Bireyin Sessizliği Üzerine: İbn Bâcce’nin Yalnız Bilgesi ile Hannah Arendt’in Eylemsiz Öznesi Arasında Etik-Politik Bir Diyalog

Year 2025, Volume: 29 Issue: 2, 228 - 242, 15.12.2025

Bahar Koca

https://doi.org/10.18505/cuid.1743638

Abstract

Bu çalışma, sessizliğin etik anlamını sorgulamak amacıyla, iki farklı entelektüel şahsiyet üzerinden karşılaştırmalı bir felsefî inceleme sunmaktadır: İbn Bâcce’nin mütevaḥḥidi (yalnız bilgesi) ve Hannah Arendt’in “eylemsiz özne” kavramı. Her iki düşünür de bireyin siyasal alandan çekilişini problemleştirirken, bu geri çekilişi epistemolojik ve etik bağlamlarda farklı biçimlerde kavramsallaştırmaktadır. Endülüs’ün siyasal ve toplumsal çözülüş süreci içinde eser veren İbn Bâcce, Tedbîru’l-Mütevaḥḥid’de yalnızlığı, felsefî ve ahlâkî yetkinliğe ulaşmanın zorunlu bir koşulu olarak ele alır. Onun düşüncesinde yalnız yaşam, istiklāl el-ʿaḳl (aklın bağımsızlığı)’a dayanır ve ruhun arınması ile hakiki bilgiye ulaşma süreci olarak değerlendirilir. Bu bağlamda sessizlik/sükût, bir varoluşsal yönelim ve bilme biçimi olarak metafizik yükselişi mümkün kılan bilinçli bir kendilik inşasıdır. Hannah Arendt ise, totalitarizmin ve kitlesel yıkımın damgasını vurduğu modern çağın bağlamında, sessizliği çok daha sorunlu bir etik ve siyasal duruş olarak değerlendirir. İnsanlık Durumu ve Kötülüğün Sıradanlığı: Eichmann Kudüs’te başlıklı eserlerinde, kamusal eylemin zayıflığı, siyasal söylemin yok oluşu ve düşüncesizliğin yükselişi, Arendt’in eleştirel çözümlemesinin temelini oluşturur. Arendt’in “eylemsiz öznesi”, pasif ve başkalarının perspektifinden düşünme yetisinden yoksun olduğu için, farkında olmadan ahlâkî kötülüğün aracısı hâline gelen bir figürdür. Bu anlamda sessizlik, Arendt açısından etik bir derinlik gibi görülmez, sorumluluk ve muhakeme kapasitesinin felce uğramasıdır. Bu makale, sessizliğin etik bir direniş biçimi olarak düşünülebilirliğini sorgulamakta ve söz konusu iki yaklaşımı kavramsal bir karşılaştırma çerçevesinde tartışmaktadır. Yöntemsel olarak çalışma, İbn Bâcce’nin klasik İslâm felsefesi geleneğinde temellendirdiği etik anlayış ile Arendt’in modern siyaset düşüncesini diyalojik bir düzlemde buluşturur. İki düşünürün sessizliğe yüklediği anlamlar arasındaki farklılıklar, aynı zamanda akli, etik gelişim ile kamusal siyasal sorumluluk arasındaki gerilimi anlamak bakımından da açıklayıcıdır. İbn Bâcce için sessizlik, özgün öznelik ve felsefî tefekkürün imkânı olarak değer kazanırken; Arendt açısından sessizlik/eylemsizlik, kamusal alanın çöküşüyle birlikte bireyin etik ve siyasal sorumluluktan çekilmesini temsil eder. Ancak bu karşıtlık, ikili bir zıtlık üretmekten ziyade, siyasal ve ahlâkî kırılma anlarında geri çekilmenin anlamı üzerine yeniden düşünmeyi mümkün kılan bir alan açar. Bu çerçevede şu soru gündeme gelir: Derin düşünce ve bilinçli çekilmeden beslenen sessizlik, hâlen direnç imkânı taşıyan bir etik konum olabilir mi; yoksa anlamlı direniş artık yalnızlıktan değil, görünürlük ve kamusal söz alma cesaretinden mi geçmektedir? Son kertede bu çalışma, sessizliğin etik statüsünün sabit değil, bağlamsal, niyet merkezli ve felsefî yönelime bağlı olarak değişken olduğunu ileri sürer.

Keywords

İslâm Felsefesi , İbn Bâcce , Tedbîru'l-Mütevahhid , Hannah Arendt , Yalnız Bilge , Eylemsiz Özne

On the Silence of the Individual: An Ethical and Political Dialogue Between Ibn Bājjah’s Solitary Sage and Arendt’s Non-Acting Subject

Abstract

This study offers a comparative philosophical analysis of two distinct intellectual figures to question the ethical meaning of silence: Ibn Bājjah’s mutawaḥḥid (solitary sage) and Hannah Arendt's concept of the “non-acting subject”. While both thinkers problematize the individual's withdrawal from the political sphere, they conceptualize this withdrawal in different epistemological and ethical contexts. Ibn Bājjah, who wrote during the period of political and social disintegration in al-Andalusia, considers solitude in Tadbīr al-Mutawaḥḥid as a necessary condition for achieving philosophical and moral perfection. In his thought, a solitary life is based on istiklāl al-ʿaḳl (rational self-sufficiency) and is considered a process of purification of the soul and attainment of true knowledge. In this context, silence is a conscious self-construction that enables metaphysical elevation as an existential orientation and form of knowing. Hannah Arendt, however, considers silence a much more problematic ethical and political stance in the context of the modern age, marked by totalitarianism and mass destruction. In her works The Human Condition and Eichmann in Jerusalem on the Banality of Evil, the weakness of public action, the disappearance of political discourse, and the rise of thoughtlessness form the basis of Arendt's critical analysis. Arendt's "non-acting subject" is a figure who, passive and incapable of considering the perspective of others, unwittingly becomes the agent of moral evil. In this sense, silence, for Arendt, is not perceived as ethical depth but rather as a paralysis of responsibility and the capacity for judgment. This article questions the viability of silence as a form of ethical resistance and discusses these two approaches within a conceptual comparison. Methodologically, the study brings together Ibn Bājjah's ethical understanding, grounded in the tradition of classical Islamic philosophy, and Arendt's modern political thought on a dialogic plane. The differences between the meanings attributed to silence by these two thinkers are also revealing in terms of understanding the tension between rational and ethical development and public political responsibility. For Ibn Bājjah, silence is valued as the possibility of authentic subjectivity and philosophical contemplation; for Arendt, silence/inaction represents the individual's withdrawal from ethical and political responsibility along with the collapse of the public sphere. However, rather than producing a binary opposition, this opposition opens up a space that enables rethinking the meaning of withdrawal in moments of political and moral rupture. Within this framework, the following question arises: Can silence, nourished by reflection and conscious withdrawal, still be an ethical position capable of resistance? Or does meaningful resistance no longer come from solitude, but from visibility and the courage to take the public floor? Ultimately, this study argues that the ethical status of silence is not fixed but contextual, intentional, and variable depending on philosophical orientation.

Keywords

Islamic Philosophy , Ibn Bājjah , Tadbīr al-Mutawaḥḥid , Hannah Arendt , Solitary sage , Non-acting subject

References

• Abbès, Makram, Olivier Mongin ve Xenophon Tenezakis. “L'art de gouverner en Islam.” Esprit, no. 8 (août/septembre 2014): 161–168.
• Abbès, Makram. “Gouvernement de soi et gouvernement des autres chez Avempace.” Studia Islamica, no. 100/101 (2005): 105–130.
• Acar, Hasan. “Jürgen Habermas ve Hannah Arendt’in Kamusal Alan Yaklaşımlarının Karşılaştırmalı Analizi.” Kamu Yönetimi ve Politikaları Dergisi 3, no. 1 (2022): 43–60.
• Arendt, Hannah. Geçmişle Gelecek Arasında. Çev. Bahadır Sina Şener. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Arendt, Hannah. İnsanlık Durumu. Çev. Bahadır Sina Şener. İstanbul: İletişim Yayınları, 2026.
• Arendt, Hannah. Kötülüğün Sıradanlığı. Çev. Özge Çelik. İstanbul: Metis Yayınları, 2022.
• Arendt, Hannah. Şiddet Üzerine. Çev. Bülent Peker. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Arendt, Hannah. The Life of the Mind. Vol. 1. New York: Harcourt, 1978.
• Arendt, Hannah. “Thinking and Moral Considerations: A Lecture.” Social Research 38/3 (1971): 417–446.
• Arendt, Hannah. Totalitarizmin Kaynakları 3- Totalitarizm. Çev. İsmail Serin. İstanbul: İletişim Yayınları, 2021.
• Arslan, Uğur. “Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Hindistan’da Kurulan Türk Devletlerinde Kanunname ve Zevâbitler”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları 26 (2017), 7-22.
• Aydınlı, Yaşar. İbn Bâcce'nin İnsan Görüşü (Tebliğ Varlığı Olarak İnsan, Akıl Varlığı Olarak İnsan, Yapıp-Eden Bir Varlık Olarak İnsan, Bibliyografya). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1997.
• Bennison, Amira K. “Kozmopolit Yayılma ve Yönetimin Alt Birimlere Ayrılması”. Wiley Blackwell İslam Tarihi: Yeni Bir Yorum içinde. Haz. Armando Salvatore, Muhammad Mahmoud ve Megan B. Reeves. Çev. İsmail Hakkı Yılmaz. İstanbul: VakıfBank Kültür Yayınları, 2022.
• Betz, Joseph. “An Introduction to the Thought of Hannah Arendt.” Transactions of the Charles S. Peirce Society 28/3 (1992): 379–422.
• Ceran, Ömer. “Kriz Dönemi Felsefelerinde Antroposantrik Yaklaşım: İbn Bâcce ve Levinas Örnekleri,” Felsefe Dünyası 1/75 (15 Temmuz 2022): 388.
• Coşkun Özüaydın, Bergen. “Kara Güneş’in Işığında Vita Melancholia’dan Vita Activa’ya: Antigone ve Arendt.” Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2017): 23–35.
• Disch, Lisa J. “More Truth Than Fact: Storytelling as Critical Understanding in the Writings of Hannah Arendt.” Political Theory 21/4 (1993): 665–694.
• Dolan, Frederick M. “Political Action and the Unconscious: Arendt and Lacan on Decentering the Subject.” Political Theory 23/2 (1995): 330–352.
• Dunlop, D. M. “Ibn Bājjah's Tadbīru'l-Mutawaḥḥid (Rule of the Solitary).” The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, no. 1 (1945): 69–85.
• Edmondson, George ve Klaus Mladek. A Politics of Melancholia: From Plato to Arendt. Princeton: Princeton University Press, 2023.
• Erdem, H. Haluk. “Hannah Arendt’in Eichmann Davası Üzerine Düşünceleri.” FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2010): 4–19.
• Honig, Bonnie. Antigone, Interrupted. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
• İbn Bâcce. Kitâbu’n-Nefs: Bireysel Özün Keşfi. Çev. Mevlüt Uyanık, Aygün Akyol ve Bayram Tamtürk. Ankara: Elis Yayınları, 2020.
• İbn Bâcce. Tedbîru’l-Mütevaḥḥid – Bireysel Yönetim Okumaları. Çev. Mevlüt Uyanık ve Aygün Akyol. Ankara: Elis Yayınları, 2017.
• İbn Bâcce. Tedbîru’l-Mütevahhid. Tahkik: Cemîl Salîbâ ve Kâmil Ayyâd. Beyrut: Dârü’l-Fikr el-Lübnânî, 1994.
• Jacobitti, Suzanne Duvall. “The Public, the Private, the Moral: Hannah Arendt and Political Morality.” International Political Science Review 12, no. 4 (1991): 281–293.
• Keedus, Liisi. “Hannah Arendt's 'Histories': A Contextual Perspective.” Philosophical Topics 39, no. 2 (2011): 53–69.
• Kochin, Michael S. “Cultivating the Imagination in Medieval Arabic Political Philosophy: Al-Farabi and Ibn Bajja.” The Review of Politics 82/2 (2020): 187–210.
• Kohn, Jerome. “Thinking/Acting.” Social Research 57, no. 1 (1990): 105–134.
• Köroğlu, Burhan. “İbn Bâcce’de Akıl, Nübüvvet ve Mutlak Varlık.” Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 5, no. 1 (2000): ss.131–150.
• Leaman, Oliver. “Ibn Bâcce on Society and Philosophy.” Çev. Bayram Tamtürk. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/15 (2019): 217–232.
• Markell, Patchen. “Arendt’s Work: On the Architecture of the Public World.” College Literature 38/1 (2011): 24–32.
• Masumi, M. Saghir Hasan. “İbn Bâcce’de Nübüvvet”. Çev. Bayram Tamtürk. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/13 (Haziran 2018): 337–343.
• Miller, Stephen. “A Note on the Banality of Evil.” The Wilson Quarterly 22/4 (1998), 54–59.
• Onat, Nazım. Kamusal Alan ve Sınırları. İstanbul: Durak İstanbul, 2013.
• Rosenthal, Erwin I. J. Ortaçağ’da İslam Siyaset Düşüncesi. Çev. Ali Çaksu. İstanbul: İz Yayınları, 1996.
• Sebti, Meryem. “La dimension éthique et politique de la révélation prophétique chez les philosophes.” İçinde Prophétisme et politique dans les religions du Livre, ed. Cédric Cohen-Skalli ve Geneviève Gobillot, 319–342. Paris: Éditions du Cerf, 2022.
• Turan, Ramazan ve Sümeyra Turan. “Kendilik Bilinci Bağlamında İbn Bâcce’nin Tedbîru’l-Mütevahhid Kavramı ile F. H. Bradley’in Kendini Gerçekleştirme [Self-Realisation] Kavramları Üzerine Bir İnceleme.” Mevzu: Sosyal Bilimler Dergisi 7 (Mart 2022): 175–194. https://doi.org/10.5281/zenodo.6355398.
• Yıldız, Mustafa. “İbn Bâcce: Siyasetin Bireyselleşmesi”. İslam’ın Klasik Çağında Felsefi Bir Sorun Olarak Siyaset içinde Ed. Lokman Çilingir, Mustafa Yıldız ve Hasan Aydın. Ankara: Elis Yayınları, 2016, 112–126.
• Yılmaz, Zafer. “Hannah Arendt’in Özgürlük Anlayışı.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/1 (2010): 227–235.
• Yılmaz, Zafer. Hannah Arendt’te Özel Alan-Kamusal Alan Ayrımı ve Modern Çağda Toplumsal Alan. Ankara: MEB Yayınları, 2009.
• Young-Bruehl, Elisabeth. Hannah Arendt: Dünya Aşkıyla. Çev. Melih Pekdemir. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.