Separatist Slogans of Pre-Islamic Arab Society: Talbiyahs

Year 2025, Volume: 29 Issue: 1, 338 - 359, 15.06.2025

Yavuz Selim Göl

https://doi.org/10.18505/cuid.1621836

Abstract

Throughout human history, religions have had their own rituals for worship. These rituals have sometimes manifested themselves as an action and sometimes as a verbal expression. Ḥajj and ‘Umrah worships, which begin in accordance with the will of the divine will and basically include visiting the sacred place Kaaba, are among the most ritual-intensive forms of worship. An important part of visiting the Kaaba is the Talbiyah, which is an action similar to chanting slogans. Talbiyah is a declaration of monotheism that Muslims declare while performing the Ḥajj and ‘Umrah duties. Muslims who intend to visit the Kaaba declare with these words that they have accepted the invitation of the Almighty Creator who calls them to the sacred house, that they are in His presence and at His disposal. They build servitude by saying that Allah is one, unique and has no equal, and that praise and submission are to be shown only to Him. Towards the end of the process of conveying Islam, the ‘Umrah and Ḥajj worships gained religious legitimacy for Muslims as well. Thus, the important rituals of these worships were also explained by the Prophet Muhammad. On this occasion, the talbiyah tradition in Islam that started with the Prophet Muhammad is the most common response announcement used by the first Muslims until today with the form of “Labbayk Allāhumma Labbayk, Labbayk lā sharīka laka Labbayk, inna’l-ḥamde wa'n-ni‘mata laka wa'l-mulk, lā sharīka lak”. However, when we examine the history of the talbiyah, it is understood that there are quite different narrations about the beginning, form and forms of this call. The talbiyah tradition that goes back to the first human, Adam, was started with a form attributed to him and then continued with Prophet Abraham, who invited people to the House of Allah by rebuilding the Kaaba. The number of talbiyahs attributed to both prophets is one, and their form clearly reflects monotheism. However, although the talbiya preserved its original form until Prophet Abraham, with the Arabs turning to idolatry, the talbiya, which is a divine call, increased and began to change form. Because with the spread of idolatry in the Arab society before Islam, the tribes began to acquire different idols of their own. Since the idolatry Arabs, who were described as polytheists, saw the talbiya as a call/declaration of response on behalf of the gods, they began to transform the talbiya, which had a divine origin, into different forms for the idols they worshipped. They wanted to see the transformation they experienced in the religious field in the talbiya. For this reason, they began to produce talbiyahs for their own tribes, idols and Saints they respected. These talbiyahs continued to exist and increased in number until the times when Islam emerged. Because the tribes were becoming increasingly powerful, small families were turning into larger families and therefore into tribes over time. They aimed to make their existence more visible among the Arab tribes with their unique forms of talbiya. Talbiya, which are extremely important for the Arab society, were also known by the people in the Islamic period. When we examine these talbiyahs processed in the early period of tafsir, hadith and Islamic history sources, we come across different types, numbers and forms. Sorting and understanding them is a very difficult task. Because the literary power of the Arabs of the pre-Islamic period was very high. Naturally, literary arts were also used in these recorded talbiyahs. A deep understanding and evaluation of the meanings of talbiyahs is beyond the scope of this study. However, the aim of this study was first to review the historical process of talbiyahs, which also indicate important characteristics of societies. Then, the types of talbiyahs that existed before the communication of Islam to humanity were discussed and finally, the processes that talbiyahs went through were tried to be determined by including their use in the Islamic period. As a result, the functions of the talbiyahs, which have an important separating or unifying character from a social perspective, were determined. In order for the study to yield sound results, different aspects of the talbiyahs determined were addressed with a careful examination. In addition, in the research, an effort was made to reach scientific results with the principles of comparison, induction, deduction and syllogism methods.

Keywords

Sirah , Hajj , ʿUmrah , Worship , Kaaba , Talbiyah , Labbayk

İslâm Öncesi Arap Toplumunun Ayrılıkçı Sloganları: Telbiyeler

Abstract

İnsanlık tarihi boyunca var olan dinlere ait ibadetlerin kendine has ritüelleri olmuştur. Bu ritüeller kimi zaman bir hareket kimi zaman da bir sözlü ifade olarak kendisini göstermiştir. İlahi iradenin isteği doğrultusunda başlayan ve temel olarak kutsal mekân Kâbe’nin ziyaret edilmesini içeren hac ve umre ibadetleri ritüellerin en yoğun olduğu ibadet şekillerindendir. Kâbe’yi ziyaretin önemli bir ayağı da adeta slogan atmak gibi bir eylem olan telbiyedir. Telbiye, Müslümanların hac ve umre görevini yerine getirdikleri sırada ilan ettikleri bir tevhit beyanıdır. Kâbe’yi ziyarete niyetlenen müminler, kendilerini kutsal eve çağıran Yüce Yaratıcı’ya davetine icabet ettiklerini, O’nun huzurunda bulunduklarını ve emrine amade olduklarını bu sözlerle bildirirler. Allah’ın tek, bir ve eşi olmadığını, hamd ve teslimiyetin yalnız O’na gösterileceğini söyleyerek kulluk inşası yaparlar. İslâm’ın tebliğ sürecininin sonlarına doğru artık Müslümanlar için de umre ve hac ibadetleri dinen meşruiyet kazandı. Böylelikle bu ibadetlerin önemli ritüelleri de Hz. Peygamber tarafından açıklandı. Bu vesileyle de Hz. Peygamber ile başlayana İslâm dinindeki telbiye geleneği “Lebbeyk Allahümme Lebbeyk, Lebbeyk la şerike leke Lebbeyk, innel hamde ve’n-ni’mete leke ve’l-mülk, lâ Şerike lek” formu ile ilk Müslümanlar tarafından günümüze kadar kullanılan en yaygın icabet bildirisidir. Ancak telbiyenin tarihçesine bakıldığında bu çağrının başlangıcı, şekli ve formları hakkında oldukça farklı rivayetlerin olduğu anlaşılır. İlk insan Hz. Âdem’e kadar götürülen telbiye geleneği ona atfedilen bir formla başlatıldıktan sonra Kâbe’yi yeniden inşa ederek insanları Allah’ın evine davet eden Hz. İbrâhim ile yeniden devam ettirilir. Her iki peygambere nispet edilen telbiyelerin sayısı birer tanedir ve bunların formu net bir şekilde tevhidi yansıtmaktadır. Ancak Hz. İbrâhim’e kadar telbiye asıl formunu korumuşsa da Arapların putperestlik inancına yönelmesiyle birlikte ilâhî bir sesleniş olan telbiyeler çoğalmakta ve form değiştirmeye başlamaktadır. Zira İslâm öncesinde Arap toplumu içinde putperestliğin yayılması ile birlikte kabileler kendilerine ait farklı putlar edinmeye başladılar. Müşrik olarak nitelenen putperest Araplar, telbiyeyi ilahlar adına bir icabet çağrısı / bildirisi olarak gördüklerinden tapındıkları putları için de ilâhî bir kökenden gelen telbiyeleri farklı formlara çevirmeye başladılar. Dinî alanda yaşadıkları dönüşümü telbiyede de görmek istediler. Bu sebeple kendi kabilelerine, putlarına ve saygı duydukları ulu kimselere yönelik telbiyeler türetmeye başladılar. Bu telbiyeler İslâm’ın zuhur ettiği dönemlere kadar sayıları çoğalarak varlığını sürdürdü. Çünkü kabileler giderek daha güçlü hale gelmekte, küçük aileler aradan geçen zaman içerisinde daha büyük ailelere, dolayısıyla da kabilelere dönüşmekteydi. Kendilerine özgü telbiye formları ile Arap kabileleri arasında varlıklarını daha görünür bir hale getirmeyi amaçladılar. Arap toplumu için son derece önemli olan telbiyeler İslâmî dönemde de insanlar tarafından biliniyordu. İlk dönem tefsir, hadis ve İslâm tarihi kaynaklarında işlenen bu telbiyelere bakıldığında farklı tür, sayı ve formlarla karşılaşılır. Bunları ayıklamak ve anlamak ise oldukça zor bir iştir. Çünkü cahiliye dönemi Araplarının edebî gücü çok yüksekti. Doğal olarak kayıtlara geçen bu telbiyelerde edebî sanatlar da kullanılıyordu. Telbiyelerin manalarının derinlemesine anlaşılması ve değerlendirilmesi bu çalışmanın kapsamını aşmaktadır. Ancak bu çalışmada hedeflenen husus ilk olarak toplumların önemli özelliklerini de işaret eden telbiyelerin tarihi süreci gözden geçirilmesi oldu. Daha sonra İslâm’ın insanlığa tebliğinden önce var olan telbiye türleri ele alındı ve nihayetinde İslâmî dönemdeki kullanımlarına yer verilerek telbiyelerin geçirdiği süreçler tespit edilmeye çalışıldı. Sonuç olarak toplumsal açıdan önemli bir ayrıştırıcı yahut birleştirici bir hüviyete sahip olan telbiyelerin fonksiyonları belirlendi. Çalışmanın sağlıklı sonuçlar verebilmesi için dikkatli bir inceleme ile tespit edilen telbiyelerin farklı yönleri ele alındı. Ayrıca araştırmada karşılaştırma, tümevarım, tümdengelim ilkeleri ile kıyas yöntemleri ile bilimsel sonuçlara ulaşılmaya gayret edildi.

Keywords

Siyer , Hac , Umre , İbadet , Kâbe , Telbiye , Lebbeyk

Thanks

Çalışmam boyunca büyük desteğini gördüğüm Doç. Dr. Hakan Temir Hocama teşekkürlerimi sunuyorum.

References

• Cevad Ali. el-Mufassal fî târihi’l’-Arab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Beyrût: Dâru’s-Sâkî, 1422/2001.
• Dindi, Emrah. “Câhiliye Arap Hac Ritüellerinin Kur’an’daki Menâsikle Diyalektik İlişkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/1 (15 Haziran 2017), 577-638. https://doi.org/10.18505/cuid.307993
• Ebü’l-Alâ el-Ma‘arrî, Ahmed b. Abdillâh b. Süleymân. Risâletü’l-gufrân. thk. İbrahim el-Yâzıci. Mısır: Matbaatu bi’l-Mûsikî, 1325/1907.
• Ezrakī, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed. Ahbâru Mekke. thk. Rüşdî Sâlih Müslih. Beyrût: Dâru Endülüs, ts.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-ʿAyn. 8 Cilt. thk. Mehdi el-Mahzumî - İbrâhim es-Sâmerrâî. Mısır: Dâr ve Mektebetü Hilâl, ts.
• Gürses, Serdar Murat. Abdullah İbn Ömer’in Ayet ve Hadisleri Anlama ve Yorumlama Yöntemi. İstanbul: Kitabi Yayınevi, 2023.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. el-Cemhere. thk. Remzi Münîr el-Ba’lebekî. Beyrût: Dâru İlmi’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye. el-Muhabber. thk. Ilse Lichtenstädter. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1361/1942.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. Sîretü İbn İshâk. thk. Süheyl Zekkar. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1398/1978.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin Beşşar Avvâd Ma’ruf. 21 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1434/2013.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 3. Basım, 1414.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr. Kitâbü’l-Esnâm. thk. Ahmed Zeki Paşa. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2000.
• Kister, M. J. “'Labbayka, Allāhumma, Labbayka…’: On a Monotheistic Aspect of a Jāhiliyya Practice’”. Jerusalem Studies in Arabic and Islam 2 (1980), 33-57.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2006.
• Kutrub, Ebû Alî Kutrub Muhammed b. el-Müstenîr b. Ahmed. Kitâbü’l-Ezmine ve telbiyeti’l-câhiliyye. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1405/1985.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkādir b. Muhammed. İmtâʿu’l-esmâʿ bimâ li’r-resûl mine’l-ebnâʾi ve’l-ahvâl ve’l-hafede ve’l-metâʿ. thk. Muhammed Abdülhamîd Nemîsî. 15 Cilt. Beyrût: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen Beşîr el-Ezdî el-Belhî. et-Tefsîrü’l-kebîr. thk. Abdullah Mahmûd Şahâte. Beyrût: Dâru İhyai’t-Turâs el-Arabî, 1423.
• Ömerî, Leyla Tevfîk. “et-Tevessül fî’t-Telbiyeti’l-Câhiliyye”. el-Ulûmü’l-İnsaniyye ve’l-İctimaiyye 43/1 (2016), 531-561.
• Ömerî, Leyla Tevfîk. “Telbiyâtü’l-Arâb fi’l-Câhiliyye”. Mecelletü Câmiatü Dımaşk 21/4+3 (2005), 137-217.
• Râzî, Ebû Abdillâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkādir. Muhtârü’s-Sıhâh. thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrût: Mektebetü’l-Asriyye, 5. Basım, 1420/1999.
• Şâmî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf es-Sâlihî eş-Şâfiî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd. thk. Şeyh Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrût: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Mısır: Dârül-Me‘ârif, 1387/1967.
• Temir, Hakan. Arap Yarımadası’nda Kabile Hayatı. İstanbul: Siyer Yayınları, 2020.
• Temir, Hakan. “Kutsalın Tezahürü ve Mekânın Etkisi Bakımından İslam Öncesi Arap Yarımadasındaki Kâbe/Beytler?” Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12/26 (2021), 120-149.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd. Kitâbü’l-Megāzî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-A’lemî, 3. Basım, 1409/1989.
• Ya‘kūbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Târîhu’l-Yaʿkūbî. thk. Abdü’l-Emîr Mühennâ. 2 Cilt. Beyrût: Şirketü’l-’Alemî, 1431/2010.
• Yılmaz, İbrahim. “Telbiyelerin Arap Edebiyatındaki Yeri”. Dini Araştırmalar Dergisi 5/13 (2002), 137-148.