Kadın Kur’an Kursu Öğreticilerinin Erkeklik Algılarına Yönelik Yaklaşımları: Diyarbakır Kent Örneği

Year 2024, Volume: 28 Issue: 2, 844 - 864, 15.12.2024

Mehmet Ozan Ahnas

https://doi.org/10.18505/cuid.1520443

Abstract

Sosyal bilimler disiplininde erkeklik, multidisipliner bir alana işaret etmektedir. Erkekliğin hem bilim alanında hem de gündelik yaşamda nelere tekabül ettiğini anlamak için cinsiyete dair fikirlerin pratik zeminlerine bakılmalıdır. Toplumsal cinsiyet çalışmalarında, çoğunlukla kadınların sosyal ezilmişliklerine vurgular yapılmaktadır. Erkeklik çalışmaları tarihsel, kültürel ve toplumsal bir kurgu olarak, eril iktidarın kaynaklarına ışık tutmayı amaçlayan bir çalışma alanıdır. Erkekliğin kültürden ve dinden bağımsız bir olgu olarak düşünülmesi mümkün gözükmemektedir. Kadınlığa dair araştırmaların gelişimi içinde erkeklerin varlığı ihmal edilmektedir. Kadınların ezilmişliği nasıl yaşadığını anlamanın bir yolu olarak bu çalışma, erkeklerin eril iktidar konumlarını nasıl sürdürdüklerini ve tahakkümlerini nasıl inşa ettiklerini anlama çabasıdır. Kadınlar, erkekliğin inşa sürecinde anne, cinsel partner, kız arkadaş, iş yeri arkadaşı vb. olarak merkezi bir öneme sahiptir. Sadece ataerkilliğin kurbanı olarak değil, ataerkil düzenin inşasında önemli bir kurucu olarak kadınların cinsiyetle ilişkili dinsel pratiklerine bakılması, erkekliğin sosyal kurgusunun nasıl oluştuğunun anlaşılmasına katkılar sunmaktadır. İslam dini özelinde toplumsal cinsiyet normlarının ve egemen erkeklik düşüncesinin dinsel zeminleri, kadınların erkeklik algıları ekseninde irdelenmektedir. Erkekliğin İslam dinindeki tasniflerinin, kadınlar tarafından nasıl anlaşıldığı, kadınların sosyal yaşamlarında nasıl karşılık bulduğunu, kadınların ezilmişlik ve dışlanmışlıklarında erkeklik-din ilişkisinin nasıl bir rol oynadığını sorgulayan bu araştırma, sahada toplanan veriler ışığında bazı sonuçlar çıkarmaktadır. Sahada yapılan görüşmeler neticesinde, kadın öğreticilerin erkeklere dönük feminist bir yaklaşıma sahip olmadıkları söylenebilir. Erkekler hakkında konuşurken, erkekleri tanımlarken ya da erkeklerin kadınları dışladığı tutum ve davranışlar tartışılırken dahi, feminist ideolojinin tanımlamalarına yer verilmediği görülmektedir. Elde edilen diğer bir sonuç, katılımcıların kıt akıllı, uğursuz ve şer sembolü biçimindeki eril tanımlamaların kadınları belli kalıplara sıkıştırılarak dizayn edilmeye çalışıldıklarının farkında olmalarıdır. Bu açılardan araştırmanın literatüre katkı sunacağı düşünülmektedir.

Keywords

din sosyoloji, toplumsal cinsiyet, kadın çalışmaları, erkeklik, hegemonik erkeklik

Female Qur'an Course Instructors' Approaches to Perceptions of Masculinity: Diyarbakır City Example

Abstract

In the discipline of social sciences, masculinity points to a multidisciplinary field. In order to understand what masculinity corresponds to both in the field of science and in everyday life, one should look at the practical grounds of ideas about gender. In gender studies, the social oppression of women is often emphasised. Masculinity studies, as a historical, cultural and social construct, is a field of study that aims to shed light on the sources of masculine power. It does not seem possible to think of masculinity as a phenomenon independent of culture and religion. The presence of men is neglected in the development of research on femininity. As a way of understanding how women experience oppression, this study is an attempt to understand how men maintain their masculine power position and how they construct their domination. Women have a central role in the construction of masculinity as mothers, sexual partners, girlfriends, workplace colleagues, etc. Looking at the gender-related religious practices of women, not only as victims of patriarchy but also as an important constituent in the construction of patriarchal order, contributes to the understanding of how the social construction of masculinity is formed. The religious grounds of gender norms and the idea of dominant masculinity in Islam are analysed on the axis of women's perceptions of masculinity. This research, which questions how the classifications of masculinity in Islam are understood by women, how they are reflected in women's social lives, and what role the relationship between masculinity and religion plays in the oppression and exclusion of women, draws some conclusions in the light of the data collected in the field. As a result of the interviews conducted in the field, it can be said that female teachers do not have a feminist approach towards men. Even when talking about men, defining men, or discussing attitudes and behaviours in which men exclude women, the definitions of feminist ideology are not included. Another result obtained is that the participants are aware of the fact that masculine definitions such as scarce intelligence, inauspicious and evil symbols try to design women by squeezing them into certain moulds. In this respect, it is thought that the research will contribute to the literature.

Keywords

sociology of religion, gender, women, masculinity, hegemonic masculinity

References

• Ali, Kecia. Cinsel Ahlak ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Amin, Qasim. The Liberation of Women and The New Woman: Two Documents in the History of Egyptian Feminism - Softcover. USA: The American University in Cairo Press, 2000.
• Atay, Tayfun. “Erkeklik En Çok Erkeği Ezer”. Toplum Bilim 101 (2004), 11-30.
• Ateş, Ali Osman. Hadis Temelli Kalıp Yargılarda Kadın. İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• Boyd, Stephen Blake vd. Redeeming Men: Religion and Masculinities, Kentucky: Westminster John Knox Press, 1996.
• Butler, Judith. Cinsiyet Belası Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi. çev. Başak Ertür. Metis Yayınları, 2019.
• Creswell, J.W. Qualitative İnquiry & Research Design: Choosing Among Five Approaches. New York: Sage Publications, 2007.
• Çınar, Aliye Köysüren. Kültürel ve Dini Algıda Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: Sentez Yayınları, 2016.
• Delaney, Carol. Tohum ve Toprak. çev. Selda Somuncuoğlu, Aksu Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed bin İsmâîl bin İbrâhîm el-Cu'fî. Sahih-i Buhârî, nşr. Hanifi Akın. 1. Cilt. İstanbul: Çelik Yayınevi,1. Basım, 2017.
• Erdoğan, İlker (ed.). Medya’da Hegemonik Erkeklik ve Temsil. İstanbul: Kalkedon Yayınları, 2011.
• Fidan, Hafsa. Kur’an’da Kadın İmgesi. Ankara: Vadi Yayınları, 2006.
• Flick, Uwe. An Introduction To Qualitative Research. New York: Sage Publications, 2014.
• Furseth, Inger - Repstad, Pal. Din Sosyolojisine Giriş Klasik ve Çağdaş Kuramlar. çev. İhsan Çapcıoğlu- Halil Aydınalp. Sivas: Birleşik Dağıtım Kitabevi, 2011.
• Gerami, Shahin. Islamist Masculinity and Muslim Masculinities. ed. Kimmel S. Michael. New York: Sage Publications, 2005.
• Göle, Nilüfer. İslam’ın Yeni Kamusal Yüzleri. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• Habermas, Jürgen. Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. çev. Mithat Sancar- Tanıl Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Harris, Colette. “Masculinities and Religion in Kaduna, Nigeria: A Struggle for Continuity at a Time of Change”. Religion and Gender 2/2 (2012), 207-230.
• İlkkaracan, Pınar(ed.). Müslüman Toplumlarda Kadın ve Cinsellik, Bekâret ve Ataerki. İstanbul: İletişim Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Kandiyoti, Deniz. Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. çev. Aksu Bora. İstanbul: Metis Yayınları, 2015.
• Karslı, Halil İbrahim. Kur’an Yorumlarında Kadın. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Kırbaşoğlu, Mehmet Hayri. “Kadın Konusunda Kur’an’a Yöneltilen Başlıca Eleştiriler”. İslami Araştırmalar Dergisi 10/4 (1997), 271-283.
• Köse, Elifhan. Sessizliği Söylemek. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Kur’ân Yolu. Erişim 06 Haziran 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Lahoucine, Quzgane. Islamic Masculinities (Global Masculinities). London: Zed Books, 2006.
• Liamputtong, Pranee. Qualitative Research Methods. London: Oxford University Press, 2013.
• Manen, Max Van. “Phenomenology of Practice”. Phenomenology & Practice 1/1 (2007), 11-30.
• Maral, Erol. “İktidar, Erkeklik ve Teknoloji”. Toplum Bilim Dergisi 101 (2004), 127-143.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay, Derya Kömürcü. 1. Baskı, Ankara: Bilim Sanat Yayınları, 1999.
• Okutan, Birsen Banu. Erillik ve Din. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
• Özdemir, Hacı. “Toplumsal Cinsiyet Perspektifinde Erkeklik ve Kadınlık Algısı: Bir Alan Araştırması”. Asya’dan Avrupa’ya Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 10 (2019), 90-107.
• Özsoy, Ömer. “Çağdaş Kur’an(lar) Üretimi Üzerine Karı Dövme Olgusu Bağlamında”. İslamiyat: Üç Aylık Araştırma Dergisi 5/1 (2002), 111-125.
• Patton, Michael Quinn. Qualitative Research. New York: Sage Publications, 2005.
• Sancar, Serpil. Erkeklik: İmkânsız İktidar: Ailede, Piyasada ve Sokakta Erkekler. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
• Sancar, Serpil. Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti, Erkekler Devlet, Kadınlar Aile Kurar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2020.
• Selek, Pınar. Sürüne Sürüne Erkek Olmak. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Sondy, Amanullah. The Crisis of İslamic Masculinities. London: Bloomsbury Publisher, 2015.
• Şimşek, Hasan – Yıldırım, Ali. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Terrance, Real. Erkekler Ağlamaz. çev. Zerrin Kortukcuoğlu. İstanbul: Kuraldışı Yayınevi, 2004.
• Topçu, Şenol. 1980 Sonrası Türk Öyküsünde Erkek ve Erkeklik Olgusu. Çanakkale: Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Tuksal, Hidayet Şefkatli. Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Yavuz, Şahide. “Ataerkil Egemen Erkeklik Değerlerinin Üretiminde Kadınların Rolü: Trabzon Örneği”. Fe Dergi 7/1 (2015), 117-130.