CUMHURİYET DÖNEMİ BAĞIŞ UÇAK KAMPANYASINA AZINLIKLARIN KATKISI

Year 2023, Volume: 23 Issue: 46, 305 - 338, 21.07.2023

Emin Kurt

Abstract

Türk havacılık tarihinde uçak alımı için halkın bağış yaptığı üç dönem vardır:
Birincisi, Türk havacılığının kuruluş yıllarına denk gelen 1912-1914 dönemidir. İkinci olarak
Kurtuluş Savaşı yıllarını kapsayan 1920-1922 dönemidir. Son dönem ise Cumhuriyet’in ve
onun yarı resmi sivil havacılık teşkilatı olan Türk Tayyare Cemiyeti (günümüzde Türk Hava
Kurumu)’nin kuruluşu sonrasında 1925-1940 yılları arasını kapsar.
Cumhuriyet döneminde yürütülen bağış kampanyası, Türk halkı tarafından yoğun
destek gören ve büyük bağışların yapıldığı periyod oldu. Dönem içinde üç yüz elliye yakın
uçak satın alındı ve özel hazırlanan törenlerle bu uçaklara bağışçı şehirlerin veya bağışçılarının
arzu ettikleri isimler verildi. Bu dönemde sadece Türk ve Müslüman vatandaşlar değil, azınlık
cemaatlerine mensup Türk vatandaşları da bireysel olarak bağış kampanyasına katılmıştır.
İçlerinden birçoğu Türk Hava Kurumu tarafından verilen Tayyare Madalyası ile ödüllendirildi.
Türk vatandaşı olan azınlıkların, toplumları adına bağış kampanyası düzenleme
girişimleri ise 1934 yılında başladı. 1934 yılı temmuz ayı içinde Musevi ve Ermeni azınlıkları
tarafından başlatılan kampanyaya kısa süre sonra Rum azınlığı da dâhil oldu. 1934 ve 1935
yıllarında devam eden bağış kampanyası süresince her üç azınlık da bağış yolu ile uçak alımı
için ayrı birer dernek kurarak bağış toplamaya gayret etti. Dönem gazetelerinde sık sık yer
alan bu çaba Türk Hava Kurumu tarafından da destek gördü ve teşvik edildi.
Ermeni asıllı vatandaşlarımız alacakları iki uçağa “Gazi” ve “İsmet Paşa” isimlerinin
verilmesini arzu ederken, Musevi ve Rum asıllı vatandaşlarımız almayı planladıkları uçaklar
için herhangi bir isim düşünmedi. Her üç azınlık tarafından kurulan üç dernek, topladıkları
bağışları Türk Hava Kurumuna teslim etti.
1935 yılının kasım ayı sonunda gazetelerde yayınlanan bir habere göre, azınlıklar tarafından
kurulan üç dernek kapatılarak Türk Hava Kurumunun mevcut şubeleri bünyesine dâhil edildi.
Bu çalışmada, Türkiye vatandaşı olan azınlıklar tarafından uçak bağışı için kurulan
derneklerin kuruluş nedenleri, çalışmaları ve bu çalışmalar sonucunda elde ettikleri bağış
miktarı tespit edilmeye çalışılacaktır.

Keywords

Tayyare, Uçak, Türk Hava Kurumu, Bağış, Azınlıklar

CONTRİBUTİON OF MİNORİTİES TO THE DONATİON AİRCRAFT CAMPAİGN OF THE REPUBLİC PERİOD

Abstract

In the history of Turkish aviation, it is seen that the public donated for the purchase
of aircraft in three periods. First Period: It is the period of 1912-1914, which coincides with
the foundation years of Turkish aviation. The second period is 1920-1922, which covers the
years of the War of Independence. The last period took place between 1925-1938, after the
foundation of the Republic and its semi-official civil aviation organization, Türk Tayyare
Cemiyeti (today Turkish Aeronautical Association).
The period in which large donations were made and received intense support from
the Turkish people was the donation campaign carried out during the Republican period.
During the period, nearly 350 aircraft were purchased with the donations of the public and
donated to the army, and these aircraft were given the names desired by the donor cities
or their donors with specially prepared ceremonies. During this period, he supported the
individual donation campaign of minorities living within the borders of Turkey, and many of
them were awarded the Aircraft Medal by the Turkish Aeronautical Association.
Attempts to organize donation campaigns on behalf of the communities of minorities
living in the Turkish society began in 1934. The Greek minority was also included in the
campaign launched by the Jewish and Armenian minorities in July 1934. During the donation
campaign that continued in 1934 and 1935, all three minorities tried to collect donations by
establishing separate associations for the purchase of aircraft through donations. This effort,
which was frequently featured in the newspapers of the period, was also supported and
encouraged by the Turkish Aeronautical Association.
While your citizens of Armenian origin wished that the names of the two planes
they would purchase be named “Gazi” and “Ismet Pasha”, our citizens of Jewish and Greek
origin did not think of any names for the planes they were planning to buy. Three associations
founded by all three minorities delivered the donations they collected to the Turkish
Aeronautical Association.
With a news published in the newspapers at the end of November 1935, three
associations founded by minorities were closed and the existing branches of the Turkish
Aeronautical Association were included.
In this study, it will be tried to determine the reasons for the establishment of the
associations established for airplane donation by minorities living in the Turkish society, their
studies and the amount of donations they have obtained as a result of these studies.

Keywords

Aircraft, Airplane, Turkish Aeronautical Association, Donation, Minorty.

References

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Türk Tayyare Cemiyeti Nizamname-i Esasisi, Ankara Hâkimiyet-i Milliye Matbaası, Ankara, 1926.
• Türk Hava Kurumu Tüzüğü, Türk Hava Kurumu Basımevi, Ankara, 2009.
• ARI, Ferit, Osmanlı Devletinde Havacılığın Doğuşu ve Tayyare Alımı İçin Yapılan İaneler (1911-1918), Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Burdur, 2017.
• BALİ, Rıfat N., 1934 Trakya Olayları Milli Olan Her Şey Bizimdir, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• CEM, Ali, İnönü Döneminde Sivil Havacılık Kurumları (1938-1950), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2022.
• ERCAN, Yavuz, Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Azınlık Sorunu İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Kalan Sorunlar, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara 2011.
• FIRTINA, H. İbrahim, Türk Hava Kurumu Tayyare Madalyaları 1925-2011, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul, 2018.
• Gönüllerden Göklere, Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Ankara, 2005.
• KAYMAKLI, Hulusi, Havacılık Tarihinde Türkler, C.II, Hava Kuvvetleri Komutanlığı Hava Basımevi ve Neşriyat Müdürlüğü, Ankara, 2006.
• KURT, Deniz, Pehlivan, YAVUZ, Korkmaz, Erdal, Kuruluşundan Günümüze Türk Hava Kuvvetleri Teşkilatlanma Tarihi 1923-1951, C.II, Hava Kuvvetleri Komutanlığı Hava Basımevi ve Neşriyat Komutanlığı, Ankara, 2020.
• KURT, Emin, Türk Hava Kuvvetlerinin Kuruluşunda Bağış ve Yardımlar (1911-1914), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2017.
• MERAY, Seha L., Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar, Belgeler, Birinci Takım, Cilt I, Kitap I, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2001.
• MERAY, Seha L., Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar, Belgeler, Birinci Takım, Cilt I, Kitap II, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2001.
• MERAY, Seha L., Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar, Belgeler, İkinci Takım, Cilt II, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2001.
• TANSEL, Betül, Türkiyeli Ermeniler Ve Ermeni Sorunu, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2009.
• AKYOL, Refik Ali, “Tayyare Cemiyeti Kanalı ile Hava Kuvvetlerine Mal Edilen Tayyareler ve Tevsim Merasimleri”, Hava Dergisi, No:222, Yıl:44, Haziran 1966, s.14-16.
• AYDOĞAN, Abdullah, “Atatürk Dönemi Türk Havacılık Faaliyetleri Ve Havacılık Faaliyetlerinin Gelişim Süreci”, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (UTAD), 2020, 4(2), s.69-81.
• BALİ, Rıfat N., “Yeni Bilgiler ve 1934 Trakya Olayları-I”, Tarih ve Toplum, Sayı: 186, Haziran 1999, s.44-55.
• BALİ, Rıfat N., “Yeni Bilgiler ve 1934 Trakya Olayları-II”, Tarih ve Toplum, Sayı: 187, Temmuz 1999, s.47-48.
• BÜYÜKAY, Yusuf, “Öncesi Orman Olmayan Arazilerin Orman (Rejimi) Dışına Çıkarılması Sorunu”, Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, İstanbul, 2017, s. 525-546.
• ÇETİN, Cem, GÖÇER, Kenan, “Türk Havacılığının Kuruluşunda İane Kampanyaları”, International Balkan and Near Eastern Social Sciences Congress Series, September 23-24, 2017, s.199-207.
• ERTAN, Temuçin Faik, “Sevr Ve Lozan Antlaşmaları Hakkında Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 58, Bahar 2016, s. 21-37.
• KURT, Emin, “Türk Hava Kuvvetlerine Türk Halkının Desteği: Bağış Uçaklar”, Türk Hava Kuvvetlerinin 100’ncü Yılı uluslararası Tarih Sempozyumu, Ayrıntı Basımevi, Ankara, 2013, s.302-317.
• ÖCAL, Enver Emre, “1927 ve 1935 Nüfus Sayımlarında Azınlıklar”, İstanbul Topkapı Üniversitesi Topkapı Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:1, Sayı:2 2022, s.9-30.
• ŞEHİDOĞLU, Süreyya H., “Kurtuluş Savaşı’nda Bir Vatandaşımızın Uçak- Bağışı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 24, Cilt: VIII, Temmuz 1992, s.602-604.
• UZUN, Hakan, “Türk Hava Kurumu Gelir Kaynakları: “Fitre, Zekât Ve Kurban Derileri Üzerine”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.IV, 15, Yıl 2007/Güz, s.161–176.