The Role of The Morphological Deviation for Meaning in the Qur`ān

Year 2018, Volume: 22 Issue: 2, 1347 - 1368, 15.12.2018

Yaşar Daşkıran

https://doi.org/10.18505/cuid.463427

Cited By: 1

Abstract

In the article, the phenomenon of deviation, which is one of the important subjects of stylistics and rhetoric is discussed. The deviation is divided into three categories in terms of phonetic, word and grammar. The study was limited to morphological deviation defined as a transition from form to another. The morphological deviations and their relation with meaning reveal the importance of changes in word level. The linguistic and contextual elements are considered as two complementary parties in contextual linguistics. From phonetic level to text consitency many linguistic elements play an important role in expression. Apart from the linguistic phenomenons that affect the meaning, non-linguistic elements should also be considered. In the research also word selection, meaning transfer and context are indicated. The deviation has expanded the use of Arabic words as well as the rich word derivation potential. In terms of Qur'ānic verses, it is an important criterion relationship of the word formula in the meaning for the Arabic language. The subtleties of this language phenomenon which is detected in Qur'ānic verses and fascinates the reader are explained by examples. 

Summary: Semantics, that is one of the most important areas of linguistics, initially focused on identifying the meanings of words; however, today it goes beyond that and tries to clarify the other elements of the language field. Linguists emphasize that the main goal of language studies is theme and the efforts made in this context are aimed at capturing the meaning. Metaphor and the ways of other extension of meaning should be considered in this context. As Ibn Jinnī (d. 392/1002) stated, language is generally composed of metaphor. This situation points to the necessity of examining the language with a wider perspective than the formal understanding in the field of linguistics research.

In the writings of linguists such as Sībawayhi (d.180/796), Ibn Jinnī and al-Suyūṭī (d. 911/1505) and the works that focus on the superiority of wording of Qur'ān, it is seen that there is no distinction between the structure and function of language. Each sentence style is shaped for a purpose. What directs them to such a method is the thinking of first person, interlocutor and context together. It is possible to find this understanding in linguistic and religious sources such as qirā’āt, rhetoric and exegesis. Today, this relationship between grammar and meaning is one of the basic subjects of linguistics.

Besides the grammatical structure, word selection is also significant. It is easy to determine a sentence with a grammatical error. While the use of a word is correct in a sentence, it may not be appropriate elsewhere. The degree of accuracy of the sentence is affected by the word selection, which is also a matter of grammatical tasks. This is the expression of the meaning in the appropriate language structure. Depending on the context of the statement, the appropriate word and phrase style should be chosen. The word choice has a great influence on the superiority of the style of the Qur'ān. When the Qur'ānicverses are examined, it is seen how well the chosen words are used.

One of the main factors determining the accuracy of the word is context. The same word can be assumed to be true or false due to the context. In addition to linguistic elements, non-linguistic factors such as psychological status, socio-cultural factors and educational background are a measure of value in language.

The factor that determines the function of word is the position of word in the phrase. Missing sentence structures gain new meanings as a result of a number of transformations. In Arabic sentence structures it is possible to see how the language structures affect the meaning. The expression tools should be enriched through sorting, increasing, decreasing and changing which are the factors contributing to the understanding of the superficial and deep structure of the language. In this context, the flexibility in the grammatical rules and the issue of deviation, which provides richness to phrases, are important in terms of revealing the place and value of meaning in the language.

The deviation phenomenon is called as language deviation in Turkish sources. Due to a semantic and communicative concern deviation is a new way of expressing by leaving the built-in style in the language in order to strengthen the language, draw attention to the text, give a holistic effect, remove the word out of the ordinary and make the indicators more effective in terms of sound and meaning. The deviation is an important part of the stylistics, which goes beyond the path expressions and increases effect of the word. The development of the stylistics, which was accepted as an extension of the rhetoric in the modern period, raised interest rates for deviation. The deviation is divided into three categories in terms of voice, word and grammar.

Morphological deviation, which is defined as the transition from one mold to another, is a phenomenon that gives the power of persuasion, influence and subtlety to the word that is appears in the mold and context of phrase. The context is the most important determinant of the deviationthrough which the literary meanings are gained that is the aim of the rhetoric. The effect of morphological deviationon meaning changes is an important subject of language researches. From this point the meanings which were added to the Qur'ānicwords by morphological deviationwas analyzed in detail in this article. Besides this, numerous verses have been handled with the idea that such a method will contribute to understanding of the subtlety meanings of the verses and transferring of their meanings to non-Arabic languages in the best way.

Linguists have pointed to the meaning differences between Arabic patterns by taking into consideration the meaning potential of word molds. The language researches, which reveal the role of the word molds in determining the meanings, reflect that there are no two patterns of which meanings are exactly overlapping in Arabic language that is the views of the linguists. It is seen that the patterns such as active and passive participle, resembling participle, hyperbolic participle and gerund are used interchangeably because of their meaning relationship between each other. Similar uses of the verb should be added to this since time change in verbs is one of the linguistic phenomena in which deviationhas occurred. Types of deviationare the significant stylistic features of theQur'ānand have effects on meaning and expression. The fact that the Qur'ānpossesses an unusual style, but such a quality prevents its addressing from becoming ordinary. It is important to determine these kinds of uses, which are called as morphological deviation, to grasp the meaning of the word. When the language structures related to deviationare examined, it is understood that there is a deeply relationship between deviationand meaning. It is important to solve deviationthat enriches the meaning in the word, as well as other linguistic structures to comprehend the gnomic structure of the style of the Qur'ān.

Keywords

Arabic Language and Rhetoric, Morphological Deviation, The Holy Qur'ān, Word Selection, Contex, Change of Meaning

Kur’ân-ı Kerîm’deki Sarf ‘Udûllerinin Anlama Etkisi

Abstract

Bu makalede, üslûp bilimin ve belâgatin önemli konuları arasında yer alan ‘udûl olgusu ele alınmıştır. Ses, sözcük ve gramer yönleriyle ‘udûl üç kategoriye ayrılır. Araştırma, bir kalıptan diğerine geçiş olarak tanımlanan kelime düzeyindeki sarf ‘udûlüyle sınırlandırılmıştır. İsim ve fiil sîgalarında meydana gelen ‘udûl çeşitleri ve anlamla ilişkisi, sözcük düzeyinde meydana gelen değişmelerin önemini ortaya koymaktadır. Dil içi ve dil dışı unsurlar bağlamsal dilbilimde birbirini tamamlayan iki taraf olarak kabul edilir. Ses düzeyinden metin bütünlüğüne kadar birçok dilsel unsur anlatımda önemli role sahiptir. Anlamı etkileyen dilsel olguların dışında dil dışı unsurları da dikkate almak gerekir.  Makalede ayrıca ‘udûlle ilişkisi açısından sözcük seçimi, anlam aktarması ve bağlam konularına değinilmiştir. ’Udûl üslûbu Arapçanın zengin sözcük türetme potansiyelinin yanı sıra sözcüklerin kullanım alanını genişletmiştir. Kur’ân âyetleri bağlamında bakıldığında, tercih edilen sözcük kalıbının anlamla irtibatlandırılması Arapça açısından önemli bir kriterdir. Bağlamdan hareketle âyetlerde tespit edilen ve okuyucuyu hayran bırakan bu dil olgusunun incelikleri örneklerle izah edilmiştir. 

Özet: Semantik (anlambilim) dilbilimin önemli alanlarından biridir. Bu alanda yapılan ilk çalışmalara bakıldığında sözcüklerin anlamlarını tespit etmekle işe başlar. Fakat bugün geldiği noktadan bakıldığında sözcüklerin anlamını incelemenin ötesine geçerek dil alanın diğer unsurlarını açıklamaya çalışır. Dil bilimciler, dil çalışmalarının aslı hedefinin anlam odaklı olduğunu, gösterilen çabaların anlamı yakalamaya yönelik olduğunu vurgulamaktadırlar. Mecaz ve diğer anlam genişleme yollarını bu bağlamda ele alınmalıdır. İbn Cinnî’nin (ö. 392/1002) ifade ettiği gibi dilin çoğu mecazdan oluşmaktadır. Bu bize dil araştırmalarında şekilci anlayıştan uzak daha kapsamlı bir bakış açısıyla dili incelemenin gerekliliğine işaret eder.

Sîbeveyhi (ö. 180/796), İbn Cinnî, Suyûtî (ö. 911/1505) gibi dilcilerin yanı sıra Kur’ân-ı Kerîm dilinin üstünlüğünü ele alan eserlere bakıldığında, dilin yapısı ile işlevi arasında ayrım yapılmadığı görülür. Her bir cümle stili bir amaca yönelik olarak şekillenir. Onları buna yönlendiren ise konuşan, muhatap ve bağlamın bir arada düşünülmesidir. Bu anlayışı belâgat, kıraat ve tefsir gibi dilsel ve dinî kaynaklarda görmek mümkündür.  Gramer ile anlam arasındaki bu ilişki bugün dil bilimin temel konularından biridir. Arapçada terkip çeşitlerinin anlamı bilinmeden cümlenin doğru anlaşılması neredeyse mümkün değildir. Özellikle üretici dönüşümsel dilbilgisi teorisinin odak noktası, gramer ile anlam arasındaki ilişkiye dayanır.

Gramer yapılarının yanında sözcük seçimi de önemlidir. Gramer hatası bulunan bir cümleyi tespit etmek kolaydır. Fakat düzenli birlikte bulunma imkânları ve seçimsel sınırlamalar olarak adlandırılan dilin özellikleri, kelimelerin birlikte bulunmalarını belirleyen niteliklerdir. Bir yerde kullanımı yerinde olan sözcük başka bir konumda hoş karşılanmayabilir. Gramatikal görevlerle de ilgili olan sözcük seçiminden, cümlenin doğruluk derecesi etkilenir. Bu lafız anlam örtüşmesi veya başka bir ifadeyle anlamın uygun dil yapısında ifade edilmesidir. Sözün bağlamına göre uygun sözcük ve ifade tarzının seçilmesi gerekir. Kur’ân-ı Kerîm üslûbundaki üstünlükte kelime seçiminin etkisi büyüktür. Âyetler incelendiğinde seçilen kelimenin ne kadar yerinde olduğu anlaşılır. 

Sözün doğruluk ölçüsünde bağlam da ana etkenlerden biridir. Bağlamdan hareketle aynı söz doğru ve yanlış kabul edilebilir. Dil içi ögeler kadar dil dışı etkenlerde dilde bir değer ölçüsüdür. Psikolojik durum, sosyo-kültürel etkenler, eğitim geçmişi gibi unsurlar dil dışı etkenler arasında sayılabilir.

Sözcüğün işlevini belirleyen çoğu zaman cümledeki konumudur. Buna göre sözcüğün cümle yapısında, öncesi ve sonrasındaki sözcüklerle ilişkisinin iyi belirlenmesi gerekir. Sınırlı yapıdaki cümle yapıları, bir takım dönüşümler neticesinde yeni anlamlar kazanır. Dil yapılarının anlama etkisini Arapça cümle yapılarında görmek mümkündür. Dilin yüzeysel ve derin yapısını anlamaya katkı sağlayan sıralama, artırma, eksiltme ve değiştirmeyle anlatım araçları zenginleşir. Bu bağlamda yerleşik gramer kurallarındaki esneklik, dilde bir üslûp ve anlam zenginliği sağlayan ‘udûl konusu, anlamın dildeki yerini göstermesi bakımından önemlidir.

‘Udûl olgusu, Türkçe kaynaklarda dil sapması olarak adlandırılmaktadır. ‘Udûl, anlamsal ve iletişimsel bir kaygı ve özel bir nükteden dolayı, dili güçlendirmek, dikkat çekmek, metne bütüncül bir etki kazandırmak, sözü sıradanlıktan çıkarmak, göstergeleri ses ve anlam açısından daha etkili hale getirmek, muhâtabın zihninde yeni bir tasavvur oluşturmak kastıyla, dilde yerleşik tarzı bırakarak farklı yeni bir ifade biçimine geçmektir. ‘Udûl, yerleşik ifade yollarının ötesine geçerek, sözün etki ve inceliğini artıran üslûp bilminin önemli bir parçasıdır. Modern dönemde belâgatin bir uzantısı olarak kabul edilen üslûp bilimin gelişmesi ‘udûle olan ilgiyi artırmıştır. Arapçada ‘udûl ses, kelime ve gramer yönüyle olarak ‘udûl üçe ayrılır.

Bir kalıptan diğerine geçiş olarak tanımlanan kelime düzeyindeki sarf ‘udûlü, kelime kalıbında ve bağlamda ortaya çıkan söze ikna gücü, etki ve incelik kazandıran bir olgudur. Bağlam, kelime kalıbının değiştiği ve yeni kalıbın tercih edildiği bir nüktenin veya durumun gerektirdiği ‘udûlün en önemli belirleyicisidir. Bununla belâgatin gayesi olan edebi anlamlar gerçekleşir. Sarf düzeyinde gerçekleşen ‘udûlün anlam değişmelerine etkisi dil araştırmalarının önemli konuları arasında yer alır. Bu noktadan hareketle makalede Kur’ân-ı Kerîm sözcüklerindeki sarf ‘udûllerinin kattığı anlamlar ayrıntılı bir şekilde tahlil edilmiştir. Âyetlerin sahip olduğu anlam inceliklerini kavramaya ve Arapça dışındaki dillere anlamı en iyi şekilde aktarmaya katkı sağlayacağı düşüncesiyle çok sayıda ayet üzerinde durulmuştur. 

Dilciler, kelime kalıplarının sahip olduğu anlam potansiyelini dikkate alarak Arapça kalıplar arasındaki anlam farklarına işaret etmişlerdir. Kelime kalıplarının anlamı belirlemede rolünü ortaya koyan dil araştırmaları, Arapçada anlamı birebir örtüşen iki kalıbın olmadığı noktasında dilcilerin görüşlerini yansıtır. Bu çerçevede, türemiş isimlerden ism-i fâil, ism-i meful, sıfat-ı müşebbehe, mübalağa ve masdar kalıplarının anlam ilişkisinden dolayı birbirlerinin yerine kullanıldıkları görülür. Fiil konusunda benzer kullanımları buna eklemek gerekir. Fiillerdeki zaman değişimi ‘udûlün gerçekleştiği dilsel olgulardan biridir. Maziden muzariye, maziden emir sigâsına geçiş şeklinde fiillerin zamanı yansıtmalarında değişmeler olur. ‘Udûl tipleri, Kur’ân’ın önemli üslûp özelliklerinden olup anlam ve anlatım üzerinde etkileri vardır.  Kur’ân’ın alışılmadık bir üslûp özelliğine sahip olması onun hitâbını sıradanlaşmaktan korur. Sarf ‘udûlü olarak adlandırılan bu kullanımları tespit etmek sözün anlamını kavramak açısından önemlidir. ‘Udûlle ilgili dil yapıları incelendiğinde konunun anlamla derin ilişkisi olan bir kavram olduğu anlaşılır. Sözde, bir asıldan diğerine geçişte anlamı zenginleştiren ‘udûl olgusudur. Kur’ân üslûbundaki veciz yapının anlaşılmasında ‘udûl başta olmak üzere diğer dilsel yapıların çözülmesi önem arz eder.

Keywords

Arap Dili belâgati, Sarf ‘Udûlü, Kur’ân-ı Kerîm, Sözcük Seçimi, Bağlam, Anlam Değişmesi

References

• Cerir, Cerir b. Atiyye el-Hatafâ. Divanu Cerîr. Haz. Kerim el-Büstanî. Beyrut: Dâru Beyrut, 1986.
• el-Cürcânî, Abdulkāhir. Delâilü’l-İ‘câz Sözdizimi ve Anlam. Trc. Osman Güman. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• el-Cürcânî, Abdulkāhir. Esrâru’l-belâga. Thk. Muhammed Reşid Rıza. Kahire: Matbaa‘tü Muhammed Ali, 1959.
• Dağ, Mehmet. Kur’ân’da Üslûp Diyalektiği: İltifât. Erzurum: Salkım Söğüt Yayınları, 2008.
• Durmuş, İsmail. “Üslûp” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 383-385. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ebî Rebîa‘, Ömer. Divan-ü Ömer b. Ebî Rebîa‘ . Nşr. Fâiz Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Küttâbi’l-‘Arabî, 1996.
• Ebû Musa, Muhammed. Hasâisu’t-terâkîb –dirâse tahlîliyye li mesâili ‘ilmi’l-meâ‘nî-. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1996.
• Fadl, Hasan Abbas. İ‘câzu’l-Kur’ân. Ammân: Camiatu’l-Kuds eş-Şarkiyye, 2007.
• el-Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Meâni’l-Kur’ân. Thk. Abdulfettah İsmail Şelbî. 3 Cilt. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyeti’l-‘Amme, 1973.
• el-Firûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Yâkub. el-Kâmûsu’l-muhît. Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 2005.
• Gündüzöz, Soner. Kur’ân’ın Eşsiz Dili (Kur’ân’da Gramer Yanlışı İddialarına Cevap). Samsun: Etüt Yayınları, 2011.
• Hamîde, Mustafa. Nizâmü’l-irtibât ve’r-rabt fî terkîbi’l-cümleti’l-‘arabiyye. Kahire: Mektebetü Lübnan, 1997.
• Hassân b. Sâbit. Divânu Hassân b. Sâbit. Nşr. Ali Mehennâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
• Hassân, Temmam. el-Beyân fî revâi‘l-Kur’ân. Kahire: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1993.
• Hassân, Temmâm. el-Lugatu’l-‘arabiyye ma‘nâhe ve mebnâhe. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme li’l-Küttâb, 1985.
• Hassân, Temmâm. el-Usûl dirâse ibstîmûlîciyye li’l-fikri’l-lugavî ‘inde’l-‘Arab en-navhü- fıkhu’l-luga-el-belâga, Kahire: ‘Âlemü’l-Kütüb, 2000.
• el-Hatîb, Abdulkerim. el-İ‘câz fî dirâsâti’s-sâbikîn. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1975.
• el-Hindâvî, Abdulhamid Ahmed Yusuf. el-İ‘câzü’s-sarfî fi’l-Kur’âni’l-Kerim. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 2008.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Tefsîrü’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Sahnûn, ts.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. Nşr. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hüdâ, 1986.
• İbn Fâris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed Ebu’l-Huseyn er-Râzî el- Kazvînî el-Hemedânî. Mu‘cemu mekâyîsi’l-luga, Thk. Züheyr Abdülmuhsin Sultan. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1986.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâuddin. el-Meselü’s-sâir fi’l-edebi’l-kâtib ve’ş-şâir. Thk. Bedevî Tabâne. 4 Cilt. Riyad: Matâbiu’l-Ferazdak et-Ticâriyye, 1983.
• İmru’l-Kays. Dîvânu İmri’l-Kays. Nşr. Mustafa Abdu’ş-Şâfî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• ‘İsa, Fevzi. ‘İlmü’d-delâle en-nazariyye ve’t-tatbîk. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1999.
• İşler, Emrullah. “Arapça ve Türkçe’deki Zamanlar- Karşıtsal Çözümleme” Nüsha 3/8 (Kış 2003): 55-68.
• Karaağaç, Günay. Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
• el-Kefevî, Ebü’l-Bekâ. el-Külliyât –mu‘cem fi’l-mustalahât ve’l-furûki’l-Lugaviyye-. Thk. Adnan Devriş, Mu-hammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1998.
• el-Kurtûbî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebubekir. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Hişam Semîr el-Buhârî. 20 Cilt. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• el-Meseddî, Abdusselâm. el-Uslûbiyye ve’l-uslûb. Rabat: ed-Dâru’l-Arabiyye li’l- Küttâb, ts.
• Muhtar, Ahmed. ‘İlmü’d-delâle. Kahire: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1998.
• Mübarek, Muhammed. Fıkhü’l-luga ve hasâisü’l-‘arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Mütercim Âsım Efendi. Okyânûsu’l-Basît fî tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît (Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi). Haz. Mustafa Koç ve Eyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Ömer, Ahmed Muhtar. ‘İlmu’d-delâle. Kahire: ‘Alemü’l-Kütüb, 1998.
• er-Râzî, Fahreddîn. Mefâtihu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2000.
• es-Sâkî, Fâdıl. Aksâmü’l-kelâm min haysü’ş-şekli ve’l-vazîfe. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1977.
• es-Sâmarrâi, Fadıl Salih. el-Cümletü’l-‘arabiyye ve’l-ma‘nâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2000.
• es-Sâmarrâi, Fadıl Salih. et-Ta‘biru’l-Kur’ânî. Ammân: Dâru ‘Ammâr, 2006.
• es-Sâmarrâi, Fadıl Salih. Meâ‘ni’l-ebniyye fi’l-‘arabiyye. Ammân: Dâru ‘Ammâr, 2007.
• es-Sâmarrâi, Fadıl Salih. Meâ‘ni’n-nahv. Amman: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Selûm, Tâmir. Nazariyyetü’l-luga ve’l-cemâl fi’n-nakdi’l-‘Arabî. Lazkiye: Dâru’l-Hivâr, 1983.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman. el-Kitâb. Thk. Abdusselam Harun. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991.
• Tabl, Hasan. Üslûbü’l-iltifât fi’l-belâgati’l-Kur’âniyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1998.
• Tala, Murat. Sarf ve Nahiv Açısından Kur’ân’da ‘Udûl. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2016.
• et-Turkî, İbrahim b. Mansûr. “el-‘Udûl fi’l-binyeti’t-terkîbiyye: kırâa fi’t-turâsi’l-belâgī.” Mecelletu Cami‘ati Ummi’l-Kurâ li ‘Ulûmi’ş-Şerî‘a ve’Lugati’l-‘Arabiyye ve Âdâbih 19/40 (Rebiulevvel 1428): 546-613.
• Ullmann, Stephen. Devru’l-kelime fi’l-luga. Trc. Kemal Muhammed Bişr. Beyrut: Mektebetü Lübnan, ts.
• Vendersy. el-Luga. Trc. Abdulhamid ed-Devâhilî- Muhammed el-Kassâs. Kahire: Mektebetü’l-Anglio el-Mısriyye, 1950.
• ez-Zemahşerî, Carullah. el-Keşşâf ‘an hakâiki kavâidi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fi vücûhi’t-te‘vîl. Thk. Eş-Şeyh Adil Ahmed Abdulmevcûd- eş-Şeyh Ali Muhammed Muavviz. 6 Cilt. Riyad: Mektebü’l-‘Ubeykân, 1998.
• ez-Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 2005.