A new look at similarities between mesopotamian legends and the biblical and quranic stories

Year 2024, Volume: 28 Issue: 2, 571 - 591, 15.12.2024

Salime Leyla Gürkan

https://doi.org/10.18505/cuid.1435894

Abstract

In the second half of the 19th century some important archaeological discoveries were made in the ancient Near East where a collection of clay tablets containing legends from the Sumerian, Akkadian, Babylonian and Assyrian traditions, most importantly the Epic of Gilgamesh, were unearthed. Upon these discoveries, it became evident to the Western world that the biblical stories bear a significant resemblance with the Mesopotamian legends and over the last two centuries various studies have been published on this subject. Main arguments of these works are unconditionally accepted by some Turkish scholars as well, since the former have implications on the Qur’an, which shares common stories with the Bible, such as the creation and the flood, albeit with certain differences. The widespread opinion in the Western academia today is that not only the Qur'anic stories, which have been long considered to be borrowed from the Bible, but also the biblical stories themselves are not original narratives. Instead, they were mainly created and composed out of Mesopotamian legends. According to this view, the tradition preceding in date is always seen as the lending one, and the tradition emerging later in history as the borrowing one. Under this idea of a unilateral chain of lending and borrowing does lie a perspective that might be described as a chronological and theological/ideological conditioning. On this background the main purpose of this paper is to highlight some interesting points about the obvious similarities between the Mesopotamian legends and the biblical stories, which are not quite mentioned in the existing studies, and to display that there is not always a unilateral influence between the texts, but sometimes an interaction takes place. To that end, the paper discusses the points of similarities as well as differences between the related texts using three sets of stories: (1) the biblical narrative of Jacob-Esau and the Mesopotamian account of Gilgamesh-Enkidu, (2) the biblical and Assyrian narratives of a baby hero thrown in a river within a basket to be miraculously rescued, and (3) parallel flood stories. In this context, the Qur’anic stories also play a significant part. Thus, the second purpose of the paper is to make evaluations, through the narratives of the baby in the basket and the flood story, whether the interaction that seems quite likely and even certain in the case of the Bible does also apply to the Qur’an, and whether the resemblance between the narratives can always be explained in terms of borrowing.

Keywords

history of religions, mespotamian legends, biblical stories, quranic stories, epic of gilgamesh, legend of Sargon, Jacob and Esau, Moses, flood story

Mezopotamya Efsanelerinin Tevrat ve Kur’ân Kıssalarıyla Benzerliği Üzerine Yeni Bir Değerlendirme: Gılgamış Destanı ve Sargon Efsanesi Örnekleri

Abstract

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Eski Yakın Doğu coğrafyasında önemli arkeolojik keşiflerin yapılması ve başta Gılgamış Destanı olmak üzere Sümer, Akad, Babil ve Asur geleneklerine ait çeşitli efsaneleri içeren tabletlerin gün yüzüne çıkarılmasıyla birlikte Mezopotamya efsanelerinin Tevrat hikayeleri ile benzerliği Batı akademisinde bilinir hale gelmiştir. Tevrat hikayeleri ile Mezopotamya efsaneleri arasındaki benzerlik konusunda Batı’da son iki asırda önemli çalışmalar ortaya konmuş ve bunların bir kısmı farklı ölçülerde Türkçe literatüre de aktarılmıştır. Zira Mezopotamya efsaneleri ile bariz benzerlik taşıyan söz konusu Tevrat hikayelerinin önemli bir kısmı, özellikle yaratılış ve Nuh tufanı anlatıları, peygamber kıssaları bağlamında Kur’ân’da da az veya çok farkla yer almaktadır. 20. yüzyıl başlarından itibaren Batı’da ortaya konan çalışmalardaki yaygın görüş, tıpkı Tevrat’tan ödünç alındığı kabul edilen Kur’ân kıssaları gibi Tevrat kıssalarının da orijinal anlatılar olmadığı, Mezopotamya efsanelerinden etkilenerek oluşturulduğu yönündedir. Zincirleme bir ödünç alma trafiği doğrultusunda daha önce tarih sahnesine çıkan geleneğin daima ödünç veren unsur, daha sonra tarih sahnesine çıkan geleneğin ise daima ödünç alan unsur kabul edildiği bu tek yönlü bakış açısının gerisinde, kronolojik ve kimi zaman da teolojik veya ideolojik olarak nitelendirebileceğimiz bir şartlanmanın yer aldığı görülmektedir. Bu arka plan ekseninde bu makalenin temel amacı Mezopotamya efsaneleri ile Tevrat kıssaları arasındaki bariz benzerlikle alakalı olarak mevcut çalışmalarda değinilmemiş bazı hususlara işaret etmek, aynı zamanda söz konusu metinler arasında her zaman tek yönlü değil kimi zaman karşılıklı etkinin olabileceğini belli örnekler üzerinden ortaya koymaktır. Bu bağlamda makalede Tevrat metni, Gılgamış Destanı ve Büyük Sargon efsaneleri üzerinden, Gılgamış-Enkidu ve Yakup-Esav çiftleri ile ilgili anlatılar, sepete konup nehre bırakılan ve mucizevi biçimde ölümden kurtularak bir kahraman haline gelen bebek anlatıları ve paralel tufan anlatıları inceleme konusu yapılmaktadır. Bu kapsamda konunun Kur’ân kıssaları ile bağlantısı da önem taşımaktadır. Makalenin bir diğer amacı da, suya bırakılan bebek ve tufan anlatıları üzerinden, Tevrat için muhtemel ve hatta kimi zaman kesin görünen etkileşimin Kur’ân kıssaları için de geçerli olup olmadığına, anlatılar arasındaki benzerliğin her zaman etki üzerinden açıklanıp açıklanamayacağına dair değerlendirmelerde bulunmaktır.

Keywords

Dinler Tarihi, Mezopotamya efsaneleri, Tevrat, Kur'an, Kıssa, Gılgamış Destanı, Sargon Efsanesi, Yakup ve Esav, Musa, Nuh tufanı

References

• Altınel, Tolga Savaş. İsrailoğulları’nın Kutsal Soyu Kohenler. İstanbul: MilelNihal Yayınları, 2021.
• Baybal, Sami. “Gılgamış Destanı'nda Geçen Nuh Tufanı'nın Tevrat'taki Yansımaları Üzerine”. Uluslararası Hz. Nuh ve Cudi Dağı Sempozyum Bildirileri, ed. Hamdi Gündoğar vd. 209-221. Şırnak: Şırnak Üniversitesi, 2014.
• Bereshit Rabbah. Erişim 1 Ocak 2024. https://www.sefaria.org/Bereshit_Rabbah?tab=contents.
• The Book of Genesis: Composition, Reception, and Interpretation, ed. Craig A. Evans, Joel L. Nohr, David L. Petersen. Leiden/Boston: Brill, 2012.
• Bostan, Hanzade İlber. Hz. Musa ile Akad Kralı Sargon’un Hayat Hikayelerinin Karşılaştırılması. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Bucaille, Maurice. Müsbet İlim Yönünden Tevrat, İnciller ve Kur’an. çev. Mehmet Ali Sönmez. Ankara: DİB Yayınları, 1987.
• Çığ, Muazzez İlmiye. Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sumer’deki Kökeni. İstanbul: Kaynak Yayınları, 1995.
• Ekiz, Necmettin Salih. Oryantalizm ve Kur’an: Alman-Yahudi Oryantalizminde Kur’an’a Bakış. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2023.
• Emmerich, Karen. “‘A message from the antediluvian age’: The Modern Construction of the Ancient Epic of Gilgamesh”. Comparative Literature 68/ 3 (2016), 251-273.
• The Epic of Gilgamesh: A New Translation. çev. Andrew George. London/New York: Penguin Books, 2000.
• Fields, Harvey J. A Torah Commentary for Our Times: Genesis. New York: URJ Press, 1990.
• Frazer, James George. “Ancient Stories of a Great Flood”. The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland 46 (Jul. - Dec. 1916), 231-283.
• Friedman, Richard Elliott. Who Wrote the Bible? . New York: HarperCollins, 1997.
• Geiger, Abraham. Judaism and Islam: A Prize Essay. çev. F. M. Young. Madras: M.D.C.S.P.C.K. Press, 1898.
• George, A. R. The Babylonian Gilgamesh Epic: Introduction, Critical Edition and Cuneiform Texts, 2 Cilt. Oxford: Oxford University Press, 2003.
• Gılgamış Destanı. çev. Ş. Teoman Duralı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 4. Basım, 2020.
• Gündüz, Şinasi. “Kur’an Kıssalarının Kaynağı Eski Ahit mi? Yapı, Muhteva ve Kaynak Açısından Torah Kıssaları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1998), 49-88.
• Gürkan, Salime Leyla. İbrâhim’den Ezra’ya İsrâiloğulları Tarihi: Yahudi ve İslâm Kutsal Metinleri ve Tarihı̂- Arkeolojik Bilgiler Işığında. İstanbul: İSAM Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Gürkan, Salime Leyla. “İsrâil ve Ya‘kûb İsimlerinin Etimolojisi Üzerine Bir Değerlendirme”. İslâm Araştırmaları Dergisi 38 (2017), 223-244.
• Hamori, Esther J. “Echoes of Gilgamesh in the Jacob Story”. Journal of Biblical Literature 130/4 (2011), 625-642.
• Harris, Steven L. – Platzner, Robert L.. Old Testament: An Introduction to the Hebrew Bible, New York: McGraw- Hill, 2. Basım, 2007.
• Hendel, Ronald S. The Epic of the Patriarch: The Jacob Cycle and the Narrative Traditions of Canaan and Israel. Atlanta, Georgia: Scholars Press, 1987.
• Horowitz, Wayne. Mesopotamian Cosmic Geography. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns, 1998.
• Ibn Ezra’s Commentary on the Pentateuch: Genesis (Bereshit). çev. H. Norman Strickman - Arthur M. Silver. New York: Menorah Publishing Company, 1988.
• İpek, Yasin. “Nuh Tufanı Özelinde Mitlerde ve Kutsal Metinlerde Tufan Anlatısı”. V. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu, haz. Oktay Belli vd., 384-393. Erzurum: Zafer Medya, 2020.
• Kur’ân-ı Kerim. Erişim 1 Ocak 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir.
• Lewis, Brian. The Sargon Legend: A Study of the Akkadian Text and the Tale of the Hero Who Was Exposed At Birth. Cambridge, MA: American Schools of Oriental Research, 1980.
• Longman III, Tremper. Fictional Akkadian Authobiography: A Generic and Comparative Study. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns, 1991.
• Mackenzie, Donald A.. Babil ve Asur Mitleri. çev. N. Benzergil. İzmir: İlya Yayınevi, 2011.
• Naylor, John. The Riddle of the Rainbow: From Early Legends and Symbolism to the Secrets of Light and Colour. Switzerland: Springer, 2023.
• Njozi, Hamza M. “The Flood Narrative in the Gilgamesh Epic, the Bible and the Qur’ān: The Problem of Kinship and Historicity”. Islamic Studies 29/3 (1990), 303-309.
• Örs, Hayrullah. Musa ve Yahudilik. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2000.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an Kıssalarının Mahiyeti. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2016.
• Philo in Ten Volumes (and Two Supplementary Volumes). çev. F. H. Colson – G. H. Whitaker. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1985.
• Pritchard, James B. (ed.). Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament. Princeton: Princeton University Press, 1969.
• Rabbi Abraham Ben Isaiah - Rabbi Benjamin Sharfman (ed.). The Pentateuch and Rashi’s Commentary: A Linear Translation into English – Genesis. New York: S. S. & R. Publishing Company, 1949.
• “Rashi on Genesis”. Erişim 15 Temmuz 2024. https://www.sefaria.org/Genesis.1.1? lang=bi&with=Rashi&lang2=en.
• Satlow, Michael L. How the Bible Became Holy? New Haven/London: Yale University Press, 2014.
• Schmid, Konrad. “Exodus in the Pentateuch”. The Book of Exodus: Composition, Reception, and Interpretation, ed. Thomas B. Dozeman vd. 27-60. Leiden/Boston: Brill, 2014.
• Tigay, Jeffrey H. The Evolution of the Gilgamesh Epic. Philadelphia: University of Penssylvania Press, 2002.
• Turkish Bible. Erişim 1 Ocak 2024. https://www.wordproject.org/bibles/tr/index_en.htm.
• Van Seters, John. The Pentateuch: A Social-Science Commentary. Sheffield: Sheffield Academic Press, 1999.
• Westermann, Claus. Genesis. çev. David E. Green. London/New York: T&T Clark International, 2004.
• Wheeler, Brannon. “Quran and Muslim Exegesis as a Source for the Bible and Ancient History”. The Convergence of Judaism and Islam: Religious, Scientific, and Cultural Dimensions, ed. Michael M. Laskier – Yaacov Lev. 23-44. Gainesville, FL: University Press of Florida, 2011.