An Investigation of the Relationship Between Preschool Teachers' Critical Thinking Tendencies and their Awareness of Environmental Ethics

Year 2025, Volume: 54 Issue: 2, 769 - 795, 31.08.2025

Tuba Çay Sağlam , Raziye Günay Bilaloğlu

https://doi.org/10.14812/cuefd.1671015

Abstract

Preschool teachers are key actors who engage directly with children during the early childhood period.. Teachers are the designers and organizers of activities related to the environment in addition to covering a wide range of topics. Their attitudes and awareness have the potential to influence activities and children. It is important that activities prepared for the environment are organized with an ethical perspective. Developing an ethical awareness in the field of environment requires many skills within the scope of critical thinking tendencies. This study was conducted to examine the relationship between preschool teachers' critical thinking dispositions and their environmental ethics awareness. The research was designed with a quantitative method and planned with a correlational survey model. Data were collected from 312 preschool teachers who were determined by convenience and snowball sampling methods from teachers working in the central districts of Adana, Türkiye, on a voluntary basis in the 2023-2024 academic year. The Personal Information Form, the Critical Thinking Tendency Scale and the Environmental Ethics Awareness Scale were used to collect the data. Normality analyses were performed on the data, outliers were reviewed, and correlation and regression analyses were performed on 296 data points. As a result of the analyses, it was concluded that there was a positive and significant relationship between preschool teachers' critical thinking dispositions and their environmental ethical awareness, and that teachers' critical thinking dispositions predicted their environmental ethical awareness. These findings were interpreted and discussed in light of the existing literature

Keywords

Critical thinking tendency , Environmental ethics , Environmental ethics awareness , Preschool teacher

Okul Öncesi Öğretmenlerinin Eleştirel Düşünme Eğilimleri ile Çevre Etiği Farkındalıkları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Abstract

Okul öncesi öğretmenleri, okul öncesi dönemde çocuklarla bire bir ilişki içerisinde olan önemli aktörlerdendir. Öğretmenler birçok konu ve alanla beraber çevre ile ilgili de etkinliklerin tasarlayıcısı ve düzenleyicisidirler. Onların eğilim ve farkındalıkları, etkinlikleri ve çocukları etkileyebilme potansiyeline sahiptir. Çevre adına hazırlanan etkinliklerin etik bir bakışla düzenlenmesi önemlidir. Çevre alanında etik bir farkındalık geliştirmek ise eleştirel düşünme eğilimlerinin kapsamında birçok beceri gerektirmektedir. Bu çalışma okul öncesi öğretmenlerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile çevre etiği farkındalıkları arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla yapılmıştır. Araştırma nicel desenle tasarlanmış, ilişkisel tarama modeli ile planlanmıştır. Araştırmanın verileri 2023-2024 eğitim öğretim yılında Adana ili merkez ilçelerinde görev yapan öğretmenlerden kolay ulaşılabilir ve kartopu örnekleme yöntemleriyle belirlenen 312 okul öncesi öğretmeninden gönüllülük esasıyla toplanmıştır. Verilerin toplanmasında Kişisel Bilgiler Formu, Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeği ve Çevre Etiği Farkındalık Ölçeği kullanılmıştır. Veriler üzerinde normallik analizleri yapılmış, uç değerleri gözden geçirilmiş ve 296 veri işleme alınarak korelasyon ve regresyon analizleri yapılmıştır. Yapılan analizler sonunda okul öncesi öğretmenlerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile çevre etiği farkındalıkları arasında pozitif yönlü anlamlı ilişki bulunmuş ve öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilimlerinin çevre etiği farkındalıklarını yordadığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu bulgular literatür bilgileri de göz önünde bulundurularak yorumlanmış ve tartışılmıştır.

Keywords

Eleştirel düşünme eğitimi , Çevre etiği , Çevre etiği farkındalığı , Okul öncesi öğretmeni

References

• Akbıyık, C., & Seferoğlu, S. S. (2006). Eleştirel düşünme eğilimleri ve akademik başarı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(32), 90–99.
• Akçil, E. (2021). Okul öncesi öğretmenlerinin duygusal zekâlari ile eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Akınoğlu, O. (2003). Bir eğitim değeri olarak eleştirel düşünme. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(3), 7–26.
• Aybek, B. (2007). Konu ve beceri temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimi ve düzeyine etkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 43–60.
• Aybek, B., & Aslan, S. (2017). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri ile benimsedikleri eğitim felsefelerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 16(2), 373–385.
• Bal, M. (2011). Okul öncesi öğretmenlerinin problem çözme becerileri ile eleştirel düşünme eğilimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Bell, R., & Loon, M. (2015). The impact of critical thinking disposition on learning using business simulations. The International Journal of Management Education, 13(3), 362–370. http://dx.doi.org/10.1016/j.ijme.2015.01.002
• Brennan, A., & Lo, N. (2002). Environmental ethics. https://seop.illc.uva.nl/entries/ethics-environmental/ Cantzen, R. (2000). Daha az devlet daha çok toplum. Ayrıntı Yayınları.
• Costa, A. L. (1985). Developing minds: A resource book for teaching thinking. Association for Supervision and Curriculum Development.
• Creswell, J. W. (2018). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (5th Ed.). SAGE Publications.
• Çotuksöken, B. (2003). Felsefe açısından etik: Tanımlar-sınırlar. Türkiye Mühendislik Haberleri, 423, 12–16.
• Demircioğlu, E., & Kilmen, S. (2014). Eleştirel düşünme eğilimi ölçeğinin Türkçe'ye uyarlanması. The Journal of Academic Social Science Studies, 27(1), 203–218. https://doi.org/10.9761/JASSS2434
• Doğanay, A., Taş, M. A., & Erden, Ş. (2007). Üniversite öğrencilerinin bir güncel tartışmalı konu bağlamında eleştirel düşünme becerilerinin değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 52(52), 511–546.
• Duru, B., & Bakanay, Ç. D. (2021). Okul öncesi öğretmenlerinin çevreye yönelik etik tutumlarının incelenmesi. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(1), 47–63.
• Ekinci, Ö., & Aybek, B. (2010). Analysis of the empathy and the critical thinking disposition of the teacher candidates. İlkogretim Online, 9(2), 816–827.
• Ergün, T., & Çobanoğlu, N. (2017). Sürdürülebilir kalkınma ve çevre etiği. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1). https://doi.org/10.1501/sbeder_0000000041
• Ertan, A. K, (1998). Çevre etiği. Amme İdaresi Dergisi, 31(1), 125–139.
• Ertan, B. (2004). 2000’li yıllarda çevre etiği yaklaşımları ve Türkiye. Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(1), 93–108.
• Erten, S., & Aydoğdu, C. (2011). Türkiyeli ve Azerbaycanlı öğrencilerde, ekosentrik, antroposentrik ve çevreye karşı antipatik tutum anlayışları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(41), 158–169.
• Evancho, S. R. (2000). Critical thinking skills and dispositions of the undergraduate baccalaureate nursing student [Unpublished master thesis]. Southern Connecticut State University.
• Facione, P. A. (1990). Critical thinking: A statement of expert consensus for purposes of educational assessment and instruction. Research findings and recommendations. (Report. No. ED 315423) American Philosophical Association.
• Fikriyati, A., Agustini, R., & Suyatno, S. (2022). Pre-service science teachers’ critical thinking dispositions and critical thinking skills. In Eighth Southeast Asia Design Research (SEA-DR) & the Second Science, Technology, Education, Arts, Culture, and Humanity (STEACH) International Conference (SEADR-STEACH 2021): Vol. 627. (pp. 176–181). Atlantis Press. https://doi.org/10.2991/assehr.k.211229.028
• Firoozfar, I., Faghihi, A., & Erfani, N. (2020). Develop model of environmental ethics based on caring thinking through critical thinking for the second grade of high school students in Hamadan. Environmental Education and Sustainable Development, 9(1), 25–40.
• George, D., & Mallery, M. (2010). SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference, 17.0 update (10th Ed.). Pearson.
• Goralnik L., & Nelson M.P . (2012). Anthropocentrism. In R. Chadwick(Ed.), Encyclopedia of applied ethics (2nd Ed., Vol. 1)(pp. 145–155). Academic Press.
• Gürkaynak, İ., Üstel, F., & Gülgöz, S. (2009). Eleştirel düşünme. Sabancı Üniversitesi Eğitim Reformu Girişimi. Halpern, D. F. (2003). Critical thinking handout, critical thinking workshop for helping our students become better thinkers. New Directions for Teaching and Learning, 80, (1–16).
• Huitt, W. (1998). Critical thinking: An overview. Educational Psychology Interactive, 3(6), 34–50.
• Karaca, C. (2008). Çevre, insan ve etik çerçevesinde çevre sorunlarına ve çözümlerine yönelik yaklaşımlar. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1), 1–19.
• Karahan Aydın, B. (2019). Okul öncesi öğretmenlerinin sürdürülebilir çevre eğitimine yönelik algıları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Karahan, G. (2009). Hemşirelik öğrencilerinin ekosentrik, antroposentrik ve çevreye yönelik antipatik tutumları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayıncılık.
• Kaygısız, G. M., Benzer, E., & Eren, C. D. (2019). Aktif öğrenmeye dayalı etkinliklerin okul öncesi öğretmen adaylarının çevre etiği farkındalığı, çevre davranışı ve çevre eğitimine ilişkin özyeterliklerine etkisi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 50(50), 125–141. https://doi.org/10.15285/maruaebd.542612
• Kırkpınar Özsoy, N., & Çini, P. (2020). Antroposentrik küresel çevre politikalarının ekosentrik çevre etiği görüşü çerçevesinde değerlendirilmesi. Alternatif Politika, 12(1), 20–49.
• Kortenkamp, K., & Moore, C. (2001). Ecocentrism and anthropocentrism: Moral reasoning about ecological commons dilemmas. Journal of Environmental Psychology, 21, 261–272. https://doi.org/10.1006/jevp.2001.0205
• Kuşdemir, S. (2023). Okul öncesi öğretmenlerinin sosyobilimsel konulara yönelik tutumları ile bilişsel esneklik düzeyleri ve eleştirel düşünme eğilimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Lai, E. R. (2011). Critical thinking: A literature review. Pearson's Research Reports, 6(1), 40–41.
• Mahmutoğlu, A. (2010). Türkiye’de kırsal çevre etiği konusunda mülki idare amirlerinin görüşleri. Türk İdare Dergisi, 468, 103–-130.
• Metin, A. E., & Gül, A. (2020). Türkiye'de çevre etiğinin yasal ve kamusal çerçevesi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 252–268.
• Moore, B. N., & Parker, R. (1991). Critical thinking. McGraw-Hill Humanities, Social Sciences & World Languages.
• Norris, S. P. (1985). Synthesis of research on critical thinking. Educational Leadership, 42(8), 40–45.
• Ogelman, H. G., & Durukan, N. (2014). Toprakla buluşan çocuklar küçük çocuklar için toprak eğitimi projesinin etkinliği. https://hdl.handle.net/11499/28157
• Özdemir, S. M. (2005). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 297–316.
• Özer, N. (2015). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre etiğine yönelik farkındalık düzeylerinin belirlenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Aksaray Üniversitesi.
• Özer, N., & Keleş, Ö. (2016). Çevre etiği farkındalık ölçeği geliştirme çalışması. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 4(1), 47–64.
• Paul, R., & Elder, L. (1990). Critical thinking. Sonoma State University.
• Püsküllüoğlu, E. I., & Altınkurt, Y. (2018). Öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilimleri ile örgütsel muhalefet davranışları arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(4), 897–914. https://doi.org/10.16986/HUJE.2018037422
• Saka, M. (2016). Öğretmen adaylarının çevre etiği yaklaşımlarının yordayıcısı olarak eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 6(3), 100–115. https://doi.org/10.19126/suje.220185
• Saka, M., Sürmeli, H., & Öztuna, A. (2009). Which attitudes preservice teachers’ have towards environmental ethics. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 1(1), 2475–2479.
• Schafersman, (1991) An introduction to crıtıcal thınkıng. https://facultycenter.ischool.syr.edu/wp-content/uploads/2012/02/Critical-Thinking.pdf
• Schumacker, R. E., & Lomax, R. G. (2010). A beginner's guide to structural equation modeling (3rd Ed.). Routledge/Taylor & Francis Group.
• Sobel, D. (2021). Ekofobiyi aşmak. Yeni İnsan Yayınevi.
• Sönmez, D. (2019). Fen bilimleri ve sınıf öğretmeni adaylarının çevre etiği farkındalıklarının farklı değişkenlerce incelenmesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(4), 239–248. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.545715
• Şen, S. N. (2016). Okul öncesi eğitimi öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri, empati kurma becerileri ve mesleki kaygı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Quinn, C. (2012). Studies on critical thinking for environmental ethics [Unpublished doctoral dissertation]. University of Nebraska.
• Tharakan, K. (2011). Anthropocentrism and ecocentrism: On the metaphysical debate in environmental ethics. Jadavpur Journal of Philosophy, 21(2), 27–42.
• Thompson, S. C. G., & Barton, M.A., (1994). Ecocentric and anthrocentric attitudes toward the environment. Journal of Environmental Psychology, 14(2), 149–157.
• Tiwari, A., Avery, A., & Lai, P. (2003). Critical thinking disposition of Hong Kong Chinese and Australian nursing students. Journal of Advanced Nursing, 44(3), 298–307.
• Tok, E., & Sevinç, M. (2010). Düşünme becerileri eğitiminin eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerine etkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(27), 67–82.
• Torres, R. M., & Cano, J. (1995). Critical thinking as influenced by learning style. Journal of Agricultural Education, 36, 55–63.
• Toyran, G. (2015). Okul öncesi öğretmen adaylarının yaratıcı düşünme düzeylerinin ve eleştirel düşünme eğilimlerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Tunç, G. A. (2015). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevreye yönelik etik yaklaşımları ile sürdürülebilir çevreye yönelik tutumlarının incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Adnan Menderes Üniversitesi.
• Turan, S., Aydin, H., & Uğulu, İ. (2013). Eleştirel düşünme becerilerini temel alan biyoloji eğitiminin ortaöğretim öğrencilerinin ekolojik etik yaklaşımlarina ve eleştirel düşünme eğilimlerine etkisi. Education Sciences, 8(2), 232–244.
• Verma, A. K. (2019). Sustainable development and environmental ethics. International Journal on Environmental Sciences, 10(1), 1–5.
• Yağanak, E. & Önkal, G. (2005). Çevre etiği. Cevizci, A. (Ed.), Felsefe Ansiklopedisi (Cilt 3, 589–595). Babil Yayınları.
• Zhao, C., Pandian, A., & Singh, M. K. M. (2016). Instructional strategies for developing critical thinking in EFL classrooms. English Language Teaching, 9(10), 14–21. https://doi.org/10.5539/elt.v9n10p14