Sergey Pürbü'nün Çeçek Manzumesi Üzerine Notlar

Year 2025, Issue: 8, 15 - 23, 23.11.2025

İlker Tosun

https://doi.org/10.62425/ctdal.1788163

Abstract

Tuva Türkçesi, XX. yüzyılın ilk yarısına kadar alfabeden yoksun bir Türk lehçesi olarak yalnızca sözlü kültür aracılığıyla varlığını sürdürmüştür. XIX. yüzyıldan itibaren Tuva sözlü mirası çeşitli araştırmacılar tarafından derlenip yayımlansa da Tuva Türkçesiyle yazılmış bir eser bulunmamaktadır. Bu nedenle, 1930 yılında Latin harflerine dayalı bir alfabenin kabulü, modern Tuva edebiyatının başlangıcı sayılmaktadır. Sovyetler Birliği’nde yetişen ilk Tuvalı aydın kuşak, ideolojik çerçeveye uygun eserler üretmiş; ancak bu eserler biçim ve tema bakımından sözlü edebiyat geleneğiyle yakın bağlarını da korumuştur. Bu bağlamda Sergey Bakizoviç Pürbü, modern Tuva edebiyatının kurucu isimlerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Onun Çeçek adlı şiiri, Tuva edebiyatının ilk manzumesi kabul edilmekte ve sözlü gelenek ile modern edebiyatın birleşimini örneklemektedir. Eserde Çeçek ile Mergen’in aşkı anlatılmakla birlikte, arka planda Tuva toplumunun feodal düzene ve Mançu hâkimiyetine karşı mücadelesi işlenmektedir. Vergilerle ezilen ve “tos erii” adı verilen işkencelere maruz kalan halkın yaşadığı toplumsal yıkım, şiirde hem bireysel hem de kolektif direnişin zeminini oluşturmaktadır. Bu çalışma, Türkiye Türkolojisi’nde sınırlı biçimde tanınan modern Tuva edebiyatını Çeçek manzumesi özelinde inceleyerek, edebî modernleşme ile sözlü kültür arasındaki etkileşimi tartışmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Sergey Pürbü , Modern Tuva Edebiyatı , halk kültürü , şülüglel

Notes on Sergey Pürbü's Çeçek Poem

Abstract

Tuva Turkish, a Turkic dialect without an alphabet, survived solely through oral culture until the first half of the 20th century. Although Tuva's oral heritage was collected and published by various researchers from the 19th century onwards, there were no works written in Tuva Turkish. Therefore, the adoption of a Latin-based alphabet in 1930 is considered the beginning of modern Tuvan literature. The first generation of Tuvan intellectuals who grew up in the Soviet Union produced works that fit the ideological framework; however, these works also maintained close ties with the oral literary tradition in terms of form and theme. In this context, Sergey Bakizovich Pürbü stands out as one of the founding figures of modern Tuvan literature. His poem Çeçek is considered the first verse of Tuvan literature and exemplifies the fusion of oral tradition and modern literature. While the work narrates the love story of Çeçek and Mergen, it also addresses the struggle of the Tuvan society against the feudal order and Manchu rule in the background. The social devastation experienced by the people, oppressed by taxes and subjected to tortures known as 'tos erii', forms the basis for both individual and collective resistance in the poem. This study aims to examine modern Tuvan literature, which is only marginally recognised in Turkish Turkology, specifically through the Çeçek poem, and to discuss the interaction between literary modernisation and oral culture.

Keywords

Sergey Pürbü , Modern Tuvan Literature folk culture , shuluglel

References

• Arıkoğlu, E., & Tosun, İ. (2024). Tuvaca–Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Çadamba, L. M. (2013). Pürbü Sergey Bakizoviç: 100 let so dnya rojdeniya, bibliografiçeskiy ukazatel. Natsional Biblioteka A. S. Puşkina Respublika Tıva. (In Tuvan)
• Darjay, A. (1991). Çalça-daa, hödel-daa eves men. Çetker Çetkizi, 270–317. Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri. (In Tuvan)
• Dongak, S. Ç. (2011). Tıva kuda yozulaldarı. (In Tuvan)
• Kenin-Lopsan, M. (2000). Çitken urug. Tıvanıŋ Ündürer Çeri. (In Tuvan)
• Kenin-Lopsan, M. (2004). Oytulaaş, ınakşıldıŋ kojaŋnarı. Novosti Tuvı. (In Tuvan)
• Kenin-Lopsan, M. (2019). Tuvaların gelenekleri (Akt. İ. Tosun). Bengü.
• Kombu, S. (2012). Tuvinskaya literatura: Slovar. Nauka. (In Russian)
• Kurbatskiy, G. N. (2001). Tuvintsı v svoem folklore: İstoriko-etnografiçeskie aspekt tuvinskogo folklora. Tuvinskoe Knijnoe İzdatel’stvo. (In Russian)
• Küjüget, A. K. (2006). Duhovnaya kul’tura Tuvintsev: Struktura i transformatsiya. Tuvinskiy İnstitüt Gumanitarnıh. (In Russian)
• Küjüget, A. K. (Ed.). (2002). Traditsionannaya kul’tura tuvintsev glazami inostrantsev. Tuvinskoe Knijnoe İzdatel’stvo. (In Russian)
• Künzegeş, Yu. (1965). Tıva kojamıktar. Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri. (In Tuvan)
• Lamina, V. A. (2007). İstoriya Tuvı (Vol. II). Nauka. (In Russian)
• Marks, K., Engels, F., Lenin, V. İ., & Stalin, J. (2023). Kadının kurtuluşu ve sosyalizm. Yar Yayınları.
• Mijit, L. S. (2020). Tuvinskaya natsional’naya poeziya 30–40 h godov XX veka. Novie issledovaniya Tuvı, 3, 166–177. (In Russian)
• Mijit, L. S., & Koçoğlu Gündoğdu, V. (2023). Tuva şiiri: Geçmişten bugüne Tuva şiirinin gelişimi, şahsiyetler ve şiirler. Bengü.
• Milner-Gulland, R., & Dejevskiy, N. (1993). Rusya ve Sovyetler Birliği tarihi (M. Çulhaoğlu, Çev.). İletişim Yayınları.
• Monguş, D. A. (2011). Tıva dıldıŋ tayılbırlıg slovarı (Vol. 2). Nauka. (In Russian)
• Nava, Ç. (2019). Tıva Cumhuriyeti: Medeniyetin burçları. Limdilik Yayınları. (In Tuvan)
• Oorjak, Ş. (2023, 8 Eylül). K 110-letiyu so dnya rojdeniya Sergeya Pyurbyu — Natsional’nyy muzey imeni Aldan-Maadyr Respubliki Tyva. Erişim tarihi 22 Eylül 2025, https://xn--80adihlp9be0f.xn--p1ai/?p=24632 (In Russian)
• Ölmez, M. (2007). Tuvacanın söz varlığı: Eski Türkçe ve Moğolca denkleriyle. Harrassowitz Verlag.
• Potanov, L. P. (Ed.). (1966). İstoriya Tuvı (Vols. I–II). Tuvinskoe Knijnoe İzdatel’stvo. (In Russian)
• Pürbü, S. B. (1941). Çeçek. Revolyustuŋ Hereli, 1, 28–34. (In Tuvan)
• Pürbü, S. B. (1957). Çeçek. Ulug-Hem, 13, 257–270. (In Tuvan)
• Pürbü, S. B. (2019). S. B. Pürbü: Şülükter, şülüglelder, proza, şiiler (Red. S. S. Tovuu). Natsional şkola högjüder institüt. (In Tuvan)
• Salçak, V. S. (2024). Çeçek dep şiijitken üş köjegelig operanıŋ librettozu (libretto trehaktoy p’yesi-operı “Çeçek”). Aziatskiye issledovaniya: İstoriya i sovremennost’, 3(11). (In Russian)
• Sarıg-Dongak, K. (2009). Barlık çurttug ertemden. Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri. (In Tuvan)
• Sat, Ş. Ç. (1964). Tıva dıldı şinçilep kelgeniniŋ töögüzüŋ oçerigi. Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri. (In Tuvan)
• Sürüŋ-ool, S. (1965). Tıva kojamıktar. Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri. (In Tuvan)
• Tosun, İ. (2023). Tuva Cumhuriyetinde repressiya. İ. Dilek (Ed.), Türk dünyasında repressiya içinde (pp. 621–669). Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
• Tosun, İ. (2023). Tuva Cumhuriyetinde terim çalışmaları. A. İlker (Ed.), Türk dünyasında terim çalışmaları. Türk Dil Kurumu Yayınları.