An Assessment on Ardhal al-ʿumur and Senescence in the Qurʾān

Year 2016, , 299 - 328, 15.12.2016

Sevgi Tütün

https://doi.org/10.18505/cuid.274320

Abstract

Human beings pass
through a series of life stages since birth. 
These stages beginning at the infancy even in the mother’s womb are
accompanied with a period extending to the senescence and the last stages of
the life. Creation of human beings and various stages of the life are mentioned
in the Qurʾān. Besides, it is referred to the senescence.  In addition to the expressions sheikh,
shayb, ʽajūz and kibar indicating to the senescence, ardhal al-ʿumur is also pointed out in the Qurʾān in this regard. This article aims to identify in which context and
meaning the wording regarding ardhal al-ʿumur and senescence are used in the Qurʾān and to reveal the relation between these terms.
Since, the term ardhal al-ʿumur and senile
dementia are directly correlated in the commentaries usually and the
interpretations build the perception that these two expressions are almost
synonyms.   Are ardhal al-ʿumur and dementia closely associated with each other? Are the other terms in the
Qurʾān indicating to the senescence correlated with the dementia? Our study
aims to explain the expression ardhal al-ʿumur in the Qurʾān in this regard. Furthermore, the other terms regarding the senescence
expressed in the Qurʾān are reviewed in this
respect.  

The Qurʾān tells the
creation of human beings and refers to the various stages of their lives as
well. The explanations beginning with the creation state the prenatal period,
infancy and childhood, adolescence and adulthood of human beings. The Qurʾān refers to the senescence as well, the last stage of the life. In this
regard, ardhal al-ʿumur, sheikh, shayb, ʽajūz and kibar are the terms in the Qurʾān associated with the senescence. Especially nowadays, the senescence is a
considerable focus of the science, besides being mentioned in the Qurʾān.  This article discusses the
subject scientifically as well.  The
senescence is defined with various aspects since it expresses a period having
physical, psychological and social dimensions. Furthermore, certain
classifications regarding the senescence are made and physiological changes
associated with the chronological age are more emphasized. It has been indicated
that the senescence is divided into two: biological and chronological aging.
According to this chronological aging is the same for everyone while biological
aging varies from individual to individual. The senescence is acknowledged as
the last development stage of the human life in terms of social sciences and
considered as an on-going universal process between birth and death. Therefore,
the senescence is interpreted relatively while the aging is interpreted
universally. So, everyone gets old; however, the senescence means a life period
varying from individual to individual. The senescence affects the individual
both health-wise and psychologically, sociologically and economically.  In other words; the senescence, a tough
period, is a phenomenon which deeply affects the human beings and all their
characteristics making them exist.   

The senescence is addressed in the Qurʾān with various expressions. Ardhal al-ʿumur, foremost among
these, is mentioned twice in the Qurʾān (al-Nakhl 16/70,
al-Ḥac 22/5). The exegetes generally consider ardhal al-ʿumur as the physiological exhaustion of an individual due to
aging and as the period when dementia is experienced. The characteristics of
the stage called as ardhal al-ʿumur in the Qurʾān are explained with the following statement: turning into a person who does not know anything from the person who
used to know many things. Just because of this sentence, ardhal al-ʿumur is construed with dementia. Are arzali’l-ʽumur and dementia
directly interrelated? This article also reviews the other terms stated in the Qurʾān regarding the senescence from this aspect. 

Sheikh, another
expression stated in the Qurʾān regarding the
senescence, is mentioned four times (Hūd 11/72, Yūsuf 12/78, al-Qaṣaṣ 28/23, al-Muʼmin 40/67) and it
is described with the word kabīr in
two of them. The lexical meaning of sheikh
is an old person in terms of age and appearance. Moreover, sheikh is used as an
adjective to describe the individuals who have wisdom in customs.  So, the word sheikh both means an individual
who is well on in life and is the expression of supremacy in terms of knowledge
and experience.

Shayb, another
expression stated in the Qurʾān regarding the
senescence, is mentioned three times (Maryam 19/4, al-Rūm 30/54, al-Muzzammil 73/17) and means hair greying and
describes a physiological change in the senescence. 

ʽAjūz stated in the Qurʾān for the senescence is mentioned in four different chapters (Hūd 11/72,
al-Shuʽarā’ 26/171, al-Ṣāffāt 37/135, al-Dhāriyāt 51/29) and expresses incapacity of performing
many actions. ʽAjūz is another expression in the
Qurʾān meaning elderliness. The senescence is implied
with this expression too; however, the dementia is not mentioned.

Kibar, the last
wording associated with the senescence, is mentioned in six verses (al-Baqara
2/266; Āl-i-ʽImrān 3/40,
Ibrāhim 14/39, al-Hicr 15/54, al-Isrā 17/23, Maryam 19/8). The word kibar means the senescence and physical
power loss; nevertheless, is not interpreted as dementia.

To our knowledge, the explanations regarding
the senescence and dementia in most of the commentaries cannot be corresponded
in the Qurʾān as if they are synonyms.  This perception can be generated due to the
statements pointing out the dementia in the lexical meaning of ardhal al-ʿumur.  It is understood in the light of
the data acquired by today’s science that the dementia is not a natural result
of the senescence but rather one of its risks, which is already proved by the
fact that the science discusses the dementia separately from normal aging
process.  Therefore, there is not a
general picture of dementia including all elders. Thus, it is possible to
define ardhal al-ʿumur as a later part of life
which includes some elders and affects them physiologically, psychologically,
sociologically, etc., in addition, they lose their mental faculties in that
period.

Each expression regarding the senescence in the
Qurʾān reveals the picture of the senescence pursuant
to the integrity of the Qurʾān.

The senescence in the Qurʾān is an ineluctable
reality. The fact that this period is clearly expressed in the verses aims that
this reality can be perceived by human beings and they can be prepared for this
period. Some problems that elders experience are also mentioned in the Qurʾān. When the other terms in the Qurʾān associated with
the senescence apart from ardhal al-ʿumur are reviewed, it is seen
that the aforementioned problems that may be observed at later ages are hair
greying, bone diseases, incapability and weakness in doing some actions.

Today, there are various disciplines
concerning the elders and the information obtained from these disciplines shows
that these problems are a lot more than the ones mentioned in the Qurʾān. However, it is not expected that the Qurʾān discusses the
facts as a science book since it is a holy book.

When ardhal al-ʿumur is
evaluated in the light of scientific data, it appears as a sickness period when
some elders experience mental problems such as dementia/blackout.  On the one hand, there will be elders who
experience these problems; on the other hand, there will be some who do
not.  All expressions regarding the
senescence in the Qurʾān do not lead to
the fact that the aging leads to the dementia directly.  

Ardhal al-ʿumur within the
integrity of the Qurʾān expresses that
senile dementia affects some individuals while it has not any impact on the
others.  Therefore, ardhal al-ʿumur is one of the life stages affecting not every elder but
some of them.  The fact that different
terms are stated in the Qurʾān regarding the
elders points out various aspects of the aging process creating different
effects.  The second important reason why
the aging is mentioned in the Qurʾān is to emphasize
the value of the elders and the respect that should be showed to them. Besides,
it is also underlined in the Qurʾān that the elders
are so precious that they cannot be left alone socially and
psychologically.  Furthermore, the elders
are the individuals worthy of love and being valued.  Thus, it is suggested in the Qurʾān to love, respect and honour the elders and to live with them regardless
of whether they will experience ardhal al-ʿumur or
not.  Therefore, the human beings are
reminded to look after the elders, esteem them materially and morally, as they
deserve, and to act considering the characteristics of this period.  

Keywords

Senescence in the Qurʾān, Old, Sheikh, Shayb, Dementia, Ardhal al-ʿumur, Sheikh, Shayb

Kur’an’da Erẕeli'l-ʽumur ve Yaşlılık Üzerine Bir Değerlendirme

Abstract

İnsan dünyaya geldiği andan
itibaren birçok yaşam devresinden geçmektedir. Bebeklikte hatta anne karnında
başlayan bu devreler yaşlılık ve ömrün son dönemlerine kadar uzayan bir süreci
de beraberinde getirmektedir. Kur'an'da insanın yaratılışından ve hayatının
çeşitli dönemlerinden söz edilmekle birlikte yaşlanmaya da atıflar
yapılmaktadır.  Yaşlılığa işaret eden şeyḫ, şeyb, ʽacûz ve kiber tabirlerinin yanı sıra erẕeli’l-ʽumur da bu konuda Kur’an’da dikkatleri çekmektedir. Makalemiz erzeli'l-ʽumur ve yaşlılık ile ilgili lafızların Kur’an bünyesinde hangi bağlamlarda ve
anlamlarda yer aldığını tespit etmeyi ve bu kavramlar arasındaki ilişkiyi
ortaya koymayı hedeflemektedir.  Çünkü
tefsirlerde çoğunlukla erẕeli’l-ʽumur kavramı ile yaşlılıkta bunama arasında doğrudan bir bağlantı kurulmakta
ve yorumlar adeta bu iki tabirin eşanlamlı olduğu algısını oluşturmaktadır.
Gerçekten erẕeli’l-ʽumur ve bunama birebir örtüşmekte midir? Ayrıca Kur’an’da geçen ve yaşlılığa
işaret eden diğer kavramlar ile bunama arasında bir bağlantı kurulmakta mıdır?
Çalışmamızda Kur'an'da geçen erzeli'l-ʽumur tabirinin bu bağlamda açıklanması amaçlanmaktadır.
Bununla beraber Kur’an’da yaşlılık hakkında kullanılan diğer kavramlar da bu
açıdan gözden geçirilmektedir.

Kur’an’da insanın yaratılışı anlatıldığı gibi
onun yaşamının değişik kısımlarına da yer verilmekte,  yaratılış ile başlayan açıklamalar insanın
doğum öncesini, bebeklik ve çocukluğunu, gençlik ve yetişkinliğini anlatmaktadır.
Kur’an’da yaşam dönemlerinin en sonuncusu olan yaşlılığa da değinilmektedir. Bu
bağlamda erzeli’l-ʽumur, şeyḫ, şeyb, ʽacûz ve kiber Kur’an’da kullanılan yaşlılık bağlantılı tabirlerdir.
Yaşlılık Kur’an’da bahsedilmesinin yanı sıra özellikle günümüzde bilimsel
anlamda üzerinde oldukça durulan bir konudur. Makalemizde konu bilimsel olarak da
ele alınmıştır. Yaşlılık fiziksel, psikolojik ve sosyal boyutları olan bir
dönemi ifade ettiğinden çeşitli açılardan ele alınarak tanımlanmaktadır. Ayrıca
yaşlılık ile ilgili bir takım sınıflandırmalar yapılmakta ve bu konuda daha çok
kronolojik yaşa bağlı fizyolojik değişimler vurgulanmaktadır. Yaşlanmanın
biyolojik ve kronolojik olmak üzere ikiye ayrıldığı da belirtilmiştir. Buna
göre kronolojik yaş herkes için aynı olmakla beraber biyolojik yaş kişiden
kişiye değişim göstermektedir. Sosyal bilimler açısından ise yaşlılık insan
hayatının son gelişim basamağı kabul edilmekte, yaşlanma doğum ile ölüm
arasında devam etmekte olan evrensel bir süreç olarak görülmektedir. Bu nedenle
yaşlılık göreceli fakat yaşlanma evrensel olarak değerlendirilmektedir. Böylece
herkesin yaşlanması söz konusu olmakla birlikte yaşlılık kişiye göre değişen
bir hayat dönemini dile getirmektedir. Yaşlılık sağlığı etkilediği gibi,
psikolojik, sosyolojik ve ekonomik düzeyde de bireyi etkilemektedir. Başka bir
ifadeyle zor bir süreç olan yaşlılık insanı var kılan bütün özelliklerini
derinden etkileyen bir olgudur. 

Yaşlılık Kur’an’da çeşitli tabirlerle ele
alınmaktadır. Bunların başında gelen erzeli'l-ʽumur
Kur'an’da iki yerde geçmektedir. (en-Nahl 16/70- el-Hac 22/5) Müfessirler
genellikle erzeli’l-ʽumuru yaşlılıktan dolayı kişinin
fizyolojik olarak yıpranması ve bunamanın gerçekleştiği dönem olarak
düşünmüşlerdir. Kur'an'da erzeli'l-ʽumur olarak adlandırılan dönemin özelliği bilirken hiçbir
şey bilmez hâle gelmek ifadesiyle açıklanmaktadır. Zaten erzeli’l-ʽumura bunama anlamının verilmesinin temelinde bu cümle yatmaktadır.
Acaba
erzeli’l-ʽumur ve bunama birebir örtüşmekte midir? Bu
makalede Kur’an’da yaşlılık hakkında kullanılan diğer kavramlar da bu açıdan
gözden geçirilmiştir.

Kur’an’da yaşlılıkla ilgili olarak kullanılan
bir diğer tabir olan şeyḫ dört yerde (Hûd 11/72, Yusuf 12/78, el-Kasas
28/23, el-Mü’min 40/67)geçmekte ve bunlardan ikisinde kebîr kelimesi ile
nitelendirilmektedir. Şeyḫ sözlükte görünüş ve yaş itibariyle yaşlı olan
kimse anlamına gelmektedir. Bununla beraber örfte ilmi çok olan kişiler
hakkında da şeyḫ sıfatı kullanılmaktadır. Böylece şeyḫ kelimesi yaşı ilerlemiş olmakla beraber bilgi ve tecrübe
bakımından bir üstünlüğün ifadesi olmaktadır.

Kur’an’da yaşlılık için kullanılan bir başka
kelime olan şeyb de üç yerde (Meryem 19/4, er-Rûm 30/54, el-Müzzemmil 73/17) geçmekte olup saç ve saçın
beyazlığı anlamına gelmekte ve yaşlılıktaki fizyolojik bir değişimi
anlatmaktadır.

Kur’an’da yaşlılığı ifade etmek için kullanılan
ʽacûz, dört ayrı surede (Hûd 11/72, eş-Şuarâ
26/171, es-Saffât 37/135, ez-Zâriyât 51/29) yer almakta ve işlerin birçoğunu
yapmadaki acziyeti dile getirmektedir. 
Kur’an’da acûz, yaşın büyüklüğünü anlatan bir diğer ifadedir. Bu tabir
ile de yaşlılık kastedilmekte ancak bir bunamadan bahsedilmemektedir.

Yaşlılık ile irtibatlı lafızlardan sonuncusu
olan kiber ise Kur’an’da altı ayette (el-Bakara 2/266; Âl-i-İmrân 3/40,  İbrâhim 14/39, el-Hicr 15/54, el-İsrâ 17/23,
Meryem 19/8) geçmektedir. Kiber kelimesi yaşlılık ve
fiziki güç kaybı ifade eden bir anlama sahip olmakla birlikte yine bunama ile
ilişkili bir mana içermemektedir.

Tefsirlerin birçoğunda
yaşlılık ve bunama ile bağlantılı yapılan açıklamalar kanaatimizce Kur’an’da
karşılığını bulamamaktadır. Şöyle ki erzeli’l-ʽumur tabiri ile yaşlılıkta
bunama eş anlamlı gibi algılanmaktadır. Erzeli’l-ʽumur kelimesinin sözlük anlamı
içinde bunamaya işaret eden ifadelerin varlığı böyle bir algıya yol açmış
olabilir. Günümüz biliminin ulaştığı veriler ışığında bunamanın yaşlılığın
getirdiği tabii bir sonuç olmadığı ancak risklerinden biri olduğu
anlaşılmaktadır. Zaten bilimin bunamayı normal yaşlanma sürecinden ayrı ele
alması bunu göstermektedir.  Dolayısıyla
tüm yaşlıları içine alan genel bir bunama tablosu ortaya çıkmamaktadır. Böylece
erzeli’l-ʽumuru;
bazı yaşlıları
içine alan, aklî melekelerde kayıpların yaşandığı ve kişileri
fizyolojik, psikolojik, sosyolojik vb. birçok yönden etkileyen ileri hayat
dönemi olarak tanımlamak mümkündür.

Kur’an’da yaşlılık ile ilgili
tabirlerin her biri Kur’an’ın bütünlüğü çerçevesinde bir yaşlılık resmi ortaya
çıkarmaktadır.

Kur’an’da yaşlılık kaçınılması
mümkün olmayan bir realitedir. Ayetlerde bu dönemin açıkça belirtilmesi insanın
bu gerçeği kabul etmesine ve o döneme hazırlanmasına yöneliktir. Kur’an’da
yaşlıların karşılaşacağı bazı problemlere de değinilmektedir. Kur’an’da yer
alan erzeli’l-ʽumur
dışındaki yaşlılık ile ilişkili diğer kavramlar incelendiğinde değinilen
hususların ileri yaşlardaki kişilerde gözlemlenebilen saç beyazlaması, kemik
rahatsızlıkları, birtakım işlerini yapmada yetersizlikler ve güçsüzlükler
olduğu görülmektedir.

Bugün yaşlılar ile ilgilenen
çeşitli bilim dalları vardır ve onların ulaştığı bilgiler bu sorunların
Kur’an’da değinilenlerden çok daha fazla olduğunu göstermektedir. Ancak Kur’an
ilahi bir kitap olduğundan bir bilim kitabı gibi olgulara yaklaşması
beklenemez.

Erzeli’l-ʽumur
bilimsel veriler ışığında değerlendirildiğinde bazı yaşlıların bunama/şuur
kaybı gibi zihinsel anlamda sıkıtılar yaşayacağı bir hastalık dönemi olarak
karşımıza çıkmaktadır.  Bunu tecrübe
edecek yaşlılar olacağı gibi etkilenmeyenler de olacaktır. Kur’an’da geçen
yaşlılık ile ilgili tüm tabirler de yaşlanmanın doğrudan tamamen bunamayı
getirdiği sonucuna götürmemektedir.

Kur’an bütünlüğü içerisinde
erzeli’l-ʽumur
yaşlılıkta bunamanın bazı kişileri etkilemekle beraber bir kısmını içine
almadığını anlatmaktadır. Dolayısıyla erzeli’l-ʽumur her yaşlıyı değil ama bir
kısmını etkileyen yaşam dönemlerinden biridir. Kur’an’da yaşlılar ile ilgili
farklı kavramların kullanılması da yaşlanma sürecinin değişik etkilere yol açan
çeşitli yönlerine dikkat çekmektedir. Kur’an’da yaşlanmadan bahsedilmesinin
ikinci önemli sebebi yaşlı insanın taşıdığı değere ve ona gösterilmesi gereken
itibara işaret etmektir. Ayrıca yaşlıların psikolojik ve sosyal açıdan tek
başlarına bırakılmayacak kadar değerli oldukları da Kur’an’da altı çizilen
konulardandır. Zira Kur’an’a göre yaşlılar sevgi ve değere layık bireylerdir.
Dolayısıyla Kur’an’da gerek erzeli’l-ʽumurla karşılaşacak olsun
gerekse bu dönemle karşılaşmayacak olsun yaşlılara sevgi, saygı ve hürmet
gösterip onlarla birlikte bir hayat sürdürülmesi öngörülmektedir. İşte bu
yüzden insana yaşlılarına sahip çıkıp onlara maddî-manevî hak ettikleri değeri
verme yükümlülüğünde olduğu ve bu dönemin özelliğini dikkate alarak hareket
etmesi hatırlatılmaktadır.   

Keywords

Kur’an’da Yaşlılık, Yaşlı, Erẕeli’l-ʽumur, Şeyḫ, Şeyb, Bunama

References

• Akyar, İmatullah. "Demanslı Hasta Bakımı ve Bakım Modelleri". Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi 18, sy. 2 (2011): 79-88.
• Alzheimer Vakfı. "Alzheimer Hastalığı". Erişim Haziran 2016. http://alz.org.tr/alzheimer-hastaligi
• Beğer, Tanju. "Yaşlanma ve Yaşlılık". Geriatrik Hasta ve Sorunları Sempozyumu. İstanbul: errahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları. (1998): 9-13.
• Beğer, Tanju. Yavuzer, Hakan. "Yaşlılık ve Yaşlılık Epidemiyolojisi". Klinik Gelişim Dergisi 25, sy. 3, (2012): 1-3.
• Beşer, Faruk. İslam ve Yaşlılık Sorunu. Özveri Dergisi. (2005). Erişim Haziran 2016, http://www.ozida.gov.tr/default20.aspx?menu=ozveri&sayfa=ov4/ov4islamveyasli.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru't-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. 5 cilt. Beyrut: 2001.
• Bilmen, Ömer Nasûhi. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri. 8 cilt. İstanbul: 1985.
• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail. es-Sahîh. 7cilt. Beyrut: Dâru’l-kütüb.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tefsîru Rûhi’l-Beyân. 10 cilt. Dersaadet: Osmaniye Matbaası: 1331.
• Büken, Nüket. Büken, Erhan. "Yaşlanma Olgusu Ve Tıp Etiği". Turkish Journal of Geriatrics Geriatri 6, sy. 2 (2003):75-79.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü’l-Lüga ve Sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafur Attar. 7 cilt. Beyrut: 1984.
• Clark, David G. Cummings. Jeffrey L. "Demans Tanısı ve Tedavisi: Bir Güncelleştirme". çev. Levent Sevinçok. Demans Dergisi 3, sy.1 (2003): 21-29.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. thk. Muhammed Abdülaziz el-Halidî. es-Sünen. 3cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Ebussuûd, b. Muhammed. İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâye’l-Kur’ani’l-Kerîm. thk. Abdülkadir Ahmed Ata. 5 cilt. Riyad: Mektebetü’s-saʽâde.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999
• el-Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakûb. el-Kâmûsu’l-Muhît. 4 cilt. Beyrut:1996.
• Güler, Çağatay. "Yaşlılıkta Tanımlar ve Yaşlılık Üstüne Söylenenler". Turkish Journal of Geriatrics Geriatri 1, sy. 2 (1998): 105.
• Güngör, Özcan. "Yaşlılık ve Din". Din Sosyolojisi El Kitabı içinde, 253-267. Ankara: y.y., 2012.
• Halil, Meltem. Cankurtaran, Mustafa. "Geriatrik Hastaya Yaklaşım". Türkiye Klinikleri J Med Sci 28 (2008): 262-266.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 cilt. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Düreyd, Ebu Bekir Muhammed b. Hasan. Kitâbü Cemhereti’l-Lüga. 4 cilt. Haydarâbâd: y.y., 1344.
• İbn Fâris Ebu’l-Hüseyin Ahmed. Mu’cemü Mekâyisi’l-Lüga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Dâru’l-fikr: 1979.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail. Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm. 15 cilt. Kahire: 2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. Riyad: Beytü’l-efkari’d-devliyye, t.y.
• İbn Manzûr, Cemâleddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânü'l-Arab. 15 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, t.y.
• İlgar, Lütfü. İlgar, Şengül. Yaşlılık Dönemi ve Yaşlının Gelişim Görevleri. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi 1, sy. 7 (2007): 147-156.
• el-İsfehânî Râgıb, el- Müfredât fî Garîbi’l-Kur’an. thk., Muhammed Seyyid. Beyrut: Dâru’l maʽrife, t.y.
• İşleğen, Çetin. Yaşlılarda Fizik Aktivite Ve Hastalıklara Etkisi – II. Ege Tıp Dergisi/Ege Journal of Medicine 54, ek sy. (2015): 29-34.
• Kılavuz, Mehmet Akif. "Yaşlanma Sürecinin Dinî Gelişime Etkileri". Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 14, sy. 2 (2005): 97-112.
• Koç, Mustafa. "Gelişim Psikolojisi Açısından Yaşlılık Döneminde Bireysel Ve Ruhsal Gelişim". Ekev Akademi Dergisi 8, sy. 19 (2004): 77-90.
• Koç, Mustafa. "Gelişim Psikolojisi Açısından Yaşlılık Döneminde Ruhsal Gelişim". Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 12 (2002): 287-304.
• Köylü, Mustafa. "Yetişkinlik Dönemi Eğitimi ve Problemleri". Yetişkinlik Dönemi Eğitimi ve Öğretiminin Genel Özellikleri içinde, 85-112. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• Kurt, Gökhan. Beyaztaş, Fatma Yücel. Erkol, Zerrin. "Yaşlıların Sorunları ve Yaşam Memnuniyeti", Adli Tıp Dergisi/Turkish Journal of Forensic Medicine 24, sy. 2, 32-39.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-Uyûn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʽilmiyye.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn b. Haccâc. es-Sahîh. Riyad: 1998.
• en-Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-kelimi’ṭ-ṭayyib: 1998.
• Öz, Fatma. Yaşamın Son Evresi: Yaşlılık Psikososyal Açıdan Gözden Geçirme. Kriz Dergisi 10, sy. (2): 17-28.
• er-Râzî, Muhammed b. Ömer Fahreddin. Mefâtîhu’l-Gayb. 32 cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1981.
• Sancaklı, Saffet. "Hadislerde "Yaşlılık Olgusunun" Değerlendirilişi ". Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10, sy. 1 (Haziran 2006): 49-71.
• es-Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed. Bahru’l-Ulûm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʽilmiyye, 1993.
• Sözen, M. Şevki. Elmas, İmdat. "Yaşlılık ve Adlî Tıbbî Sorunlar". Klinik Gelişim Dergisi, Geriatrik Hasta ve Sorunları Özel Sayısı 17, sy. 2 (2004): 9-15.
• eş-Şenkîtî, Muhammed Emin. Edvâü’l-Beyân fî Îzâhi’l-Kur’ani bi’l-Kur’an. 9 cilt. Mekke: Dâru ʽâlemi’l- fevâid, 1426.
• et-Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân An Te’vil-i Âyi’l- Kur’an. 26 cilt. Kahire: 2001.
• et-Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ. es-Sünen. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Topçuoğlu, Esen Saka. Selekler, Kaynak. "Alzheimer Hastalığı". Turkish Journal of Geriatric 1, sy.2 (1998): 63-67.
• Tümerdem, Yıldız." Gerçek Yaş (Real Age)". Turkish Journal of Geriatrics 9, sy. 3 (2006): 195-196.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Yertutan, Canan. "Yaşlılıkta Ortaya Çıkan Fiziksel Değişiklikler". Aile ve Toplum 1, sy. 2 (1991): 63-66.
• ez-Zebidî, Muhammed Murtazâ el-Hüseynî. Tâcul-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. 40 cilt. Kuveyt: et-Türâsü’l-ʽArabî, 2001.
• ez-Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Serî. Meâni’l-Kur’an ve İrâbüh. 5 cilt. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1988.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf An Hakâiki Gavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. 6 cilt. Riyad: y.y., 1998.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer. Esâsul Belâga. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye,1998.
• ez-Zühaylî, Vehbe. Tefsîru’l-Vasît. 3 cilt. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 2001.