AN OVERALL EVALUATION ON THE ISSUE OF FUGITIVE SOLDIERS IN OTTOMAN EMPIRE IN WORLD WAR YEARS

Year 2016, Volume: 16 Issue: 32, 5 - 41, 26.08.2016

Hakan Yaşar

Abstract

Fighting on many fronts in First World War and taking part in the war with altogether
mobilization, Ottoman Empire faced with lack of manpower steadily despite resisting until
the end of the war. There were many negative factors for forcing limited human resources and
preventing the mobilization of the people for the war. The foremost of these factors was the
problem of fugitive soldiers. This issue became an unsolvable level by interrupting the army’s
ability to fight and led to a serious problem of internal security. Because a great number of fugitive soldiers involved in several crimes including banditry. Although the Ottoman
Empire resorted to a number of judicial, administrative and military measures to cope with
the problem, there were still myriads of fugitive soldiers. In this study, the issue of fugitive
soldiers in Ottoman Empire in World War years will be evaluated in general and the causes
and dimensions of the problem, how the state tried to deal with the problem and the relation
of the issue with banditry incidents will be discussed. 

Keywords

First World War, Ottoman Army, Fugitive Soldiers, Banditry

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NİN FİRARİ ASKERLER SORUNUNA DAİR GENEL BİR DEĞERLENDİRME

Abstract

Birinci Dünya Savaşı’nda birçok cephede savaşmak zorunda kalan ve savaşa
topyekûn seferberlikle giren Osmanlı Devleti, savaşın sonuna kadar dirense de gittikçe artan
insan gücü eksikliğiyle karşılaştı. Zira sınırlı insan kaynağını zorlayan ve savaş için halkın
seferber edilmesini engelleyen birçok olumsuz faktör vardı. Bunların başında ise firari askerler
sorunu gelmekteydi. Söz konusu sorun, özellikle savaşın sonlarına doğru, ordunun savaşma
kabiliyetini sekteye uğratarak baş edilemeyecek boyutlara ulaşırken ciddi bir iç güvenlik
sorununa da yol açtı. Bunun nedeni ise firar eden askerlerin hiç de küçümsenmeyecek bir
kısmının, başta eşkıyalık olmak üzere birçok suça karışmasıydı. Osmanlı Devleti, firariler
sorunuyla baş edebilmek için askerî, adlî ve idarî birtakım tedbirlere başvursa da, savaşın
sonuna gelindiğinde hâlâ on binlerce firari asker vardı. Birinci Dünya Savaşı yıllarında
Osmanlı ordusundaki firari askerler sorununun genel olarak ortaya konulacağı bu çalışmada,
sorunun ortaya çıkış nedenleri, ulaştığı boyutlar, devletin bu sorunla nasıl baş etmeye çalıştığı
ve eşkıyalık olaylarıyla ilişkisi ele alınmaktadır. 

Keywords

Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Ordusu, Firari Askerler, Eşkıyalık

References

• Babıâli Evrak Odası Evrakı (BEO.)
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Altıncı Şube (DH. EUM. 6.Şb.)
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Emniyet Şubesi Evrakı (DH. EUM. EMN.)
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Evrak Odası Kalemi Evrakı (DH. EUM. VRK.)
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Üçüncü Şube (DH. EUM. 3.Şb.)
• Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı (DH. İ. UM.)
• Dâhiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdiriyeti Müteferrik Evrakı (DH. MB. HPS. M.)
• Dâhiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH. ŞFR.)
• Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Evrakı (HR. HMŞ. İŞO.)
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.)
• İrade Dosya Usûlü (İ. DUİT.)
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.)
• Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt ve Denetleme Başkanlığı Arşivi (ATASE)
• Birinci Dünya Harbi Fonu (BDH)
• Ahenk
• Anadolu
• İkdam
• Jandarma Mecmuası
• Köylü
• Takvim-i Vekayi
• Tasvir-i Efkâr
• A. Samih, Kafkas Cephesi Hatıraları, Büyük Erkan-ı Harbiye Matbaası, Ankara, 1934
• Ahmet Emin [Yalman], Turkey in the World War, Yale UniversityPress, 1930
• ALPAT, Levent, Bir Osmanlı Askerinin Anıları, Balkan Savaşı’ndan Kurtuluş’a, Yay. Haz.: Ahmet Mehmetefendioğlu-Ozan Arslan, Şenocak Yay., İzmir, 2010
• ALYOT, Halim, Türkiye’de Zabıta (Tarihi, Gelişim ve Bugünkü Durumu), Kanaat Basımevi, Ankara, 1947
• Askerin Romanı, E.Sv. Alb.AbdülhalimAkkılıç’ın Savaş ve Barış Anıları, Yay. Haz.: Yılmaz Akkılıç, Körfez Ofset Yay., Gemlik, 1994
• Babamın Emanetleri, Ragıp Nurettin Eğe’nin Birinci Cihan Harbi Günlükleri ve Harbin Sonrası Hatıratı 1915-1919, Yay. Haz.: Güneş N. A Eğe-Akter, Dergâh Yay., İstanbul, 2006
• BABUŞ, Fikret, Savaş Yıllarından Anılar: Balkan Savaşları-Birinci Dünya Savaşı- Kurtuluş Savaşı, Ozan Yay., İstanbul, 2013
• Balıkesir Kuva-yı Milliye Hatıraları, Der.: Zekeriya Özdemir, Ankara, 2003. BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C.II, Kısım IV, TTK Basımevi, Ankara, 1991
• BEŞİKÇİ, Mehmet, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Seferberliği, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2015
• “Birinci Dünya Savaşı’nda Devlet İktidarı ve İç Güvenlik, Asker Kaçakları Sorunu ve Jandarmanın Yeniden Yapılandırılması”,Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti, Der.: Evren Balta Paker-İsmet Akça, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010
• Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde Sağlık Hizmetleri, Yay., Haz., Özlem Demireğen vd., Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2011
• CEBESOY, Ali Fuat, Büyük Harpte Osmanlı İmparatorluğu’nun 1916-1917 Yılındaki Vaziyeti, Birüssebi-Gazze Meydan Muharebesi ve 20. Kolordu, Askeri Matbaa, İstanbul, 1938
• Ekim Devrimi Sonrası Türkiye Tarihi, SSCB Bilimler Akademisi, Çev: A. Hasanoğlu, Bilim Yay., İstanbul, 1978
• ERİCKSON, J. Edward, Size Ölmeyi Emrediyorum!: Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2003
• ERKİN, Behiç, Hatırat (1876-1958), Yay. Haz.: Ali Birinci, TTK Basımevi, Ankara, 2010
• GÜLBOY, Burak, Birinci Dünya Savaşı Tarihi, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 2004
• GÜLŞEN, Aydın, Jandarma Teşkilatının Tarihi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2012
• HOBSBAWM, Eric J., Kısa 20. Yüzyıl, 1914-1991, Aşırılıklar Çağı, Çev.:YavuzAlogan, Sarmal Yayınevi, İstanbul, 1996
• HUNALP, Nureddin, “Jandarmanın İlk Teşkilinden Bugüne Kadar Geçirdiği Safahatı Kısaca Tetkik ve Mütalaa”, Jandarma Mecmuası, S. 66, 1942
• IŞIK, Hüseyin, Birinci Dünya Savaşı’nda Seyyar Jandarma Birlikleri, Jandarma Basımevi Müdürlüğü, Ankara, 1999
• İNÖNÜ, İsmet, Hatıralar, 1. Kitap, Yay. Haz.: Sebahattin Selek, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1992
• KEMERDERE, A.Rifat, “Büyük Harpten Evvelki ve Sonraki Jandarmanın Ödevleri Arasında Bir Mukayese ve Jandarma Tarihçesi Hakkında Birkaç Söz”, T.C. Jandarma Mecmuası, Yıl 12, S. 43, 1 II. Kanun 1936
• KOPARAN, Necdet, Türk Jandarma Teşkilatı (1908-1923), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007
• KURAT, Akdes Nimet, Birinci Dünya Savaşı Sırasında Türkiye’de Bulunan Alman Generallerinin Raporları, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara, 1966. Kurtuluş Savaşı’nda Adalet Bakanı Ahmet Rifat Çalıka’nın Anıları, Yay. Haz.: Hurşit Çalıka, İstanbul, 1992
• Nazım Hikmet; Bütün Şiirleri, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2007
• Nureddin, “Büyük Harpte Ordumuzda Jandarmanın Yaptığı Vazife ve Muharebelerin Tarihçesi”, Jandarma Mecmuası, S.16, 1 Teşrinievvel 1928
• Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi, C. I, Yay. Haz.: Kemal Gurulkan vd., T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., İstanbul, 2013
• ÖZDEMİR, Hikmet, “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusunda Kayıp İstatistikleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Kurtuluş Savaşı’ndan Günümüze Türk Ordusu, On İkinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri-1, 20-22 Mayıs 2009, Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yay., Ankara, 2009
• SABİS, Ali İhsan, Harp Hatıralarım, C.II, Güneş Matbaası, Ankara, 1951
• SANDRES, Liman von, Türkiye’de Beş Yıl, Çev. M. Şevki Yazman, Burçak Yayınları, İstanbul, 1968
• SARISAMAN, Sadık, Birinci Dünya Savaşı’nda Türk Cephelerinde Beyannamelerle Psikolojik Harp, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1999
• SHAW, Stanford, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu, Savaşa Giriş, Çev.Beyza Sümer Aydaş, T.T.K. Yay., Ankara 2014
• SORGUÇ, İbrahim, Bu defa Niçin Harp Edeceğimi Biliyorum: Filistin Cephesi ve İstiklâl Savaşı Anıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2010
• TONGUÇ, Faik, Birinci Dünya Savaşı’nda Bir Yedek Subay’ın Anıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1999
• YAŞAR, Hakan, II. Meşrutiyet’in İlanından Yunan İşgaline Batı Anadolu’da Eşkıyalık (1908-1919), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2015
• ZÜRCHER, Erik Jean, “Hizmet Etmeyi Başka Biçimlerde Reddetmek”, Çarklardaki Kum: Vicdani Red, Düşünsel Kaynaklar ve Deneyimler, Yay. Haz., Özgür Heval Çınar-Coşkun Üsterci, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008