The Question of Just Ruling in Siyāsatnāmas: Ethical Argument and Self-interest Argument

Year 2019, Volume: 23 Issue: 2, 673 - 691, 15.12.2019

Zeynel Abidin Kılınç

https://doi.org/10.18505/cuid.619604

Cited By: 1

Abstract

This study analyzes Siyāsatnāma tradition in Sunnī political
thought in terms of exploring the problem of just ruling. In the relevant
literature, the dominant approach considers Siyāsatnāmas
as ethical advice in general and regards them as ineffective against an unjust
ruler who has no ethical concern. This study criticizes this dominant view by
claiming that in addition to the religious/ethical argument to promote a just
rule, the Siyāsatnāma tradition
develops a second argument designed specifically for an unjust ruler who ignores
ethical advice. This second argument is ignored by the dominant position about
the Siyāsatnāma tradition. I have
called it self-interest argument in this study. An unjust ruler’s self-interest
is to maintain, empower, and hand down his power to his descendants. The
self-interest argument tries to convince a ruler who dismisses ethical advice
to adopt just ruling by revealing that even for an unjust ruler the best
strategy is just ruling to reach for his worldly aims.  

Summary: Earlier civilizations
generated a Siyāsatnāma tradition to
provide ethical and practical advice to rulers about a just and efficient
ruling in a society. This tradition played an important role in classical
Islamic political thought. Muslim rulers and thinkers who are acquainted with
this tradition as a result of early Islamic conquests. In the beginning, some Siyāsatnāmas were translated into Arabic
but later Muslim administrators and thinkers wrote original Siyāsatnāmas by including their
experiences and other Islamic sources. The Siyāsatnāmas
put forward both ethical advice and practical methods for rulers to rule justly
and efficiently their states. While ethical advises are mainly derived from
religious sources and individuals considered to be holy, practical methods are
gathered from experiences of rulers who became successful in establishing just,
efficient, and strong states in history. The Siyāsatnāma tradition does not seek theoretical, abstract, and
philosophical models of just ruling. Rather it relies on experimental reason,
common sense, historical wisdom, and ethical reasoning. This tradition is
called “Mirrors for Princes” in Western political thought.

In the relevant
literature, the Siyāsatnāma tradition
is seen as ethical advice in essence. This approach argues that this tradition
simply relies on ethical and religious arguments to promote just ruling without
devising any institutional measures such as a check and balance system to
constraint the authority of the ruler. In the absence of any institutional
control over the power of the ruler, the ethical argument means that: If the
ruler rules justly, he would be awarded in the afterlife, while if he rules
unjustly he would be punished in the afterlife. According to this approach,
without any institutional measure, the Siyāsatnāma
tradition, in reality, leaves the problem of just ruling to personal preference
and the conscious of the ruler. It is up to the ruler whether he rules justly
or unjustly, for there is not any external constraint over his power, given
that he does not care about the afterlife. If he has a concern about his
salvation in the afterlife, ethical advice would be effective, otherwise, those
advice would not have any influence over him. As a result, according to this
approach, the ethical argument fails in the final analysis against the unjust
ruler who has no ethical concern.   

This dominant view
ignores a second approach developed in the Siyāsatnāma
tradition specifically to convince the ruler who has not any ethical concern to
rule justly. I call it self-interest
argument in this study. Unlike the dominant approach’s claim, the Siyāsatnāma tradition takes the problem
of unjust ruler seriously and appeals to his self-interest to convince him to
rule justly. The self-interest argument is clearly aware of the limits of the
ethical argument against the ruler who does not care about the afterlife. An
unjust ruler’s self-interest is to maintain, empower, and then hand down his
dynasty to his descendants. The self-interest argument tries to convince a
ruler ignoring ethical advice to adopt the just ruling by revealing that even
for an unjust ruler the best strategy is just rule to reach for his worldly
aims. Many historical examples are given to make it clear that unjust rules are
short-lived.

The essence of the
self-interest argument is that: The just rule creates trust both among
individuals and the state and society, then this widespread trust awakens the
desire of attaining a comfortable life in human nature. The efforts of the
individuals with the purpose of attaining a comfortable life lead to social and
economic development in society, which in turn increases the financial sources
of the state. That is why a just rule is the only solution to create a strong
state as well as a developed society. The unjust ruling on the other hand,
leads to distrust between the state and society and among individuals. This
distrust and fear from the state lead to deterioration of the economic situation,
for the desire embedded in human nature to attain a comfortable life would not
awaken in such a society. As a result, the ruler could not have the necessary
financial resources, which would weaken his power. That is why the just ruling
is the only solution that serves to the interest of a ruler who only wants
worldly power. This study analyzes Mâwardî’s and Ghazâlî’s political theories
to reveal the self-interest argument in the Siyāsatnāma tradition.   

This self-interet
argument could be seen in Hobbes’ political theory also. Hobbes, as one of the
founders of modern political thought, takes the civil wars created by different
religious sects and ideologies in the 17th century Europe as his starting point
to formulate his model of the state. Hobbes thinks that without social peace
and order, there would not be a society. He offers a strong monarchy which
relies on the unity of powers as a solution to establish a peaceful society.
The only responsibility of Leviathan
as a strong and effective state is to establish and maintain peace and order in
society. Any restriction over individuals is acceptable to reach that goal
according to Hobbes. The source of the authority of the ruler is not just rule
but social peace and order. Yet, after securing peace and order, Hobbes argues,
it is the best policy for the ruler to rule justly, for a just rule leads to
both social and economic development and increases financial sources of the
state. The Hobbesian argument is also self-interest argument that we could find
within the Siyāsatnāma tradition. He tells the ruler that even though he does
not have to rule justly, it is the best policy to serve his self-interest.       

Keywords

Kalām, Siyāsatnāma, Justice, Ethics, Self-Interest, al-Māwardī, al-Ghazālī

Siyâsetnâmelerde Adil Yönetim Sorunu: Dini Argüman ve Kişisel Çıkar Argümanı

Abstract

Bu
çalışmada geleneksel Sünnî siyasal düşüncenin hükümdarlara öğütlerden oluşan
siyâsetnâme geleneği adil yönetim problemine sunduğu çözüm açısından eleştirel
biçimde analiz edilmiştir. İlgili literatürde genellikle dini öğütlerden ibaret
görülen siyâsetnâmeler, dini hassasiyeti olmadığı için nefsinin arzu ve
isteklerine uyarak adaletten ayrılıp zulme sürüklenen yöneticiler karşısında
etkisiz görülür. Bu çalışmada, ilgili literatürdeki bu baskın yorum
eleştirilerek siyâsetnâmelerde dini argümana ilaveten, özellikle nefsinin istek
ve arzularına tâbi olduğu için zulme sürüklenen yöneticiyi adil yönetime ikna
etmek için geliştirilen fakat literatürde pek dikkate alınmayan ikinci bir
argüman türü olduğu ileri sürülmektedir. Bu ikinci argüman bu çalışmada kişisel
çıkar argümanı olarak adlandırılmıştır. Eğer hükümdar nefsinin arzu ve
isteklerine tâbi olduğu için dini argümanı dikkate almayacak birisi ise,
siyâsetnâmeler kişisel çıkar argümanına müracaat ederek yöneticinin kişisel
çıkarına hitap eder. Hükümdarın çıkarı iktidarda kalmak, iktidarını
güçlendirmek ve iktidarı kendi nesline aktarmaktır. Kişisel çıkar argümanı,
adil yönetimin hükümdarın kişisel çıkarına hizmet edebilecek tek ve en
güvenilir yol olduğunu göstererek onu adil yönetime sevk etmeye çalışır.   

Özet: Kadim medeniyetlerde yöneticilere adil ve etkin yönetim konularında
ahlaki ve pratik tavsiyeler vermek amacıyla geliştirilen Siyâsetnâme geleneği,
geleneksel İslam siyasal düşünce tarihinde de önemli bir yere sahiptir.
Müslüman idareciler ve düşünürler,  özellikle
İran ve Hint medeniyetlerinde baskın olan Siyâsetnâme geleneği ile İslam’ın ilk
dönemlerinde gerçekleşen fetihler sonucu tanışmıştır. Başlangıçta bu
medeniyetlere ait siyâsetnâmelerden tercümeler yapılmış, daha sonrasında ise
Müslüman devlet adamları ve düşünürler kendi tecrübeleri ve dini kaynaklarını
da ekleyerek özgün siyâsetnâme eserleri yazmışlardır. Siyâsetnâmelerde
hükümdarın toplumu adil biçimde yönetebilmesi için ihtiyaç duyacağı hem ahlaki
erdemler hem de tecrübeye dayalı pratik yönetme usulleri ortaya konulur. Ahlaki
erdemler büyük oranda dini metinlerden ve kutsal bilinen kişilerin
hayatlarından derlenirken pratik yönetim usulleri geçmişte adil yönetimi tesis
etmede başarılı olmuş hükümdarların tecrübelerinden hareketle geliştirilir. Siyâsetnâme
geleneği, teorik ve felsefi ideal devlet modelleri arayışına girmek yerine
tecrübî akla, sağduyuya ve dini/ahlaki erdemlere dayanır. Doğu toplumlarında
siyâsetnâme olarak adlandırılan bu tür eserler, Batı siyasal düşüncesinde
“Hükümdar Aynaları” olarak adlandırılmıştır.  

Adil ve
etkin yönetimin başat konu olduğu Siyâsetnâme geleneğine dair literatürde
siyâsetnâmelerin genellikle ahlaki öğütlerden ibaret eserler olarak
değerlendirildiği görülür. Bu yaklaşım, siyâsetnâmelerin yöneticileri adil yönetime
teşvik etmek için herhangi bir kurumsal düzenleme öngörmeksizin tümüyle dini
argümana dayandığını ileri sürer. Siyâsetnâmelerde yönetici, devlet iktidarının
kendisinde toplandığı nihai makamdır. Güçler birliği söz konusudur, fakat
yöneticinin yetki sınırlarını aşması durumunda onu engelleyebilecek anayasal
nitelikte herhangi bir kurumsal tedbir öngörülmemiştir. Dini argüman esas
itibariyle yöneticiye adil olduğu takdirde ahirette kurtuluşa erenlerden
olacağını, eğer adil olmazsa ahiret hayatında büyük bir ceza ile
karşılaşacağını söyler. Siyâsetnâmeleri dini argümandan ibaret gören yaygın
yaklaşım, kurumsal tedbirlerle desteklenmeyen dini argümanın adil yönetim işini
büyük oranda yöneticinin tercihine ve hatta keyfine bırakmak durumunda
kaldığını ileri sürer. Eğer yönetici iman sahibi ve imanının gereğini yerine
getiren bir kişi ise kendisine verilen öğütleri dikkate alacaktır. Eğer
yönetici nefsinin arzu ve istekleri peşinde sürüklenen bir kişi ise dini hiçbir
tavsiyeye kulak asmayacaktır. Bu nedenle bu baskın yaklaşım, nefsinin
arzularına kapılmış zalim bir hükümdar karşısında siyâsetnâmelerin etkisiz
kalacağı sonucuna sürüklenir.

Siyâsetnâmeleri
ahlaki tavsiyelerden ibaret gören bu yaklaşım, Siyâsetnâme geleneğinde mevcut
olan bir diğer argümanı göz ardı eder. 
Bu ikinci argüman, dini argümanı hiç dikkate almayacak şekilde nefsinin
arzu ve istekleri peşinde giden yöneticiyi adil yönetime ikna etmek için
geliştirilmiştir. Çalışmamızda bu argüman, kişisel
çıkar argümanı olarak adlandırılmıştır. Yaygın görüşün aksine,
siyâsetnâmeler ahlaki kaygısı olmayan ve dini emirleri dikkate almayan yönetici
sorununu ciddiyetle ele alır ve dini hiçbir argümana müracaat etmeksizin,
yöneticinin tamamen kişisel çıkarına hitap ederek onu adaletle yönetmeye teşvik
eder. Yaygın görüş kişisel çıkar argümanını göz ardı ettiği gibi
siyâsetnâmelerin değerini de tam takdir edememiş olur. Kişisel çıkar argümanı,
nefsinin istek ve arzularına tâbi bir yöneticiye karşı dini argümanın işe
yaramayacağını açıkça ifade eder. Bu nedenle, kişisel çıkar argümanı,
yöneticinin dini duygularına değil doğrudan dünyevi çıkarına hitap ederek onu
adil yönetime teşvik eder. Yöneticinin çıkarı; iktidarda kalmak, iktidarını
güçlendirmek ve iktidarı kendi nesline aktarmaktır. Siyâsetnâme geleneği, tarihsel
birçok örnekle zalim idarelerin nasıl kısa süre içerisinde yok oluşa
sürüklendiğini ortaya koyarak dünyevi iktidar ve şöhret için bile, geçerli tek
yolun adil yönetim olduğunu ortaya koyar.

Adil
idarenin hem bireyler arasında hem de toplumla devlet arasında yaygın güven
meydana getirdiği, bu genel güven ortamının bireylerin fıtratında dercedilmiş
kazanma arzusunu harekete geçirerek tüm toplumsal alanlarda gelişmeye yol
açtığı ve devletin gücünü artıracak mali kaynakları çoğalttığı tezi, kişisel
çıkar argümanının temelini teşkil eder. Adil yönetim, hem devleti güçlü hem de
toplumu huzurlu ve müreffeh kılmanın tek yoludur. Zalim idare ise, tam tersi
bir süreci harekete geçirir ve hem devlet zayıflar hem de toplum geri kalır.
Bireyler devlete güvenmeyip emeklerinin karşılığını alamayacaklarını düşünmeye
başladığında insan fıtratındaki (doğasındaki) kazanma arzusu harekete
geçmeyecek ve kazanma arzusunun üreteceği müteakip gelişmeler
gerçekleşmeyecektir. Bu durumda devlet de ihtiyaç duyduğu mali kaynakları elde
edemeyecektir. Bu nedenle sadece dünyevi çıkarlarına yönelmiş bir yönetici için
de adil idare kaçınılmaz yoldur. Bu çalışmada Siyâsetnâme geleneğinde mevcut
olmakla birlikte ihmal edilen bu kişisel çıkar argümanı, Mâverdî ve Gazzâlî’nin
siyasal düşünceleri analiz edilerek ortaya konmuştur.

Sünnî
Siyâsetnâme geleneğinde mevcut olan kişisel çıkar yaklaşımı, modern siyaset
felsefesinin kurucularından Hobbes’un siyaset teorisinde de görülebilir.
Hobbes, Avrupa’da bizzat şahit olduğu mezhep ve ideolojik farklılıkların
sürüklediği iç savaşları çıkış noktası olarak alır. Buna göre, toplumsal düzen
ve istikrar bir toplumun çözmesi gereken ilk temel meseledir. Düzen ve
güvenliğin olmadığı ortamda toplum hayatı mümkün olmayacaktır. Hobbes’un çözümü
güçler birliği ilkesine dayanan monarşidir. Leviathan
olarak adlandırdığı güçlü ve etkin devletin aslî fonksiyonu, düzen ve güvenliği
temin etmektir. Hobbes, otoriter bir devletin getireceği sınırlamaları ehven-i
şer olarak onaylar. Hobbes’a göre toplumun yöneticiden meşru biçimde talep
edebileceği tek şey düzen ve güvenliktir. Yöneticinin otoritesinin kaynağı adil
yönetim değil toplumsal düzen ve güvenliğin sağlanmasıdır. Bu aşamadan sonra
Hobbes, her ne kadar adil yönetim yöneticinin sorumluluğu olmasa da onun iktidarının
devamı için en uygun yolun toplumun refah ve konforunu artıracak adil yönetim
olduğunu ileri sürer. Hobbes’un mantığı Siyâsetnâme geleneğinde tespit
edebildiğimiz kişisel çıkar argümanıdır. Yöneticiye, adaletle yönetmek zorunda
olmasa da, adil yönetimin iktidarını güçlendireceğini ve daimi kılacağını
söyler.  

Keywords

Kelâm, Siyâsetnâme, Adalet, Ahlak, Kişisel Çıkar, Mâverdî, Gazzâlî

References

• Adalıoğlu, Hasan H. “Siyasetnâmeler’in Klasik Kaynakları”. Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/2 (2004): 1-22.
• Arslan, Ahmet. İbni Haldun. 2. Baskı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Bakır, Musa Kazım. Gazâlî’de Din ve Devlet İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2007.
• Binder, Leonard. “Al-Ghazali’s Theory of Islamic Government”. The Muslim World 45/3 (1995): 229-241.
• Blaydes, Lisa - Grimmer, Justin - McQueen, Alison. “Mirrors for Princes and Sultans: Advice on the Art of Governance in the Medieval Christian and Islamic Worlds”. The Journal of Politics 80/4 (2018): 1150-1167.
• Canatan, Kadir. İslâm Siyaset Düşüncesi ve Siyasetnâme Geleneği. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2014.
• Crone, Patricia. “Traditional Political Thought”. Islamic Political Thought: An Introduction. Ed. Gerhard
• Bowering. 238-251. Princeton: Princeton University Press, 2015.
• Çakır, Kamber. Maverdi’nin Siyasal Düşüncesinde Meşruiyet Sorunu. Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, 2009.
• Çaylak, Adem. “İslam Siyasi Düşüncesi: Giriş, Teorik Çerçeve ve Tarihsel Kavramsallaştırma”. İslam Siyasi Düşünceler Tarihi. Ed. Adem Çaylak. 3-22. Ankara: Savaş Yayınevi, 2018.
• Çifçi, Osman Zahid. Maverdi’ye Göre Din-Devlet İlişkisi. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2012.
• Downey, Anthony. Slavs and Tatars: Mirrors for Princes. Zürich: JRP, 2015.
• Dursun, Davut. Siyaset Bilimi. 3. Baskı. İstanbul: Beta, 2006.
• Evkuran, Mehmet. Sünnî Paradigmayı Anlamak: Bir Ekolün Politik ve Teolojik Yapılanması. 3. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Evkuran, Mehmet. “Gazzali”. İslam Siyasi Düşünceler Tarihi. Ed. Adem Çaylak. 437-459. Anka-ra: Savaş Yayınevi, 2018.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. İtikad’da Orta Yol. Trc. Kemal Işık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Kimyâ-yı Saâdet. Trc. Ali Arslan. İstanbul: Merve Yayın, 1992.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Bâtınîliğin İçyüzü. Trc. Avni İlhan. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Mülkün Sultanlarına. Trc. Osman Şekerci. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2016.
• Hardin, Russell. “Theory on the Prowl”. Contemporary Empirical Political Theory. Ed. Kristen R. Monroe. 202-218. Berkeley: University of California Press, 1997.
• Harmancı, Mehmet. İslam Felsefesinde Siyaset Teorisi: Farabi, Maverdi, Nizamülmülk, İbn Teymiyye’nin Siyasetnamelerine Göre. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1999.
• Hobbes, Thomas. Leviathan. 2. Baskı. Trc. Semih Lim. İstanbul: YKY, 1995.
• İbn Haldun. Mukaddime. 16. Baskı. Trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. es-Siyasetü’ş-Şeriyye. 2. Baskı. Trc. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Ishaque, Khalid M. “Al-Ahkâm Al-Sultânîyah: Laws of Government in Islam”. Islamic Studies 4/3 (1965): 275-314.
• İnalcık, Halil. Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2000.
• Keskintaş, Orhan. Adalet, Ahlâk ve Nizam: Osmanlı Siyâsetnâmeleri. İstanbul: İletişim, 2017.
• Kösoğlu, Nevzat. Hukuka Bağlılık Açısından Eski Türkler’de ve Osmanlı’da Devlet. 2. Baskı. İstanbul: Ötüken, 2004.
• Levend, Agâh S. “Siyâsetnâmeler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 217 (1962): 167-194.
• Lewis, Bernard. The Political Language of Islam. Chicago: The University of Chicago Press, 1988.
• Lewis, Bernard. “Islam and Liberal Democracy: A Historical Overview”. Journal of Democracy 7/2 (1996): 52-63.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen. Edeb’üd-Dünya ve’d-Din. Trc. Ali Akın. İstanbul: Temel Neşriyat, 1982.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen. Yönetimin Esasları. 3. Baskı. Trc. Mehmet A. Kara. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2008.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen. El-Ahkâmü’s-Sultaniye: İslam’da Devlet ve Hilâfet Hukuku. 2. Baskı. Trc. Ali Şafak. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2017.
• Nizâmülmülk. Siyasetname. 14. Baskı. Trc. Mehmet Taha Ayar. İstanbul: Türkiye İş Bankası KY, 2018.
• Özkan, İslam. Gazzali’de Siyaset Felsefesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
• Polat, İsmail. Ebu-l Hasan Habib el-Maverdi’nin Siyasal ve Yönetsel Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, 2016.
• Putnam, Robert. D. Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy. Princeton: Princeton University Press, 1993.
• Rosenthal, Erwin I. J. Ortaçağ’da İslâm Siyaset Düşüncesi. Trc. Ali Çaksu. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Sharon A. Lloyd ve Susanne Sreedhar. “Hobbes’s Moral and Political Philosophy”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Ed. Edward N. Zalta. Erişim 15 Mayıs 2019. https://plato.stanford.edu/archives/spr2019/entries/hobbes-moral/>, 2019.
• Sunar, Lütfi. “Patrimonyalizmin Gölgesinde İslam Siyasal Sisteminin Anlaşılması Sorunu”. İslam Siyaset Düşüncesi: Adil Devlet, Erdemli Şehir, Mükellef İnsan. Ed. Lütfi Sunar ve Özgür Kavak. 297-360. Ankara: İlem Kitaplığı, 2018.
• Şenol, Muhammet İkbal. İslam Siyaset Felsefesinde Riyaset-İmamet Düşüncesi: Fârâbî ve Gazâlî. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2018.
• Uludağ, Süleyman. İslam Siyaset İlişkileri. 2. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2008.
• Usta, Halim. İslam Felsefesinde Ahlâk ve Siyaset Tasavvuru: Mâverdi Merkezli Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi, 2019.
• Wahib, Toi Mohammad. Maverdi’ye Göre Devlet, Siyaset ve Hilafet. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2016.
• Yücesoy, Hayrettin. “Justification of Political Authority in Medieval Sunni Thought”. Islam, the State, and the Political Authority: Medieval Issues and Modern Concerns. Ed. Asma Afsaruddin. 9-33. New York: Palgrave Macmillan, 2011.
• Zarvani, Mojtaba. “Justification of Political Authority in Theological Epistemology”. JISMOR 5 (2010): 82-95.