HİNDUİZM’DE VAHİY: Köken ve Tanrıyla İlintisi Bağlamında İslam Vahyiyle Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme

Year 2024, Volume: 28 Issue: 2, 935 - 955, 15.12.2024

Fatih Güngör

https://doi.org/10.18505/cuid.1517066

Abstract

Genel anlamıyla, ilâhîlik makamının insanoğluyla iletişimi olarak da ifade edilebilecek olan vahiy kavramının değişik din, kültür ve hatta düşünürlerdeki yankısı farklı olmuştur. Bu farklılık, entelektüel dünyaya sıradanlığın ötesinde izler bırakacak türdendir. Zira bazı kavramlar vardır ki, onlara yüklenen manalar algıları yönlendirir ve anlamayı büsbütün şekillendirir. Vahiy de bunlardan birisi olup özellikle dinlerin, kendi hakikatleri çerçevesinde doğru algılanabilmelerinde anahtar bir kavramdır. Bu makalede, kaynağı yönüyle Hindu kutsal metinleri Vedalara yüklenen anlamlardan hareketle Hinduizm’deki vahiy algısı ve ıstılahî anlamından hareketle Kur’ân vahyi konu edilecektir. Mevcut literatürde daha çok Hinduizm’de vahy diye ifade edilen şeyin nasıllığı üzerinde durulmakta ama bu kavramın ıstılâhî menşei olan İslam dinindeki kullanımı açısından ayrıntılı bir mahiyet karşılaştırmasına rastlanmamaktadır. Mecazî anlamına vurgu yapılmadan Hindu kutsal metinleri Vedalar için kullanılan Tanrı’nın vahyi ifadesinin ise bu dinin hakikatini anlamada/kutsallarını anlamlandırmada çeşitli algı sorunlarına sebebiyet verdiği müşahede edilmektedir. Söz konusu eksikliği giderme ve yaşanan algılama sorunlarının çözümüne katkı amacı taşıyan bu çalışmada, öncelikle insanın anlama çabasında kavramlara yüklenen anlamların önemine vurgu yapılmış ve bir disiplini doğru algılamada ilgili disiplinde kullanılan kavramların terim/(ıstılâhî) anlamlarını bilmenin ehemmiyetine kısaca değinilmiştir. Ardından vahiy kavramının ve konuyla alakalı keşf, ilhâm, şruti ve revelation kavramlarının kısa semantik tahliline yer verilmiş, böylece daha sonra Hinduizm’de vahiy konusu işlenirken aslında hangi kavramın tercih edilmesinin daha yerinde olacağının alt yapısı hazırlanmıştır. Vahyin; inzâl ve tenzîl özelliğine sahip olması, Arapça ve kelamî nitelikte okunan bir şey olması, seçilmiş bir elçi ile mukayyet kılınıp bunun vahyi alanın değil gönderenin kendi iradî tasarrufunda bir konu olması gibi niteliklerine dikkat çekilerek bu kavramın mahiyet boyutunun ana çerçevesi çizilmeye çalışılmıştır. Daha sonra Hint düşüncesinde Vedaların kaynağı ve tanrı ile ilintisi üzerinde durularak Hinduizm’de vahiy anlayışının anlamsal iz düşümü çıkarılmıştır. Böylece, Hindu kutsal metinleri Vedaların kaynağı veya tanrı ile ilintisi konusunda Hindular arasında bir fikir birliğinin olmadığı; bunların rişi adı verilen bilge kişiler tarafından kişisel riyâzet neticesinde keşf ve müşâhede yoluyla elde edildiği; dolayısıyla bu durumun haricî bir olay olmayıp ancak saf tabiat, güzel amel ve çok gayretle elde edilebilen batınî/içsel bir olay olduğu saptanmıştır. Bu bağlamda, vahyin ancak tanrı-âlem ayrışmasını esas alan teist tanrı tasavvuruna sahip dinlerde söz konusu olabileceği, dolayısıyla tanrı-âlem bütünleşmesini ifade eden panteist tanrı tasavvuruna sahip Hinduizm’de vahiy yerine keşf ve ilhâm kavramlarının kullanımının daha yerinde olacağına dikkat çekilmiştir.

Keywords

Kelam, Vahiy, Hinduizm’de Vahiy, İslam’da Vahiy, Vedaların Kaynağı.

REVELATION IN HINDUISM: A Comparative Evaluation with Islamic Revelation in the Context of its Origin and Relationship with God

Abstract

In general terms, the concept of revelation (wahy), which can also be expressed as the communication of the authority of Godhead with mankind, has been interpreted in different ways in various religions, cultures and even by different thinkers. This divergence of opinion will have a profound impact on our intellectual landscape. The meanings attributed to certain concepts have the capacity to direct our perceptions and shape our understanding in significant ways. Revelation represents a significant concept, particularly in the context of understanding religious beliefs and practices within their own cultural and historical contexts. This article will examine the concept of revelation in Hinduism, with a particular focus on the meanings attributed to the Vedas, the Hindu sacred texts, and the Qur'anic revelation, with reference to its terminological or conventional meanings. The existing literature on the subject tends to focus on the expression of revelation (wahy) in Hinduism, with little attention paid to a detailed comparison of the essence of this concept in the context of its use in Islamic religion, which is its terminological or conventional (ıstılāhī) origin. Without emphasising its metaphorical meaning, it is observed that the expression 'God's revelation' used for the Vedas, the Hindu sacred texts, causes various perception problems in understanding the truth of this religion and making sense of its sacred things. This study, aimed at addressing stated deficiency and contributing to resolving perception issues, initially underscores the importance of the meanings ascribed to concepts in human attempts to understand and briefly highlights the importance of knowing the terminological meanings of concepts used within a particular discipline for an accurate comprehension of that discipline. Then, a brief semantic analysis of the concept of wahy and the related terms such as kashf, ilhām, shruti, and revelation is provided, which lays the groundwork for identifying the most suitable concept to use when addressing the topic of revelation in Hinduism. By drawing attention to the qualities such as the fact that the wahy, has the property of inzāl and tenzīl, has Arabic and talkable (kalāmī) quality, has limited to “a chosen messenger” and that this has a matter under the control of the sender not the receiver of the revelation, the main framework of the essence (māhiyah) dimension of this concept has been tried to be drawn. Subsequently, the origin and divine connection of the Vedas in Hindu thought have been described, and the semantic contour line (implications) of the concept of revelation in Hinduism have been elucidated. Accordingly, it has been determined that there is no consensus among Hindus regarding the origin or divine connection of the Hindu sacred texts, the Vedas; these texts are believed to have been obtained by the rishis, or wise seers, through personal ascetic practices, kashf (unveiling), and mushāhadah (witnessing); therefore, this process is not an external event but rather an internal, spiritual occurrence that can only be achieved through pure nature, virtuous actions, and significant effort. In this context, it has been emphasized that revelation can only occur within theistic religions that maintain a distinction between God and the world, on the other hand, in Hinduism, which is characterized by a pantheistic conception of God that implies a unity between God and the world, the use of concepts such as keşf (intuition) and ilhām (inspiration) is more appropriate than the concept of wahy (revelation).

Keywords

Kalam, Revelation (Wahy), Revelation in Hinduism, Revelation in Islam, Origin of Vedas

References

• Aslan, Abdülgaffar. Kur’an’da Vahiy. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’da İman Esasları. Ankara: Atay Yayınevi, 1998.
• Aydın, Fuat. Hint Dinlerine Giriş (Hinduizm, Cayinizm, Budizm, Sihizm). Sakarya: Eskiyeni Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Bağdâdî, Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Farḳ beyne’l-fıraḳ. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 4. Basım, 2009.
• Bîrûnî, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed. Taḥḳīḳu mâ li’l-Hind min maḳūletin maḳbûletin fi’l-ʿaḳl ev merẕûle. Haydarâbâd ed-Dekkan/Hindistan: Dâiratü’l-Meârifü’l-Osmâniyye, 1958.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ (Tâcü’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye). thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1990.
• Ceyhan, Mehmet Akif. Vahiy. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
• Challaye, Felicien. Dinler Tarihi. çev. Samih Tiryakioğlu. İstanbul: Varlık Yayınları, ts.
• Chandekar, S B. “What Are the Differences between the Maharishis and the Rishis of India?” Quora. Erişim 22 Mayıs 2024. https://www.quora.com/What-are-the-differences-between-the-Maharishis-and-the-Rishis- of-India/answer/S-B-Chandekar
• Cühenî, Mâni’ b. Hammâd. el-Mevsûatü’l-müyessera fi’l-edyâni ve’l-mezâhibi ve’l-ahzâbi’l-muâsıra. 2 Cilt. Riyâd: Dârü’n-Nedvetü’l-Âlemiyyetü li’t-Tıbâati ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 3. Basım, 1418.
• Cüleynid, Muhammed es-Seyyîd. Mevsûatü’l-akîdeti’l-İslâmiyye. Kâhire: Vüzâratü’l-Evkâf, 2010.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Mu’cemü’t-Ta’rîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fazîle, 2004.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh. Kitâbü’l-İrşâd ilâ ḳavâṭıʿi’l-edille fî uṣûli’l-iʿtiḳād. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Dayananda Sarasvati. The Light of Truth (English Translation of Svami Dayananda’s Satyartha Prakasha). ed. Satya Prakash Beegoo. çev. Ganga Prasad Upadhyaya. Delhi-India: Vijaykumar Govindram Hasanand, 6. Basım, 2021.
• Demirci, Kürşat. “Hinduizm”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 06 Aralık 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/hinduizm
• Demirci, Muhsin. Vahiy Gerçeği. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
• Demirli, Ekrem. “İslam Düşüncesinde Vahiy Tartışmaları Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Vahiy Zincirinin Son Halkası Kur’ân Vahyi. ed. Murat Sülün. 137-159. İstanbul: Kur’an Çalışmaları Vakfı, 2017.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. el-Lümaʿ fi’r-red ʿalâ ehli’z-zeyġ ve’l-bidaʿ. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2. Basım, 2012.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed. Kitâbü Ârâʾi ehli’l-medîneti’l-fâżıla. thk. Elbîr Nasrî Nâdir. Beyrut- Lübnan: Dâru’l-Meşrik, 2. Basım, 1968.
• Fazlur Rahman. Major Themes of the Qurʼān. Kuala Lumpur - Malaysia: Islamic Book Trust, ts.
• Fığlalı, Ethem Rûhî. Kâdiyânîlik (Ahmediyye Mezhebi). İzmir: İstiklâl Matbaası, 1986.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-İktisâd fi’l-İtikâd. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Minhâc, 2016.
• Göztepe, Yüksel - Demir, Hamit. “İmam Rabbânî’nin Sûfîlere Yönelttiği Bazı Tenkitler”. Tokat İlmiyat Dergisi 6/2 (2018), 297-322.
• Güngör, Fatih. Hindu Milliyetçiliğinin İlham Kaynağı Dayananda’nın İslam’a Yönelttiği Eleştiriler ve Nânevtevî’nin Reddiyesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• İbn Atiyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak. Tefsîru İbn Atiyye el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. 10 Cilt. Doha-Katar: Vüzâratü’l-Evkâf, 2015.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Muhammed Avd Mur’ib - El-Ânise Fâtıma Muhammed Aslân. Beyrut-Lübnan: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Fûrek el-İsfahânî en-Nîsâbûrî. Mücerredü Maḳālâti’ş-Şeyḫ Ebi’l- Ḥasan el-Eşʿarî’. thk. Daniel Gimaret. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Meşrik, 1987.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân bin Muhammed. Muḳaddimetü İbn Ḫaldûn. thk. Mustafa Şeyh Mustafa. Dımeşk/Suriye: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2015.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Faṣl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-niḥal. thk. Muhammed İbrahim Nasr - Abdurrahman Umeyra. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ciyl, 2. Basım, 1996.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkî. Medâricü’s-sâlikîn (beyne menâzili “iyyâke naʿbüdü ve iyyâke nesteʿîn”). thk. Muhammed b. Abdullah el- Hudayrî. 6 Cilt. Riyâd: Dâru’s-Sumeyʿî, 2011.
• İbn Manzûr, Cemalüddin Ebi’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 10 Cilt. Beyrut/Lübnan: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• İbn Sînâ, Hüseyn b. Abdillâh. eş-Şifâʾ (el-İlâhiyyât). ed. İbrâhim Medkûr. thk. El-Eb Kanavâtî - Seîd Zâyid. Kum- İran: Menşûrâtü Mektebeti Âyetullâhi’l-Uzmâ el-Mer’aşiyyi’n-Necefî, 2. Basım, 2012.
• İkbal, Muhammed. The Reconstruction of Religious Thought in Islam. ed. M. Saeed Sheikh. Stanford-California: Stanford University Press, 2013.
• İsfehânî, Ebü’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muhammed Râgıb. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Marife, ts.
• Jones, Constance A. - Ryan, James D. Encyclopedia of Hinduism. New York: Facts On File, 2007.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen. el-Mecmûʿ fi’l-Muḥîṭ bi’t-teklîf. thk. Cîn Yûsuf Hûbın (Jean Joseph Houben) el- Yesûî. 2 Cilt. Beyrut: el-Matbaatü’l-Kâtûlikiyye, 1965.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen. el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-ʿadl. thk. Muhammed Alî en-Neccâr - Abdülhalîm en-Neccâr. ed-Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Kâdiyânî, Mîrzâ Gulâm Ahmed. Ḥaḳīḳatü’l-vaḥy,. çev. Abdülmecîd Âmir. Tilford-UK: eş-Şirketü’l-İslâmiyyetü’l- Mahdûde, 2010.
• Karadaş, Cağfer. “Sûfî İtikadının Dönemleri”. Marife 1/2 (Ekim 2001), 59-71.
• Bhagavadgîtâ. çev. Korhan Kaya. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2001.
• Rig Veda. çev. Korhan Kaya. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Kıdambı, Sithalakshmi - Kaya, Korhan. Hindi-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2. Basım, 2013.
• Kılıç, Recep. Modern Batı Düşüncesinde Vahiy. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 2002.
• Kılıç, Recep. “Vahiy: Mahiyeti, İmkânı ve Doğrulanması Üzerine”. Milel ve Nihal 8/1 (2011), 21-47.
• Klostermaier, Klaus K. A Survey of Hinduism. United States of America: State University of New York Press, 3. Basım, 2007.
• Knott, Kim. el-Hindûsiyye Mukaddimetün Kasîratün Cidden. çev. Emire Ali Abdüssâdık. Kahire, 2016.
• Knott, Kim. Hinduizmin ABC’si. çev. Medet Yolal. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2000.
• Kummî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Bâbeveyh. Kitâbü’l-iʿtiḳādât. Kum: Müessesetü’l-İmâmi’l- Hâdî, 1389.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân ve’l-mübeyyin limâ teżammenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-furḳān’. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut-Lübnan: Müessesetü’r- Risâle, 2006.
• Kutlutürk, Cemil. “Farklı Dinlerde Vahyin Semantik Alanı (Hinduizm ve Sihizm örneği)”. Vahiy Zincirinin Son Halkası Kur’ân Vahyi. 17-48. İstanbul: Kur’ân Çalışmaları Vakfı, 2017.
• Kutlutürk, Cemil. Hindu Kutsal Metinleri Upanişadlar. İstanbul: Dergah Yayınları, 2014.
• Little, William vd. The Shorter Oxford English Dictionary On Historical Principles. ed. C. T. Onions. 2 Cilt. Great Britain: Oxford University Press, 1933.
• Lochtefeld, James G. The Illustrated Encyclopedia of Hinduism. 2 Cilt. New York: The Rosen Publishing Group, 1. Basım, 2002.
• Macdonell, Arthur Anthony. A Practical Sanskrit Dictionary. Oxford: Oxford University Press, 1954.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. Beyrut-Lübnan: Dar Sâdır, 2. Basım, 2010.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Teʾvîlâtü Ehli’s-sünne Tefsîru’l-Mâtürîdiyye. 10 Cilt. Beyrut- Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mensûrî el-Cezâirî, Muhammed b. el-Hâris. “es-Seyfiyye (el-ʿAḳâdi’l-Manṣûriyye)”. ʿAḳīdetü’ş-Şîʿa. ed. Muhammed Rızâ el-Ensârî el-Kummî. 935-945. Kum: Dâru’t-Tefsîr, 2. Basım, 2016.
• Monier Williams, M. A. London: Oxford, 1872.
• Muir, J. Original Sanskrit Texts on the Origin and History of the People of India, Their Religion and Institutions. 5 Cilt. London: Trübner & Co., 2. Basım, 1868.
• Nehru, Cevâhirlâl. İktişâfu’l-Hind. 2 Cilt. Dımeşk, 2011.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-edille. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Phillips, Stephen - Vaidya, Anand. “Epistemology in Classical Indian Philosophy”. ed. Edward N. Zalta - Uri Nodelman. Stanford Encyclopedia of Philosophy. https://plato.stanford.edu/Archives/Win2012/entries/epistemology-india/
• Râzî, Fahrüddin Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn. Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî el-Müştehiru bi’t-Tefsîri’l-Kebîr ve Mefâtîhi’l-Ğayb. 32 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sâbûnî, Nûreddîn Ahmed bin Mahmûd. el-Bidâye fî Usûli’d-Dîn. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanefiyye, ts.
• Sharma, Arvind. A Hindu Perspective on the Philosophy of Religion. New York: Palgrave Macmillan, 1991.
• Sikand, Yoginder S. “The Fitna of Irtidad: Muslim Missionary Response to the Shuddhi of Arya Samaj in Early Twentieth Century India”. Journal of Muslim Minority Affairs 17/1 (01 Nisan 1997), 65-82. https://doi.org/10.1080/13602009708716358
• Sinanoğlu, Mustafa. “İlham/Diğer Dinlerde İlham”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 06 Aralık 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ilham
• Smith, D. “Revelation: Christian and Hindu”. The Modern Churchman 4/4 (Temmuz 1961), 222-227. https://doi.org/10.3828/MC.4.4.222
• Soroush, Abdulkarim. The Expansion of Prophetic Experience. ed. Forough Jahanbakhsh. çev. Nilou Mobasser. Leiden - Boston: Brill, 2009.
• Soyalan, Mehmet Yaşar. Vahiy Savunması (Kur’an Dışı Vahyin İmkânsızlığı). İstanbul: Anka Yayınları, 2005.
• Şehristanî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdü’l-Kerîm. el-Milel ve’n-niḥal. 3 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 8. Basım, 2009.
• Şehristânî, Ebü’l-feth Muhammed b. Abdülkerîm. Nihâyetü’l-iḳdâm fî ʿilmi’l-kelâm. Beyrut-Lübnan: Dâru’l- Kütübü’l-İlmiyye, 2004.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Tefsîrü’ṭ-Ṭaberî (Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli âyi’l-Ḳurʾân). thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kâhire: Dâru Hicr, 2001.
• Tabersî, Emînü’l-İslâm Ebû Alî el-Fazl b. el-Hasen. Mecmaʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Murtazâ, 2006.
• Tânevî, Muhammed Ali. Mevsûatü Keşşâfi ıstılâhâti’l-fünûni ve’l-ulûm. ed. Rafîk el-Acem. 2 Cilt. Lübnan: Mektebetü Lübnân, 1996.
• Tarakçı, Muhammet. “Eski Kültürlerde ve Doğu Dinlerinde Vahiy ve Peygamberlik”. Vahiy ve Peygamberlik. 17- 39. İstanbul: Kur’an Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2018.
• Tayfur, Hamdi. Vahyin Tarihsel Mahiyeti. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Teftâzânî, Sa’duddin Mes’ud b. Ömer. Şerḥu’l-Maḳāṣıd. thk. Abdurrahman Umeyra. 5 Cilt. Beyrut-Lübnan: Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1998.
• Teftâzânî, Sa’duddin Mes’ûd b. Ömer. “Şerḥu’l-ʿAḳāʾidi’n-Nesefiyye”. el-Mecmûatü’s-Seniyye alâ Şerhi’l- Akâidi’n-Nesefiyye “Ramazan Efendi/el-Kestelî/el-Hayâlî”. thk. Murʿî Hasen er-Reşîd. 640. Lübnan: Dâru Nûru’s-Sabâh, 2012.
• Tümer, Günay. “Brahmanizm”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 06 Aralık 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/brahmanizm
• Watt, William Montgomery. Islamic Revelation in the Modern World. Edinburg: Edinburg University Press, 1969.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İlham”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 06 Aralık 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ilham
• Yitik, Ali İhsan. Batıyı Aydınlatan Doğu. İstanbul: Metamorfoz Yayıncılık, 2018.
• Yitik, Ali İhsan. Doğu Dinleri. İstanbul: İsam Yayınları, 2014.
• Yitik, Ali İhsan - Arslan, Hammet. “Vedalar ve Kaynağı Üzerine”. Milel ve Nihal 8/1 (Nisan 2011), 225-250.
• Zekeriyyâ, Ebû Bekr Muhammed. el-Hindûsiyyetü ve te’sîru ba’zi’l-firaki’l-İslâmiyyeti bihâ. 3 Cilt. Cidde: Dâru’l- Evrâku’s-Sekâfiyye, 2016.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer el-Hârizmî. Tefsîru’l-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l- eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl’. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Marife, 3. Basım, 2009.