II. MEŞRUTİYET’TEN CUMHURİYET’İN İLK YILLARINA TÜRK GENÇLİĞİNİN ÖRGÜTSEL VE DÜŞÜNSEL GELİŞİMİ

Year 2019, Volume: 19 Issue: 39, 589 - 612, 25.12.2019

Asil Kaya

Abstract

Yeni Osmanlılar Hareketi ile birlikte ilk örgütsel deneyimini yaşayan Türk gençliği,
gerek faaliyetleri gerekse savunduğu fikirlerle Türkiye’nin modernleşme sürecine hatırı
sayılır katkılar sunmuştur. II. Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte ilk kez yasal zeminde örgütlenme
fırsatı yakalayan gençler, öğrenci cemiyetleri ile başlayan örgütsel faaliyetlerini kısa sürede
düşünsel alana taşımışlardır. Böylelikle yalnızca II. Meşrutiyet Dönemi’ni değil, Mütareke
Dönemi’ni ve Cumhuriyet Dönemi’ni de etkileyen düşünsel hareketliliklerin altyapısını
oluşturmuşlardır. Bu hareketlilik, Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasında pay sahibi olan
gençlerin dimağlarının şekillenmesinde etkili bir faktör olmuştur. Ayrıca Cumhuriyet
Dönemi’nde rejimin ve devrimlerin koruyucusu olan gençlerin düşünsel altyapısında da bu
hareketlerin izlerini görmek mümkündür. Dolayısıyla II. Meşrutiyet Dönemi’nden Cumhuriyet
Dönemi’ne uzanan süreçte Türk gençliğinin örgütsel deneyimi ile düşünsel gelişimi arasında
bir pozitif korelasyon durumundan söz edilebilir. Bu çalışmada II. Meşrutiyet, Mütareke
ve Cumhuriyet Dönemlerinde Türk gençliğinin kurduğu örgütlere değinilerek, düşünsel
gelişimi irdelenmiştir. Nihayetinde arşiv belgelerinden, resmi yayınlardan, döneme ilişkin
kitaplar ile süreli yayınlarda çıkan makalelerden faydalanılarak Türk gençliğinin örgütsel ve
düşünsel gelişimindeki dinamiklerin neler olduğuna cevap bulunmaya çalışılmıştır.

Keywords

Gençlik, II. Meşrutiyet Dönemi, Cumhuriyet Dönemi, Örgüt, Düşünce

FROM CONSTITUTIONAL MONARCHY II TO THE EARLY YEARS OF THE REPUBLIC ORGANIZATIONAL AND INTELLECTUAL EVOLUTION OF TURKISH YOUTH

Abstract

Turkish youth, who had their first organizational experience with the New Ottomans
Movement, has contributed significantly to Turkey’s modernization process with both their
activities and the ideas. With the declaration of the Constitutional Monarchy II, young people
who had the opportunity to organize on the legal ground for the first time, start with the
student associations carried their organizational activities to the intellectual field in a short
time. Thus, they constituted the infrastructure of the intellectual movements the affected
not the Constitutional Period II but also the Armistice Period and the Republican Period.
This mobility has been an influential factor in shaping the minds of young people who have
a share in winning the War of Independence. It is also possible to see the traces of these
movements in the intellectual infrastructure of young people who were the protector of the
regime and revolutions during the Rebuplican Era. Therefore, it can ve said that there is a
positive correlation between the organizational experience and the intellectual development
of Turkish youth in the period from the Constitutional Monarchy Period II to the Republican
Period. In this study, the intellectual development of Turkish youth in the Constitutional
Period II, Armistice and Republican Era were discussed. Finally, it was tried to answer the
dynamics in the organizational and intellectual development of Turkish youth by making use
of archival documents, official publications, books related to the period and articles published
in periodcals.

Keywords

Youth, Constitutional Monarchy Period II, Republican Period, Organization, Thought

References

• TC Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (B.C.A)
• C.H.P. Programı, Ulus Basımevi, Ankara 1935.
• “Genç Dernekleri Hakkında Kanun-i Muvakkat - 14 Cemaziyelahir 1334 / 4 Nisan 1332”, Düstur, Tertib-i Sani, C. 8, Evkaf Matbaası, İstanbul 1928.
• Genç Dernekleri Teşkili Hakkında Kanun-ı Muvakkat ve Talimnâme, Matbaa-i Askeriye, Dersaadet 1332.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, İ. 122, C. 14, 1 Aralık 1337.
• Açıksöz
• Anadolu
• Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Dergisi
• Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi
• Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi
• Aydınlık – Fevkalâde Gençlik Nüshası
• Belleten
• Boğaziçi Üniversitesi Dergisi
• Cumhuriyet
• Hayat
• Kebikeç
• Le Matin
• Modern Türklük Araştırmaları Dergisi
• Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM
• SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi
• Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi
• Ahmet Şerif, Türk Gençliğinin Millî Vazifesi Ne Olmalıdır?, Kütüphane-i Sudi, İstanbul 1339/1923.
• AKÇURA, Yusuf, Yeni Türk Devletinin Öncüleri – 1928 Yazıları -, Haz. Nejat Sefercioğlu, 2. Baskı, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001, s. 239.
• AKTAR, Yücel Aktar, İkinci Meşrutiyet Dönemi Öğrenci Olayları (1908 – 1918), 1. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 1990.
• ATAY, Falih Rıfkı, Baş Veren İnkılâpçı (Ali Suavi), Cumhuriyet Gazetesi Armağanı, İstanbul 1997.
• Aydınlık Fevkalade Gençlik Nüshası, Haz. Atil Türk, 2. Baskı, Odak Yayınları, İstanbul 1976.
• BERKES, Niyazi, Batıcılık, Ulusçuluk Ve Toplumsal Devrimler, Yön Yayınları, İstanbul 1965.
• CARNOY, Martin, Devlet ve Siyaset Teorisi, çev. S. Coşar, A. Örküp, M. Pamir, M. Yetiş, 2. Baskı, Dipnot Yayınları, Ankara 2015.
• ÇAPANOĞLU, Münir Süleyman, Türkiye’de Sosyalizm Hareketleri ve Sosyalist Hilmi, Pınar Yayınevi, İstanbul 1964.
• DÖLEN, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi 2 – Cumhuriyet Döneminde Osmanlı Darülfünunu 1922 – 1933, 1. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
• DUMAN Doğan, YORGANCILAR, Serkan, Türkçülükten İslâmcılığa MTTB, 2. Baskı, Maarif Mektepleri Yayınları, Ankara 2018.
• ERDEN, Ali Fuad, İsmet İnönü, 2. Baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara 1999.
• GÜRKAN, Kazım İsmail, Darülfünun Grevi, Harman Yayınları, İstanbul 1971 İzmir Fecâyii, b.m.y. (Basım Matbaası Yok), İstanbul 1919.
• KERİMOĞLU, Hasan Taner, Osmanlı Kamuoyunda Balkan Meselesi, 1908-1914, Libra Kitapçılık, İstanbul, 2015.
• LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, 9. Baskı, TTK Yayınları, Ankara 2004.
• Muhiddin Ali, İhsan İpekçi, Beynelmilel Talebe İttihadı (C.I.E.) – İkinci Varşova Kongresi İntibaatı, Yeni Matbaa, İstanbul 1924.
• OKUTAN, M. Çağatay, Bozkurt’tan Kur’an’a Millî Türk Talebe Birliği (MTTB) 1916 – 1980, 1. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2004.
• SARIHAN, Zeki, Kurtuluş Savaşı Gençliği, Kaynak Yayınları, İstanbul 2004.
• SARINAY, Yusuf, Türk Milliyetçiliğinin Tarihî Gelişimi ve Türk Ocakları 1912 – 1931, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1994.
• SAYILGAN, Aclan, Türkiye’de Sol Hareketler, 5. Baskı, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2009.
• SOYAK, Hasan Rıza Soyak, Atatürk’ten Hatıralar, 1. Cilt, Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., İstanbul 1973.
• SUNATA, İ. Hakkı, İstanbul’da İşgal Yılları, 2. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006.
• TANRIÖVER, H. Suphi, Dağyolu ve Günebakan’dan Seçmeler, Haz. M. Necati Sepetçioğlu, 1. Basım, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1971.
• TEVETOĞLU, Fethi, Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler (1910 – 1960), Ayyıldız Matbaası, Ankara 1967.
• TİMUR, Taner, Sürüden Ayrılanlar – Siyasal İktidar Aydın, Tarih ve Özgürlük, 1. Baskı, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2000.
• TRIMBERGER, Ellen Kay, Tepeden İnmeci Devrimler Japonya, Türkiye, Mısır, Peru, çev. Fatih Uslu, 1. Baskı, Gelenek Yayıncılık, İstanbul 2003.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler, 1. Cilt, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1984.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Batılılaşma Yolunda I, Yenigün Haber Ajansı, İstanbul 1999.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar (1928 – 1925), 3. Baskı, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1978.
• “C.H.F Gençlik Teşkilâtı”, Anadolu, S 5700, (5 Eylül 1933).
• “Darülfünun Gençleri”, Cumhuriyet, S 309, (16 Mart 1925).
• “Genç Dernekleri ve Yanlış Telakkiler”, Osmanlı Genç Dernekleri, S 1, (1 Eylül 1333).
• “Gençlik Teşkilatı ve Spor”, Anadolu, S 6136, (11 Şubat 1935).
• “Muallim ve Talebe Birlikleri feshedildi”, Açıksöz, S 217, (22 İkinciteşrin 1936).
• “Un entretien á Angora avec Mustapha Kemal”, Le Matin, S 16058, (7 Mars/Mart 1928).
• Ahmet Tevfik, “Türk gençliğinin sınıfî mevkii”, Aydınlık – Fevkalâde Gençlik Nüshası, 2. Baskı, Odak Yayınları, Ankara 1976, ss. 108 – 111.
• ARIKAN, Zeki, “İşgal Sırasında İzmir’de Kurulan Bir Dernek”, Ankara. Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Dergisi, C 1, S 3, (1989), ss. 356 – 369.
• BALCIOĞLU, Mustafa, “Osmanlı Genç Derneklerinden İnkılâp Gençleri Derneklerine”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 15, S 43, (1999), ss. 139 – 162.
• DEMİRCİ, H. Aliyar, “Tek Parti Döneminde Siyaset – Gençlik İlişkilerine Bir Örnek: Gençlik Teşkilatı Tasarıları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 58, S. 2, 2003, ss. 55 – 77.
• KASALAK, Kadir, “Cumhuriyet Fikrinin Öncüleri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 20, (2009), ss. 69 – 78.
• KÖKER, Levent, “Kemalizm/Atatürkçülük: Modernleşme, Devlet ve Demokrasi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce – Kemalizm, 2. Cilt, 6. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, ss. 97 – 112.
• Köprülüzâde Fuat, “Necati’ye Ait Bazı Hatıralar”, Hayat, C 5, S 111, (10 Kânunisani 1929), s.s. 6 – 7.
• Muammer, “Köylü Gençliği”, Aydınlık – Fevkalâde Gençlik Nüshası, 2. Baskı, Odak Yayınları, Ankara 1976, ss. 121 – 123.
• ÖNCÜ, Ali Servet, “İstanbul’da Mütareke Dönemi Yedek Subay Teşkilatlanmaları”, S 40, (2009), ss. 341 – 355.
• SARISAMAN, Sadık, “Birinci Dünya Savaşı Sırasında İhtiyat Kuvveti Olarak Kurulan Osmanlı Genç Dernekleri”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, S 11, (2015), s.s. 439 – 501.
• TAMER, Aytül, “Türkiye Komünist Gençler Birliği’nden Simalar”, Kebikeç, S 33, (2012), s.s. 323 – 338.
• TANSEL, Fevziye Abdullah, “Memleketimizde Gençler İçin Kurulan İlk Dernekler, Gazete ve Dergiler (1913 – 1920)” Belleten, C 51, S 199, (1987), ss. 281 – 304.
• TOPRAK, Zafer, “İttihat ve Terakki’nin Paramiliter Gençlik Örgütleri”, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, S 7, (1979), ss. 95 – 113.
• TUNAYA, Tarık Zafer, “İkinci Meşrutiyet’in Siyasal Hayatımızdaki Yeri”, Türk Parlamentoculuğunun İlk Yüzyılı 1876 – 1976, Haz. Siyasi İlimler Türk Derneği, Türk Gazetecilik ve Matbaacılık Sanayii, Ankara 1976, ss. 75 – 131.
• TUNÇ, Salih, “İstanbul Basınına Göre Milli Mücadeleye Bir Destek: Darülfünun Öğrenci Olayları”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, S 1, (2002), ss. 323 – 355.
• UZUN, Hakan, “Cumhuriyet Gençliğinin Misyonu Çerçevesinde 1933 Yılı Vagon-Li ve Razgrad Mezarlığı Olayları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C 6, S 3, (Eylül 2009), ss. 57 – 81.
• AKCAN, Erol, İttihat ve Terakki Fırkası’nın Paramiliter Gençlik Kuruluşları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 2013.
• ARSLAN, Bahar, II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet (1908 – 1923) Tarihsel, İdeolojik ve Olgusal Bir Karşılaştırma, D.E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2016.
• KARAER, İbrahim, Türk Ocakları ve İnkılâplar (1912 – 1931), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1989.
• KAYA, Asil, Türk Siyasi Tarihi’nde CHP’nin Gençlik Kolları, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2010.