç, T. and Şule Turhan, Ş. (2020). Competitiveness of Turkey in Organic Olive and Olive Oil Sector. ISPEC International Journal of Social Sciences & Humanities, 4 (3):167-182.
• Kösekahyaoğlu, L. ve Özdemir, M. B. (2018). Türkiye’nin Fındık, Zeytinyağı ve Kuru Kayısı Ürünlerindeki Rekabet Gücünün Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler Yöntemi ile Analizi. ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, 5 (12), 88-107.
• Nazilli Ticaret Odası (2021). Zeytin ve Zeytinyağı Raporu Sektör Raporu Erişim: 06 Şubat 2024, https://www.naztic.org.tr/wp-content/uploads/2021/03/zeytin-zeeytinyagi-sektor-raporu.pdf
• Serin, V. and A., Civan (2008). Revealed Comparative Advantage and Competitiveness: A Case Study For Turkey Towards The EU. Journal Of Economic And Social Research, 10 (2), 25-41.
• Soyyiğit, S. ve Yavuzaslan, K. (2018). Zeytin İhracatı ve Uluslararası Piyasada Türkiye’nin Rolünün Ağ Analizi Yaklaşımı ile İncelenmesi. Akdeniz İİBF Dergisi, 18(38), 47-84.
• Sönmüş, A., & Aslan, M. H. (2021). Comparative Advantage of Turkish Olive Oil in Global Markets: An Empirical Analysis. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 9(6), 1114–1119.
• Tarkan Erbaş, E. ve Artukoğlu, M. (2017). Zeytin İşleyen ve Pazarlayan Firmaların Markalaşma Eğilimlerinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma1. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 54 (2), 177-185.
• T.C. Ekonomi Bakanlığı (2017). Zeytinyağı Sektör Raporları. Erişim: 09 Haziran 2022, https://alto.org.tr/dosya/sektorraporu/zeytinyagi-sektor-raporu.pdf
• T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2016). Türkiye Zeytincilik Sektör Raporu. Erişim: 30 Aralık 2023, https://kutuphane.tarimorman.gov.tr/vufind/Record/20029
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2019). 2018 Yılı Zeytin ve Zeytinyağı Raporu. Erişim: 30 Aralık 2023, https://ticaret.gov.tr/data/5d41e59913b87639ac9e02e8/3acedb62acea083bd15a9f1dfa551bcc.pdf
• TEPGE (2022). Ürün Raporu Zeytinyağı 2021. Erişim: 10 Haziran 2022, https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporlar%C4%B1/2021%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporlar%C4%B1/Zeytinya%C4%9F%C4%B1%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporu%202021-350%20TEPGE.pdf
• TEPGE (2023). Ürün Raporu Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin 2022. Erişim: 13 Aralık 2023,https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporlar%C4%B1/2022%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporlar%C4%B1/Zeytinya%C4%9F%C4%B1%20%20Sofral%C4%B1k%20Zeytin%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporu%202022-371%20TEPGE.pdf
• TİM (2020). Zeytin-Zeytinyağı Sektör Raporu. Erişim: 30 Kasım 2023, https://tim.org.tr/files/downloads/Strateji_Raporlari/Zeytin_Zeytinyagi_Sektor_Raporu.pdf
• TÜBİTAK TÜSSİDE (2015). Zeytin ve Zeytinyağı Sektörü Ulusal Kümelenme Stratejisi Raporu. Erişim: 06 Şubat 2024, https://www.tarimorman.gov.tr/BUGEM/kumelenme/Belgeler/Zeytin%20ve%20Zeytinya%C4%9F%C4%B1%20Sekt%C3%B6r%C3%BC%20K%C3%BCmelenme%20Stratejisi_Raporu.pdf
• Turkekul, B., Gunden, C., Abay, C., and Miran, B. (2007). A Market Share Analysis of Virgin Olive Oil Producer Countries with special respect to Competitiveness. 103rd Seminar, April 23-25, 2007, Barcelona, Spain 9410, European Association of Agricultural Economists.
• Türkekul, B., Günden, C., Abay, C., and Miran, B. (2010). The competitiveness of Turkish olive oil on the world market. Journal of Food, Agriculture & Environment, 8(2), 68-73.
• UİB (2021). Zeytin Raporu. Erişim: 12 Kasım 2023, https://uib.org.tr/tr/kbfile/zeytin-raporu
• UN Comtrade Database (2023). Trade Statistics Erişim: 17 Haziran 2023, http://comtrade.un.org/data