SOME OBSERVATIONS ON THE EARLY YEARS OF THE REPUBLIC FROM THE PERSPECTIVE OF THE FIRST TERM MEMBERS OF THE GRAND NATIONAL ASSEMBLY OF TURKEY WHO WERE ALIVE ON THE 50TH ANNIVERSARY OF ITS OPENING

Year 2024, Volume: 24 Issue: 49, 957 - 992, 31.12.2024

Yenal Ünal

https://doi.org/10.18244/cttad.1461915

Abstract

The main purpose of this research is to examine the thoughts of the deputies who were alive and members of the first parliament on the 50th anniversary of the opening of the Turkish Grand National Assembly on the 50-year historical process from different aspects. In this context, in the research carried out, it has been established that there were a total of 14 Members of Parliament who were still alive in 1970. On the occasion of this important anniversary, the journalist Nalân Seçkin conducted an interview with all 14 deputies who served in the First Grand National Assembly of Turkey and published these interviews in the bulletins of the Anadolu Agency during lifetime of most of these deputies. In the same year, he compiled and presented these interviews in a book entitled “The Remains of the First Assembly 1920-1970”. In this study, based on the statements made in 1970 by 14 deputies who had served in the First Grand National Assembly of Turkey and were alive on the 50th anniversary of the opening of the Parliament, some new determinations and evaluations were made about the First Grand National Assembly of Turkey, the Proclamation of the Republic, Mustafa Kemal Atatürk and the following period. Political, economic and social developments in Turkey were examined on the basis of information provided by the above-mentioned MPs.

Keywords

Grand National Assembly, Atatürk, Deputy, 50th Anniversary of the Assembly.

TBMM’NİN AÇILIŞININ 50. YIL DÖNÜMÜNDE HAYATTA OLAN I. DÖNEM MİLLETVEKİLLERİNİN GÖZÜNDEN CUMHURİYET’İN İLK DÖNEMLERİNE İLİŞKİN BAZI TESPİTLER

Abstract

Bu araştırmanın temel amacı Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışının 50. yıl dönümünde hayatta olan ve ilk mecliste görev almış milletvekillerinin 50 yıllık tarihî sürece ilişkin düşüncelerini çeşitli cephelerden incelemektir. Bu kapsamda; yapılan incelemelerde 1970 yılında hayatta olan toplam 14 milletvekilinin olduğu tespit edilmiştir. Bu önemli yıl dönümünde gazeteci Nalân Seçkin, I. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde görev almış 14 milletvekilinin tamamıyla birer mülakat yapmış ve onların sağlığında Anadolu Ajansı bültenlerinde bu mülakatları yayımlamıştır. Aynı yıl içerisinde bu mülakatları “İlk Meclis’ten Kalanlar 1920-1970” başlıklı kitapta bir araya getirerek okuyucuya sunmuştur. Bu incelemede; I. TBMM’de görev almış ve Meclis’in açılışının 50. yıl dönümünde hayatta olan 14 milletvekilinin, 1970 yılında ortaya koymuş olduğu ifadelerden yola çıkarak I. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Cumhuriyetin ilanı, Mustafa Kemal Atatürk ve sonrası dönem hakkında bazı yeni tespit ve değerlendirmelerde bulunulmuştur. Söz konusu milletvekillerinin vermiş olduğu bilgilerden hareketle politik, iktisadî, sosyal anlamda Türkiye’nin yaşadığı gelişmeler incelenmiştir.

Keywords

TBMM, Atatürk, Milletvekili, TBMM’nin 50. Yılı.

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• “Nutuklar”, TBMM Zabıt Ceridesi: Birinci İçtima, Cilt 1, 23 Nisan 1336 (1920), 1-3.
• “İntihaplar”, TBMM Zabıt Ceridesi: Birinci İçtima, Cilt 1, 23 Nisan 1336 (1920), 1-3.
• “Ankara Mebusu Mustafa Kemal Paşa’nın Mütarekeden Meclisin Açılmasına Kadar Geçen Zaman Zarfında Cereyan Eden Siyasi Ahval Hakkındaki Nutukları”, TBMM Zabıt Ceridesi: İkinci İçtima, Cilt 1, 24 Nisan 1336 (1920), 8-30.
• “Karahisarı Sahib Mebusu Mehmed Şükrü Beyin, Hıyanet-i Vataniye Mücrimlerine Bir Ceza Tayini Hakkındaki Teklif-i Kanunisi”, TBMM Zabıt Ceridesi: Yedinci İçtima, Cilt 1, 29 Nisan 1336 (1920), 137-145.
• “İntihaplar”, TBMM Zabıt Ceridesi: Doksanıncı İçtima, Cilt 13, 10 Ekim 1337 (1921), 133-136.
• “23 Nisan’ın 50. Yılını Kutluyoruz”, Cumhuriyet, 23 Nisan 1970.
• “Millî İrade Grafiği: 1920-1970”, Cumhuriyet, 23 Nisan 1970.
• “23 Nisan Törenlerle Kutlandı”, Cumhuriyet, 24 Nisan 1970.
• “İnönü İlk Meclis Üyelerine Yemek Verdi”, Cumhuriyet, 25 Nisan 1970.
• “Üniversite Süresiz Kapatıldı”, Milliyet, 07 Nisan 1970.
• “15 Öğrenci Nezarette”, Milliyet, 08 Nisan 1970.
• “Ege Üniversitesi’nde Öğrenciler Çatıştı”, Milliyet, 22 Nisan 1970.
• “Meclis Başkanı Yoklama Yaptı-Mustafa Kemal? Ve Meclis Cevap Verdi: Burada!”, Milliyet, 24 Nisan 1970.
• “50 Yılın Anıları Pembe Köşk’te Yaşandı”, Milliyet, 25 Nisan 1970.
• “İnönü Öğrenci Boykotlarına Karşı”, Milliyet, 29 Nisan 1970.
• “Karadeniz Üniversitesi 4 Mayıs’a Kadar Kapalı”, Milliyet, 01 Mayıs 1970.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk 1919-1920, Cilt 1, 10. bs. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1970.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk 1920-1927, Cilt 2, 9. bs. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1969.
• Aybars, Ergün, İstiklal Mahkemeleri, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1975.
• Belen, Fahri, Türk Kurtuluş Savaşı, haz. Enis Şahin, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2014.
• Bıyıklıoğlu, Tevfik, Atatürk Anadolu’da (1919-1921), Cilt 1, 2. bs. Ankara: Kent Yayınları, Ankara, 1981.
• Cebesoy, Ali Fuat, Millî Mücadele Hatıraları, 2. bs. İstanbul: Temel Yayınları, 2010.
• Cenik, Salih, Birinci Meclis’te Tokat Milletvekilleri ve Siyasi Faaliyetleri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2005.
• Çankaya, Ali, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler 1859-1968, Cilt 2, Ankara: Mars Yayınları, 1968.
• Demirel, Ahmet, İlk Meclisin Vekilleri-Millî Mücadele Döneminde Seçimler, 3. bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Demirel, Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet İkinci Grup, İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2020.
• Gülekli, Nurettin Can, Rıza Onaran: Türkiye Büyük Millet Meclisi 1920-1970, İstanbul: 1973.
• Güneş, İhsan, Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923), 3. bs. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
• Güven, Zühtü, Anzavur İsyanı, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1965.
• İğdemir, Uluğ, Heyet-i Temsiliye Tutanakları, 2. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• İnönü, İsmet, Hatıralar, haz. Sabahattin Selek, 4. bs. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2014.
• Kansu, Mazhar Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Cilt 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2009.
• Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, Cilt 2, 6. bs. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Karacan, Ali Naci, Lozan Konferansı ve İsmet Paşa, 3. bs. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1993.
• Karpat, Kemal H. Türk Demokrasi Tarihi, 6. bs. İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
• Köksal, Mustafa, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin İlkleri, Ankara: Nobel Yayınları, 2007.
• Mango, Andrew, Atatürk, çev. Füsun Doruker, İstanbul: Sabah Yayınları, 2000.
• Özbudun, Ergun, 1921 Anayasası, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2008.
• Seçkin, Nalân, İlk Meclis’ten Kalanlar 1920-1970, Ankara: Divan Matbaası, 1970.
• Şimşir, Bilal N. Bizim Diplomatlar, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1996.
• Şimşir, Bilal N. Malta Sürgünleri, 5. bs. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2009.
• Tanör, Bülent, Türkiye’de Kongre İktidarları (1918-1920), 3. bs. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
• TBMM Albümü 1920-1950, Cilt 1, ed. Sema Yıldırım, Behçet Kemal Zeynel, 2. bs. Ankara: TBMM Genel Sekreterliği Yayınları, 2010.
• Tunçay, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması 1923-1931, 5. bs. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
• Türk Parlamento Tarihi-Millî Mücadele ve TBMM I. Dönem (1919-1923), Cilt 1, Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1994.
• Ünal, Yenal, Ahmet Ferit Tek, İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları, 2009.
• Yetim, Fahri, Türkiye’nin Değişim Serüveni (Entelektüel-Aydınlardan Seçmeler), İstanbul: Tezkire Yayıncılık, 2023.
• Akder, Akder, “Seçkin Vatansever, Büyük Milliyetçi, Değerli Fikir ve Mefkûre Adamı Ahmet Ferit Tek Üful Etti”, Türk Kültürü Dergisi, 110 (1971): 116-128.
• Baykal, Ömer, “İmparatorluktan Cumhuriyete: Türk Siyasetinde ‘İktidar Boşluğunun’ Doldurulması” Liberal Düşünce Dergisi, 101 (2021): 169-190.
• Doğanay, Rahmi, Gül Yılmaz: “Millî Mücadele’ye Karşı Yürütülen Kara Propaganda ve Oluşturulmak İstenen Mustafa Kemal ve Kuvayı Milliye İmajı”, International Journal of Turkish Academic Studies (TURAS) 3, 1 (2022): 135-155.
• Erimli, Buşra, “İlk Meclis’te Gruplar Arası Rekabet ve Partileşme Meselesi”, İnsan&İnsan, 34 (2022), 13-28. Esin, Emel, “Ahmet Ferit Tek”, Türk Kültürü Dergisi, 110 (1971): 137-142.
• Esin, Emel, “Cumhuriyeti Kuranlardan Ferit Tek’in Bitmeyen Son Makalesi”, Türk Edebiyatı Dergisi 2, 22 (1973): 11-12.
• Ezer, Feyzullah, “Mütareke Dönemi Türkiye’nin Ulaşım Durumu”, Belgi, 13 (2017): 430-441.
• Kırkpınar, Nurullah, “Millî Mücadele Yıllarında Bolşevizm Propagandası ve Anadolu Basını 1919-1922”, Anasay, 7 (2019): 29-71.
• Selek, Sabahattin, “50. Yıl-Birinci Meclis Zor Günlerin Meclisiydi”, Milliyet, 23 Nisan 1970.
• Tek, Ahmet Ferit Tek, “İlk Türkiye Büyük Millet Meclisinden Hayatta Kalan En Yaşlı Aza, İstanbul Milletvekili Ahmet Ferit Tek’in 23 Nisan’ın 50. Yıl Dönümünde Mesajı”, Türk Kültürü Dergisi, 91 (1970): 441-442.
• Tunaya, Tarık Zafer, “Ellinci Yıl”, Milliyet, 23 Nisan 1970.
• Turan, Şerafettin, “Mustafa Kemal Atatürk”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 31, (2020): 310-330.
• Ünal, Yenal, “Millî Mücadele’de Bartın”, Tarih Okulu Dergisi 9, 25 (2016): 609-667.
• Ünal, Yenal, “Millî Mücadele: Mondros Mütarekesinden Sevr Antlaşmasına Türkiye’de Yaşanan Siyasi Gelişmeler”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I-Kurtuluş, Kuruluş ve Modernleşme (1920-1938), ed. Nurgün Koç, Cilt 1, İstanbul: İdeal Kültür Yayınları, (2019): 92-150.
• Ünal, Yenal, “A Study on Turkish Diplomats Officiated in the Early Republican Period”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 20, 41 (2020): 649-663.
• Okuklu, Mustafa, “Fahrettin Altay”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2009.
• Yıldırım, Özlem, “Bir Siyaset Adamı Portresi: Refik Koraltan”, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2017.
• Güneş, İhsan, “İkinci Grup”, Atatürk Ansiklopedisi, Erişim: 24 Temmuz 2023, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ikinci-grup/
• Pehlivanlı, Hamit, “Fahrettin Altay (1880-1974)”, Atatürk Ansiklopedisi, Erişim: 24 Temmuz 2023, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/fahrettin-altay/
• Yüksel, Erol, “Refik Koraltan (1889-1974)”, Atatürk Ansiklopedisi, Erişim: 16 Temmuz 2023, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/refik-koraltan-1889-1974/
• Erişim: 5 Temmuz 2023, https://www.tbmm.gov.tr/baskan/meclis-baskanlari
• Erişim: 24 Haziran 2024, https://www.youtube.com/watch?v=dTOp4fVuiqE&t=5s