According To The Jurısts Tafwid In Judgement

Year 2024, Volume: 28 Issue: 2, 746 - 772, 15.12.2024

Sabri Erturhan

https://doi.org/10.18505/cuid.1516774

Abstract

Tafwid is an intricate issue based on the principle of "ruling from the first without resorting to ijtihad". The source of ahkamu’shar'ia is either revelation or ijtihad informed by revelation. In tafwid, however, the ruling is not based on any revelation or ijtihad, but rather from the authority previously delegated by Allah. In tafwid, there is an initial and ex officio ruling.The possibility of such authorization was a subject of debate among jurists, resulting in two main perspectives: acceptance and rejection. It is evident that the theological debates sorrounding husn-qubh played an important role in this dispute. The jurists who accepted tafwid, there was a further division between those who considered it intellectually permissible and those who deemed it both intellectually and practically possible. The jurists who accepted it also disagreed in detail; some of them permitted tafwid for the Prophet, the mujtahid/alim, and even the commons, while others ruled that it was permissible only for the Prophet, and some ruled that it was permissible for both the Prophet and the mujtahids. The majority of Mutazilite jurists, however, did not consider it possible, either intellectually or de facto. Notably, the Mu'tazilite scholar al-Muways b. Imran stands out among those jurists who permitted tafwid both intellectually and de facto, extending its application to prophets and scholars. Although Imam al-Shafi'i and the Shafi'i jurists were also included in the same group, no clear information has been provided, especially regarding the opinion of Imam al-Shafi'i. The jurists who accepted its realization both intellectually and de facto tried to justify their views with rational and semantic evidences. The jurists who permitted tafwid also accepted tafwid as one of the sources of shar'i ruling. Conversely, jurists who rejected tafwid—predominantly scholars of the fuqaha and the Hanafi tradition—emphasized that the sources of shar'i rulings are limited to revelation and ijtihad. They argued that no other source of legislation exists, even for prophets, supporting their claims with both rational and scriptural evidence. Among the Shi’a jurists, there are those who reject tafwid fundamentally, and there are also scholars who have similar approaches to Sunni jurists in terms of acceptance and rejection. There is also an understanding called "takwini tafwid" among some extreme Shi’a factions. According to this understanding, matters such as the creation of the universe, its administration, killing, resurrection, provision, and punishment and reward in the hereafter have been entrusted by Allah to The Prophet (PBUH), Prophet Ali, and the imams. However, this understanding was strongly rejected by the moderate Shi’a scholars, who ruled that those who advocated it were heretics. It appears that some jurists confuse ijtihad with tafwid, or at least regard tafwid as falling within the scope of ijtihad. However, one of the fundamental features of tafwid is that it involves issuing rulings without recourse to ijtihad. Therefore, this interpretation seems inaccurate.

Keywords

Islamic Law, Fiqh Methodology, Revelation, Ijtihad, Tafwid, Husn-Qubh

Usulcülere Göre Hükümde Tefvîz

Abstract

Tefvîz meselesi ictihada başvurmaksızın ilkten hüküm koyma esasına dayanan girift bir meseledir. Şer’î ahkâmın kaynağı ya vahiy veya vahyin ışığında ictihaddır. Tefvîzde ise hüküm herhangi bir vahiy veya ictihada dayanmayıp, Allah tarafından daha önce verilen yetkiye dayanmaktadır. Tefvîzde ilkten ve re’sen bir hüküm koyma söz konusudur. Usulcüler arasında böyle bir yetkinin imkanı tartışılmış, mesele etrafında kabul ve red şeklinde temel iki görüş ortaya çıkmıştır. Bu ihtilafın temelinde hüsün ve kubuh etrafındaki kelamî tartışmaların önemli rol oynadığı anlaşılmaktadır. Tefvîzi kabul eden usulcüler kendi içerisinde aklen cevaz verenler; hem aklen hem de fiilen mümkün görenler şeklinde ayrışmışlardır. Kabul eden usulcüler detayda da ihtilaf etmişler kimi usulcüler tefvîze peygamber, müctehid/âlim ve hatta âmmî bakımından cevaz verirken, kimisi sadece peygamber bakımından, kimisi hem peygamber hem de müctehidler bakımından cevazına hükmetmişlerdir. Çoğunluğu Mu‘tezile mensubu olan usulcüler ise ne aklen ne de fiilen gerçekleşmesini mümkün görmemişlerdir. Hem aklen hem de fiilen cevaz veren ve tefvîzi peygamber ve âlimlere teşmil eden usulcüler arasında Mu’tezilî âlim Müveys b. İmrân’ın adının ön plana çıktığı görülmektedir. İmam Şâfiî ve Şâfiî usulcüler de aynı grup içerisinde yer almış olmakla birlikte özellikle İmam Şâfiî’nin görüşü noktasında net bilgiler sunulamamıştır. Hem aklen hem de fiilen gerçekleştiğini kabul eden usulcüler görüşlerini aklî ve sem’î delillerle temellendirmeye çalışmışlardır Tefvîze cevaz veren usulcüler ayrıca tefvîzi şer’î hükmün kaynaklarından biri olarak kabul etmişlerdir. Tefvîze cevaz vermeyen ve çoğunluğunu fukahâ/Hanefî metoduna mensup alimlerin oluşturduğu usulcüler ise şer’î hüküm kaynaklarının vahiy ve ictihad olduğuna vurgu yaparak peygamber de olsa bunların dışında başka bir teşrî’ kaynağı bulunamayacağını iddia etmişler, onlar da iddiaların aklî ve naklî delillerle gerekçelendirmeye çalışmışlardır. Şîî usulcüler arasında tefvîzi temelden reddedenler olduğu gibi kabul ve red şeklinde sünnî usulcülerle benzer yaklaşımlar sergileyen alimler de bulunmaktadır. Bazı aşırı Şîa fırkaları arasında tekvînî tefvîz denen bir anlayış da bulunmaktadır. Bu anlayışa göre âlemin yaratılması, idare edilmesi, öldürme, diriltme, rızık verme, âhirette ceza ve mükâfat verme gibi hususlar Allah tarafından Hz. Peygamber, Hz. Ali ve imamlara havale edilmiştir. Fakat bu anlayış mutedil Şîa alimleri tarafından şiddetle reddedilerek bunu savunanların küfrüne hükmedilmiştir. Kimi usulcülerin ictihadla tefvîzi birbirine karıştırdıkları veya en azından tefvîzi de ictihad kapsamında gördükleri anlaşılmaktadır. Oysaki tefvîzin en temel özelliklerinden biri ictihada başvurmadan hüküm vermektir. Dolayısıyla böyle bir yaklaşım isabetli gözükmemektedir.

Keywords

İslam Hukuku, Fıkıh Usûlü, Vahiy, İctihad, Tefvîz, Hüsun-Kübuh

References

• Abdülazîz Buhârî, Aladuddin Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr şerhu usûli’l-Pezdevî. nşr. Muhammed el- Muʿtasım Billâh. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1997.
• Acâcî, Velîd b. İbrâhîm b. Alî. “el-Âmmî ve eseruhû fî usûli’l-fıkh”. Mecellütü’l-cem’iyyetü’l-fıkhiyye es-Suûdiyye 43 (2018), 15-88.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Akgündüz, Ahmet. “Hâkim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/182-183. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Algar, Hamid. “Çârdeh Masûm-i Pâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/227-228. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Ali Haydar Efendi (Büyük). Usûl-i Fıkıh Dersleri. İstanbul: Meral Yayınları, ts.
• Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfüddîn Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdürrezzâk Afîfî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Âmilî, Cafer Murtazâ. el-Vilâyetü’t-tekvîniyye ve’t-teşrîiyye. Merkezü’l-İslâmî li’d-Dirâsât, 2007.
• Âmilî, Ebû Ca’fer Muhammed b. El-Hüseyn el-Hurr. Vesâilü’ş-Şîa. 30 Cilt. Kum: Müessestü Âli’l-Beyt, 1414.
• Apaydın, H. Yunus. İslam Hukuk Usulü. Ankara: Bilay Yayınları, 2022.
• Apaydın, H. Yunus. “İctihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/432-445. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Bahrülulûm el-Leknevî, Ebü’l-Ayyâş Muhammed Abdülalî b. Nizâmiddîn b. Kutbiddîn el-Ensârî es-Sihâlevî. Fevâtihu’r-rahamût şerhu Müsellemü’s-sübût (Müstasfâ ile birlikte). 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1994.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. et-Takrîb ve’l-İrşâd (eksik kısım). thk. Muhammed b. Abdurrezzak b. Ahmed er-Ruveyş. Kuveyt: el-Va’yu’l-İslâmî, 2015.
• Bâkıllânî. Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. Temhîdü’l-evâil ve telhîsü’d-delâil. thk. İmâdüddîn Ahmed Haydar. Beyrut: Müessestü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987.
• Basrî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ali. el-Mu’temed. thk. Muhammed Hamîdullah. 2 Cilt. Dımaşk: el-Ma’hedü’l- İlmî el-Fransî li’d-Dirâsâti’l-Arabiyye, 1964.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhıyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiuʿs-sahîh, thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr – Dâru’l-Yemâme, 1994.
• Bulut, Mehmet. “İsmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/134-136. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî-Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 1992.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşmî. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l- Evkâf, 1994.
• Coşkun, İbrahim. “Şia’da İmamların Otoritesi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2005), 27-57.
• Çelebi, İlyas. “Hüsün ve Kubuh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/59-63. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Devâlîbî, Muhammed Ma‘rûf. el-Medhal ilâ ilmi usûli’l-fıkh. Dımaşk: Matbaatü Câmiati Dımaşk, 1959.
• Duvayhî, Ali b. Sa’d b. Sâlih. Ârâü’l-Mu‘tezileti’l-usûliyye dirâse ve takvîm. Riyad: Metebetü’r-Rüşd, 1995.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût – Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ferrâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn. el-‘Udde fî usuli'l-fıkh. thk. Ahmed b. Ali Seyr Mübarekî. 5 Cilt. Riyad: y.y., 1993.
• Rahûnî, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. Mûsâ. Tuhfetü’l-mes’ûl fî şerhi Muhtasari’l-Müntehe’s-sûl. thk. Yûsuf el-Ahdar el-Kayyim. 4 Cilt. Dübey: Dâru’l-Buhûs, 2002.
• Emîr Pâdişâh, Muhammed Emîn. Teysîru’t-Tahrîr. 4 Cilt. Dâru’l-Fikr, ts.
• Esen, Bilal. Hanefî Usûlcülerinde İctihad Teorisi. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl, nşr. İbrahim Muhammed Ramadân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1994.
• Hakyemez, Cemil. “İmamiyye Şiasında İsmet İnancı”. Marife 7/1 (2007), 167-192.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Fakîh ve’l-mütefakkih. thk. Ebû Abdurrahman Âdil b. Yusuf el-Azâzî. 2 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevziyye, 1996.
• Haydarî, Kemâl. er-Râsihûne fi’l-ilm. Kum: Dâru Ferâkıd, 2008.
• Hillî, Cemâlüddîn el-Hasen b. Yusuf b. el-Mutahhar. Nihâyetü’l-vusûl. thk, İbrahim Bahâdırî. 5 Cilt. b.y.: Müessesetü’l-İmami’s-Sâdık. ts.
• İbn Abdişşekûr, Muhibbullah b. Abdişşekûr el-Bihârî. Müsellemü’s-sübût fî usûli’l-fıkh (el-Müstasfâ ile birlikte). 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1994.
• İbn Akîl, Ebü’l-Vefâ Alî b. Akîl b. Muhammed b. Akîl el-Bağdâdî. el-Vâzıh fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999. İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Bâbeveyh, Şeyh Sadûk. el-İ’tikâdât. thk. Isâm Abdü’s-Seyyid. Kum: Müessesetü’l-İmâmi’s-Sâdık, 1413.
• İbn Berhân, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Vusûl ile’l-usûl. thk. Abdülhamîd Ali Ebû Züneyd. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1984.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. thk. Nâsır b. Abdülazîz Ebu Habîb eş-Şüserî. 25 Cilt. Riyad: Dâru Künûzi İşbîliyâ, 2015.
• İbn Emîri’l-Hâc, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. et-Takrîr ve’t-tahbîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. Sîretü İbn Hişâm (es-Sîretü’n-nebeviyye). thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1990.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1988.
• İbn Kudâme el-Makdisî. Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed, Ravzatu’n-nâzır ve cünnetü’l- münâzır. nşr. Şa’bân Muhammed İsmâil. 2 Cilt. Mekke: el-Mektebetü’l-Mekkiyye, 1998.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs. thk. Muhammed Muhyiddîn el-Asfar. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye – Faysal Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1431.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Berekât Mecdüddîn Abdüsselam (Âlu Teymiyye). el-Müsevvede fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid. Kâhire: Matbaatü’l-Medenî, ts.
• İbn Teymiye, Takiyyüddîn b. Ahmed Abdülhalîm. Mecmûu fetâvâ. b.y.: y.y., ts.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah b. Muhammed. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn. en-Nihâye fî garîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî - Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. Kâhire: el-Mektebetu’l-İslâmiyye, 1963.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. et-Tahrîr fî ilmi’l- usûl. Mısır: Matbaatü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdühû, 1351. İbnü’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ. Tabakâtü’l-Mu’tezile. thk. Suzana D. Wilzer. Beyrut: y.y., 1961.
• İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî, Ebû Bekr Takıyyüddîn Muhammed b. Ahmed. Şerhu’l-kevkebi’l-münîr. thk. Muhammed ez-Zühaylî - Nezîh Hammâd. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1993.
• Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdilgaffâr el-Îcî. Şerhu Muhtasari’l-Müntehâ. thk. Fâdî Nasîf-Târık Yahyâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muğnî fî ebvâbi’t- tevḥîd ve’l-adl (eş-Şer’iyyât). thk. Mahmûd Muhammed Kâsım. Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t- Terceme, 1963.
• Kal’acî, Muhammed Revvâs - Kuneybî, Hâmid Sâdık. Mu’cemu lüğati’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1988.
• Karadâvî, Yûsuf. el-İctihâd fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdris. Nefâisü’l-usûl fî şerhi’l-Mahsûl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvad. 9 Cilt. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1995.
• Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdris. Tenkîhu’l-fusûl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2004.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mes’ûd. Bedâi’ü-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Kaya, Eyyüp Said. “Taklid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/461-465. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed. et-Temhîd. thk. Muhammed b. Ali b. İbrahim. 4 Cilt. Cidde: Dâru’l- Medenî, 1985.
• Kiyâ el-Herrâsî, Ebü’l-Hasen Şemsülislâm İmâdüddîn Alî b. Muhammed et-Taberî. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Köksal, Asım Cüneyd – Dönmez, İbrahim Kâfi. “Usûl-i Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/201- 210. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-uyûn. nşr. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Meclisî, Muhammed Bâkır. Bihâru’l-envâr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1983.
• Molla Fenârî, Şemsüddîn Muhammed b. Hamza. Fusûlü’l-bedâyi’ fî usûli’ş-şerâi’. thk. Muhammed Hasan İsmail. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiuʿs-sahîh, thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 5 Cilt. Kâhire: Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâuhu, 1955.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünenü’n-Nesâî. thk. Muhammed Rıdvan Aksûsî vd. 9 Cilt. Dımaşk - Hicaz: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2018.
• Ömerî, Nâdiye Şerîf. İctihâdü’r-Rasûl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Öz, Mustafa. “Müfevvida”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/499-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fî usûli’l-fıkh. thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtihu’l-ğayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Safiyyüddîn el-Hindî, Ebû Abdillâh Safiyyüddîn Muhammed b. Abdirrahîm (Abdirrahmân) el-Hindî el-Urmevî. Nihâyetu’l-vusûl fî dirâyeti’l-usûl. thk. Sâlih b. Süleyman Yusuf - Sa‘d b. Sâlim Suveyh. 8 Cilt. Mekke: el- Mektebetü’t-Ticâriyye, 1996.
• Saymerî, Muhammed. Mesâilü’l-Hilâf (Kitab Masai’l al-Hilaf fî Usûl al-Fiqh: Les Problemes de Divergences an Methodologie Juridique de Husayn b. ‘Alî as-Saymarî isimli yayımlanmamıs Doktora Tezi içerisinde) nşr. Abdelouahad Jahdanî. Marseille: Universite De Provence-Aix-Marseille, 1991.
• Sheikh Muhammad Muqbil, “The legislative mandate of the Prophet Muhammad (الولاية التشريعية للنبى محمد صلى الله عليه وسلم)”, Mecelletü’l-akîde 29 (2024), 89-122.
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî es-Sem‘ânî, Kavâtıu’l- edille fi’l-usûl. thk. Abdullah b. Hâfız b. Ahmed el-Hakemî. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1419/1998.
• Sübkî, Ebü’l-Hasen Takıyyüddîn Alî b. Abdilkâfî – Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî. el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc, thk. Ahmed Cemâl ez-Zemzemî - Nureddîn Abdülcebbâr Sağîrî. 6 Cilt. Dubey: Devletü’l- İmârâti’l-Arabiyye, 2004.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî es-Sübkî. Refʿu’l-hâcib an Muhtaṣarı İbni’l-Hâcib. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcûd. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1999.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-Şâfiî, er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1938.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Mûsa b. Muhammed. el-Muvâfakât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şavluk, Hikmet. “İslam Hukuk Düşüncesinde Aklîlik Şerʿîlik Ayrımının Somut Örneği: Şerʿî Bildirim Öncesi Eylemlerin Hükmü”. Theosophıa 3 (2021), 91-122. 10.5281/zenodo.5806596
• Şavluk, Hikmet. Fıkıh Kelam İlişkisi Bağlamında İbâha Kavramının Analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Şerîf el-Murtazâ, Alemü’l-Hüdâ Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî. ez-Zerîa ilâ usûli’ş-şerîa. thk. Lecnetü’l-ilmiyye. Kum: Müessesetü’l-İmâmi’s-Sâdık, 1429.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali. İrşâdü’l-fuhûl. thk. Ebû Hafs Sâmî b. el-Arabî el-Eserî. Riyad: Dâru’l- Fadîle, 2000.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali. Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1993.
• Şimşek, Murat. Hz. Peygamber’in İctihad ve Tasarrufları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʿu’l-kebîr (Sünenü’t-Tirmizî). thk. Şuayb el-Arnaût vd. 6 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî’ Necmüddîn Süleyman b. Abdilkavî. Şerhu Muhtasarı’r-Ravza, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et- Türkî. Riyad: Vezâretü’ş-şüûni’l-İslâmiyye, 1998.
• Urmevî, Ebû Abdillâh Tâcüddîn Muhammed b. Hüseyn. el-Hâsıl mine’l-Mahsûl. thk. Abdüsselâm Mahmûd Ebû Nâcî. Bingazi: Menşûrâtu Kâr Yûnis, 1994.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî el-Medenî. Kitâbü’l-Megâzî. thk. Marsden Jones. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1985.
• Yalçınkaya, Mustafa. “Şia’da İmamların Masumiyeti Telakkisi ve Arka Planı”, Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi 5/4 (2021), 1560-1579. https://doi.org/10.47525/ulasbid.1009809
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Yayınları, 1971.
• Yığın, Adem. “Klasik Fıkıh Usûlünde Taklîdin Bilgi ve Amel Değeri”. İHAD 25 (2015), 99-133.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Hüseynî. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Mahmûd Muhammed et- Tanâhî. Kuveyt: Matbaatu Hukûmeti Kuveyt, 2004.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 6 Cilt. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1992.
• Zuhaylî, Muhammed Mustafa. el-Vecîz fî usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk - Beyrut: Dâru’l-Hayr, 2006.
• Zulmî, Yahya b. Süleyman. et-Tasvîb ve’t-tahtie ve eseruhâ fî mesâili usûli’l-fıkh. Riyad: Dâru’t-Tedmüriyye, 2014.