Reconsidering the Definition of Muʿallaq Ḥadīth: A Study Based on al-Bukhārī’s Usage

Year 2025, Volume: 29 Issue: 1, 160 - 184, 15.06.2025

Cemal Ağırman

https://doi.org/10.18505/cuid.1621422

Abstract

Bukhārī named his book of hadīths “al-Jāmi'u'l-musnad al-sahīh al-muhtasar min umūri Rasūlillāhi sallallallāhu 'alayhi wa sallam wa sunanihī wa ayyāmih” and said, “I have not included any hadīths in my book al-Jāmi' except the sahīh ones.” In a way, he pledged that he did not include any weak hadīths in his book, and scholars considered it to be the most authentic book after the Qur’ān. However, in addition to the musnad hadīths, there are also mu'allāq hadīths whose scripts are disconnected from the beginning munqati‘, which are one of the types of weak hadīths, seemingly contrary to the name and promise of the book, and it is stated that their number is quite high. As in the past, al-Bukhārī's mu'allāq ḥadīths have been and continue to be the subject of many academic studies, sometimes as stand-alone books or theses, sometimes as a part or a section of a thesis, and sometimes as an article. In these studies, which directly or indirectly touch upon al-Bukhārī's method of taking hadīths, the same issues are addressed, and in general, whether the criticisms and evaluations made by scholars about al-Bukhārī's mu'allāqs are accurate or not are discussed. However, all these discussions are based on, first, whether al-Bukhārī's ta'līq transmissions are sahīh or not, and second, whether his mu'allāqs are mawṣūl or not. In order to achieve the aim and result of this study, the definition of mu'allāq hadīth within the framework of the allegations about Bukhārī's mu'allāqs and its status of authenticity, Bukhārī's criteria for selecting hadīths and his use of mu'allāq hadīths, the distinction between jazm and tamrīz syllable in the use of mu'allāq hadīths, the status of the hadīths that he ta'līqed from his teachers by means of jazm, the use of mu'allāq hadīths in the titles of chapters, and finally the validity status of mu'allāq hadīths, and the discussions on similar issues and the responses to these discussions were briefly analyzed by the method of identification and evaluation. In conclusion, we have argued that the current definition of mu'allāq hadīth is, in our opinion, incomplete and that the relevant discussions should be based on a new definition rather than the current one. Nevertheless, we have tried to both reveal this deficiency and to make an addition to the existing definition on the axis of al-Bukhārī's mu'allāqs and to attempt a new definition that would change the course of the debates. The reason that led us to this study was the fact that al-Bukhārī's mu'allāqs did not fit the existing definition, that the definition was not “all-inclusive”, and accordingly, al-Bukhārī's mu'allāqs were excluded from the existing definition and the difficulties and problems experienced in explaining this. Our study was concluded with a new definition of mu'allāq hadīth for the reasons that fed our main output.

Keywords

Hadīth , Bukhārī , Jāmiʿ , Mu , Definition

Buhârî’nin Mu‘allakları Ekseninde Mu‘allak Hadîsin Tanımı Üzerine Bir Deneme

Abstract

Buhârî, tasnîf ettiği hadîs kitâbının adını el-Câmi‘u’l-müsnedü’s sahîhu’l-muhtasar min umûri Rasûlillâhi sallallâhu ‘aleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih koyarak ve “Ben kitâbım el-Câmi‘’e, sahîh olan hadîslerden başka hadîs almadım.” diyerek bir nevi kitâbına zayıf hadîs almadığını taahhüt etmiş, âlimler de onu Allah’ın kitâbından sonra en sahîh kitâp olarak tavsîf etmişlerdir. Bununla beraber kitâbında müsned hadîslerin yanı sıra görünürde kitâbın adına ve sözüne aykırı olarak zayıf hadîs türlerinden biri olan senedi başından kopuk (munkatı‘) mu‘allak hadîsler de yer almakta ve sayılarının hayli kabarık olduğu ifâde edilmektedir. Geçmişte olduğu gibi günümüzde de Buhârî’nin mu‘allakları bazen müstakil kitap veya tezlerin, bazen bir tezin bir kısmının veya bir bölümünün, bazen de bir makale olarak birçok akademik çalışmanın konusu olmuş ve olmaya da devam etmektedir. Doğrudan veya dolaylı olarak Buhârî’nin hadîs alma metoduna değinen bu çalışmalarda aynı konular ele alınmış, genel olarak âlimlerin Buhârî’nin mu‘allakları ile ilgili yaptıkları tenkit ve değerlendirmelerin isabetli olup olmadığı tartışılmıştır. Ancak bütün bu tartışmalar; birinci olarak Buhârî’nin ta‘lîk ederek yaptığı nakillerin mu‘allak kabul edilmesi sonucundan hareketle sahîh olup olmadıkları, ikinci olarak da mu‘allaklarının mevsûl olup olmadıkları üzerinden yapılmıştır. Bizim bu çalışmamızda hedeflenen amaç farklıdır. Bu makalede Buhârî’nin mu‘allakları ile ilgili iddialar çerçevesinde mu‘allak hadîsin tanımı ve sıhhat durumu, Buhârî’nin hadîs seçiminde esas aldığı kriterler ve mu‘allak hadîs kullanımı, mu‘allak hadîs kullanımında cezm ve temrîz sîgası ayırımı, hocalarından cezm sîgası ile ta‘lîk ettiği hadîslerin durumu, bâb başlıkları ve bâb başlıklarında mu‘allak hadîs kullanımı ve nihâi olarak mu‘allaklarının sıhhat durumu ele alınmış, bu ve benzeri konular üzerinde yoğunlaşan tartışmalar ve bu tartışmalara verilen cevaplar, kısaca tespit ve değerlendirme yöntemi ile incelenmiştir. Sonuç olarak mevcut mu‘allak hadîs tanımının kanaatimizce eksik olduğu ve ilgili tartışmaların mevcut tanım üzerinden değil de yeni bir tanım üzerinden yapılması gerektiği savunulmuştur. Bununla beraber hem bu eksikliği ortaya koymaya hem Buhârî’nin mu‘allakları ekseninde mevcut tanıma bir ilâve ile tartışmaların seyrini değiştirecek yeni bir tanım denemesi yapılmaya çalışılmıştır. Bizi bu çalışmaya sevk eden sebep Buhârî’nin mu‘allaklarının mevcut tanıma uymaması, tanımın “efrâdını câmi ağyarını mâni” olmaması, buna bağlı olarak da Buhârî’nin mu‘allaklarının mevcut tanımdan istisna edilmesi ve bunun izahında yaşanan zorluk ve problemler olmuştur. Çalışmamız, temel çıktımızı besleyen sebeplerle yeni mu‘allak hadîs tanımıyla sonuçlandırılmıştır.

Keywords

Hadis , Buhârî , Câmi‘ , Mu‘allak , Tanım

References

• Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned, thk. Şuayb el-Arnavût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Alî el-Kârî, Alî b. Sultân Muhammed el-Herevî. Şerhu Nuhbeti’l-fiker fî mustalahâti ehli’l-eser. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
• Atafî, Ahmed. “Mu‘llakâtü’l-İmâm el-Buhârî fî Sahîhihî”. Mecelletü Külliyeti’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve’l-‘Arabiyye li’l-Benât 10/2 (Kasım 2017), 361-418.
• Aydın, Osman. “Buhârî’nin Tercemelerde Yer Verdiği Mu‘allak Rivâyetlerin Hadîs Usûlü ve Musannifin Yöntemi Açısından Değeri”. V. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı – III (İlahiyat - Sanat). ed. Ümit Güneş – Eyüp Sami Yavaş. 19-36. İstanbul: İLEM, 2016.
• Aydın, Osman. Sahîh-i Buhârî’nin Bab Başlıklarındaki Merfû Rivâyetlerin Kütüb-i Semâniye Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Aydınlı, Abdullah. “Muallak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/308. İstanbul: TDV Yayınları, 2005. Bâsa‘d, Nevâl bnt. Ömer. Menhecü’l-İmâm el-Buhârî fî terâcimi ebvâbi Sahîhihî. b.y.: Edvâu’l-Ma‘rife, 1442/2021.
• Bilen, Mehmet. İbn Hacer`in Buhârî`ye Yöneltilen İtirazlara Verdiği Cevaplar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafâ el-Buğâ. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Cezâirî, Tâhir. Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli’l-eser. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 1416/1995.
• Cüdey‘, Abdullâh b. Yûsuf. Tahrîru ‘ulûmi’l-hadîs. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1424/2003.
• Çimen, Fatih. “Memlükler Döneminde Mu‘allak Hadîs Tartışmaları ve Bedreddîn ez-Zerkeşî”. Hadis ve Siyer Araştırmaları 5/1 (Haziran 2019), 91-113.
• Çimen, Fatih. Memlükler Dönemi Hadis Tartışmalarında Bedreddin ez-Zerkeşî’nin Yeri. Yalova: Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Dârimî, Abdullah b. Abdirrahmân. Sünenü'd-Dârimî. thk. Mustafa el-Buğâ. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1412/1991.
• Dihlevî, Şah Veliyyullâh. Hüccetullâhi’l-bâliğa. thk. Seyyid Sâbık. Beyrut: Daru’l-Cîl, 1426/2005.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnavût-Kâmil Karabelli. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Zehv, Muhammed. el-Hadîs ve’l-muhaddisûn. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1378.
• Esyûbî, Muhammed b. Alî. İs‘âfu zevi’l-vatar bi-şerhi Nazmi’d-dürer fî ‘ilmi’l-eser. (Medîne: Mektebetü’l-Gurabâi’l-Eseriyye, 1414/1993).
• Eyyûb, Hasan Muhammed. el-Hadîs fî ‘ulûmi’l-Kur’ân ve’l-hadîs. İskenderiye: Dâru’s-Selâm, 1425/2004. Hâdî, Alî. “el-Hadîsü’l-mu‘allak fi’s-Sahîhayn”. Mecelletü Külliyâti’t-Terbiyye 2 (Haziran 2015), 94-107.
• Irâkî, Abdurrahîm b. el-Hüseyn. et-Takyîd ve’l-îzâh şerhu Mukaddimeti İbni’s-Salâh. thk. Abdurrahmân Osmân. Medîne: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1389/1969.
• Itr, Nûreddîn. Menhecü’n-nakd fi ‘ulûmi’l-hadîs. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Adî, Abdullâh b. Adî el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed - Muhammed Mu‘avviz. Beyrut: el-Mektebetu’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Cemâ‘a, Muhammed b. İbrâhîm el-Hamevî. el-Menhelü’r-revî fî muhtasari ‘Ulûmi’l-hadîsi’n-nebevî. thk. Muhyiddîn Ramazân. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1406.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. en-Nüket ‘alâ Kitâbi İbni’s-Salâh. thk. Rebî‘ b. Hâdî. b.y.: ‘İmâdetü’l-Bahsi’l-‘İlmî, 1404/1984.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-Bârî. thk. Abdülkâdir el-Hamd. Riyad: y.y., 1421/2001.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. Tağlîku’t-ta‘lîk ‘alâ Sahîhi’l-Buhârî. thk. Sa‘îd el-Kazakî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1405/1985.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnavût vd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî. Lisânü’l-‘Arab. thk. Abdullâh Alî el-Kebîr vd.. Kâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, ts.
• İbn Receb, Abdurrahmân b. Ahmed el-Hanbelî. Şerhu ‘İleli’t-Tirmizî. thk. Abdurrahîm Sa‘îd. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1407/1987.
• İbnü’l-Mülakkın, Ömer b. Alî el-Mısrî. el-Mukni‘ fî ‘ulûmi’l-hadîs. thk. Abdullâh el-Cüdey‘. Suudi Arabistan: Dâru’l-Fevâd, 1413.
• İbnü’s-Salâh, Osmân b. Abdurrahmân eş-Şehrezûrî. ‘Ulûmü’l-hadîs. thk. Nûreddîn Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• Kâfî, Ebû Bekir. Menhecü’l-İmâm el-Buhârî fî tashîhi’l-ehâdîs ve ta‘lîlihâ min hilâli’l-Câmi‘i’s-sahîh. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1418/1998.
• Kâsımî, Cemâlüddîn. Kavâʿidü’t-tahdîs min fünûni mustalahi’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Leknevî, Abdülhay. Zaferü’l-emânî bi-şerhi Muhtasari’s-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî fî mustalahi’l-hadîs. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Mektebetü’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 1416.
• Makdisî, Muhammed b. Tâhir. Şürûtü’l-eʾimmeti’s-sitte. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1984.
• Mekkâvî, Muhammed. Menhecü’l-İmâm el-Buhârî fî Câmi‘ihi’s-sahîh. Kâhire: Akademiyyetü Mekkâvî, ts.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Mektebetü Îsâ el-Bâbî, 1955.
• Nâdî, Emîne. el-İmâm el-Buhârî ve Menhecühû fî Sahîhihî. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2012.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. thk. Muhammed Araksûsî vd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2018.
• Nevevî, Yahyâ b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr li-ma‘rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr fî usûli’l-hadîs. thk. Muhammed el-Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1405/1985.
• Özdemir, Ahmet. İbâdıye’nin Ana Hadis Kaynaklarından Rebî‘b. Habîb’in Müsnedi. Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Öztoprak, Mustafa. “Endülüs’te Hadis İlminin Gelişim Aşamaları”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 12/2 (Ağustos 2012), 183-197. https://doi.org/10.5281/zenodo.3344350
• Polat, Selahaddin. “Buhârî’nin Sahîh’ine Yapılan Bazı Tenkitlerin Değerlendirilmesi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4 (1990), 237-255.
• San‘ânî, Muhammed b. İsmâîl el-Emîr. Tavzîhu’l-efkâr şerhu Tenkîhi’l-enzâr. thk. Muhammed Ebû Zeyd. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1432/2011.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahmân. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs. thk. Alî Hüseyn. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1424/2003.
• Seyhan, Ahmet Emin. “Fuat Sezgin'in Buhârî’nin Sahih’ine Yönelik Tenkit ve Tespitleri (Buhârî'nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar Adlı Eseri Özelinde). Fuat Sezgin ve Temel İslam Bilimleri: Güncel Tartışmalar-Teorik Teklifler. ed. İbrahim Özçoşar vd. 143-167. İstanbul: Divan Kitap, 2019.
• Sezgin, Fuad. Buhârî’nin Kaynakları. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2000.
• Sibâî, Mustafâ. es-Sünne ve mekânetühâ fi’t-teşrîʿi’l-İslâmî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1402/1982.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Muhammed el-Fâryâbî. b.y.: Dâru Tayyibe, ts.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʿu’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Turhan, Halil İbrahim– Toprak, Ayşegül. “Sahîh-i Buhârî’de Temrîz Sîgasıyla Aktarılan Muʿallak Rivâyetlerin Değerlendirilmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (Ağustos 2018), 55-99.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Mustalahu’l-hadîs. Kâhire: Mektebetü’l-‘İlm, 1415/1994.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘yân. thk. Ömer et-Tedmürî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Zerkeşî, Muhammed b. Abdillâh. en-Nüket ‘alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. thk. Zeynülâbidîn b. Muhammed. Riyad: Edvâü’s-Selef, 1419/1998.