Ham Ses Düşüncesi ve Arap Dili Ses Çalışmalarına Etkisi

Year 2014, Volume: 18 Issue: 2, 413 - 462, 15.12.2014

Ğanim Kaddûrî El-hamed N. Nihal İnce

https://doi.org/10.18505/cuifd.254731

Abstract

Bu çalışmada geçmişte Arap dili ve tecvit bilim adamları tarafından Arap dili ses çalış-
maları sahasında konuşma seslerinin oluşumunu izah etmek için kullanılmış olan ham
ses fikrinin temellerini takip etmeye çalışacağız. Bu fikir özetle, göğüsten çıkan nefesin
göğüs ve akciğer kaslarının hareket etmesi sonucu ham bir ses oluşturduğunu ve olu-
şan bu sesin telaffuz organlarının çeşitli bölmelerinde konuşma seslerinin oluşmasını
sağlayan bir malzeme olduğunu savunur. Bu düşünceye binaen ilgili bilim adamları
harfi, (gerçek veya takdiri) bir boğumlanma yerine yani mahrece dayanan (ham) ses
olarak tanımlamışlardır ki bu tanım hem eksik hem de kapalıdır. Ayrıca çalışmamızda
bu fikrin Arap dili ve tecvit bilim adamlarının telaffuz işlemini açıklamalarına, konuş-
ma seslerinin oluşumu hakkındaki tasavvurlarına, harfin tanımı ile seslerin mechûr
(ötümlü), mehmûs (ötümsüz), şedîd (patlamalı) ve rihv (sürtünmeli) özelliklerinin tanımlarına
olumsuz etkisini, ki tecvit ilmi alanında telif edilen kitaplarda etkisi hala gö-
rülmektedir, göstermeyi hedefliyoruz. Kanaatimizce ham ses fikri telaffuz işlemini ger-
çeğe uygun bir şekilde açıklayamamaktadır, zira konuşma sesleri zefir havasından
meydana gelir ve gırtlaktan başlayarak dudaklara kadar uzanan telaffuz organlarında
oluşur, gırtlağın üst tarafındaki telaffuz organlarından nefesten önce geçen herhangi bir
ham ses yoktur. Öte taraftan çalışmamızda modern sesbilim çalışmalarının konuşma
seslerinin oluşumu hakkındaki yaklaşımına da yer vereceğiz, bu doğrultuda bazı sesbilimsel
tanımları yeniden biçimlendirmeye çalışılacak ve öğrencilerin kolay öğrenmesini
sağlamak için tecvit eğitim-öğretim kitaplarında yeni tanımların kullanılmasını teklif
edeceğiz. Muvaffakiyet Allah’a aittir.

Keywords

Ses, ses telleri, nefes, mechur, mehmus

فكرة الصوت الساذج و أثرها في الدرس الصوتيالعربي

Abstract

يتتبع هذا البحث جذور فكرة الصوت الساذج يف الدرس الصويت العريب، اليت أخذ هبا كثري من علماء
العربية والتجويد املتقدمني يف تفسري حدوث الصوت اللغوي ، وتتلخص يف أن فس
َ
الن اخلارج من الصدر
ت بصورة يتشكل بفعل حركة عضالت الصدر والرئتني
َذ ج يش ِّكل مادة تتكون منها حروف اللغة
صو سا
يف جتاويف أعضاء آلة النطق ، وعرفوا احلرف بناء على ذلك بأنه صوت )ساذج( يعتمد على مقطع أي
ن خمرج (حمقق أو مقدر، وهو تعريف ال خيلو من قصور وغموض ،
ويبِّني األثر السليب هلذه الفكرة يف تصور
علماء العربية والتجويد لعملية النطق ، وحدوث الصوت اللغوي ، وتعريف احلرف اللغوي والصوت اجملهور
واملهموس والشديد والرخو ، مما ال يزال تأثريه ا
ً
ظاهر يف الكتب املؤلفة يف علم التجويد يف عصرنا ؛ ذلك أن
فكرة الصوت الساذج ال تفسر العملية النطقية ا
ً
تفسري يتطابق مع حقيقة األمر ، فالصوت اللغوي يتكون
ً من هواء الزفري ويتشكل ا
حروف يف أعضاء آلة ا
ً
النطق بدء من احلنجرة وانتهاء بالشفتني ، وليس هناك
َفس يف جتاويف آلة النطق الكائنة فوق احلنجرة. كما حياول البحث بيان
صوت ساذج يسبق مرور النَّ
وجهة نظر الدرس الصويت احلديث يف حدوث الصوت اللغوي ، وإعادة صياغة عدد من التعاريف الصوتية
يف ضوء ذلك ، ويدعو إىل األخذ هبا يف الكتب التعليمية لعلم التجويد، حىت يسهل فهمها على املتعلمني
التوفيق.
ّ
واهلل وي

Keywords

الصوت، الوتر الصويت، النفس، اجملهور، املهموس

References

• İbrahim Enis (Dr.): el-Asvâtu’l-Luğaviyye, 4.baskı, Mektebetu’l-Anglu’l-Mısriyye,
• Kahire, 1971.
• Ahmed Halid Şükrî (Dr.) ve arkadaşları (sekiz): el-Münîr fî Ahkâmi’t-Tecvîd, 8.baskı,
• Cem’iyyetu’l-Muhâfazati alâ’l-Kur’âni’l-Kerîm, Amman, 1427h=2006.
• Ahmed et-Tavîl (Şeyh Ahmed b. Ahmed b. Muhammed : Fennu’t-Tertîli ve Ulûmuh, 1.baskı,
• Mecma’u’l-Meliki Fehd li Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, Medine, 1420h=1999.
• Ahmed Muhtar Ömer (Dr.): Dirâsetu’s-Savti’l-Luğaviyy, 1.baskı, Âlemu’l-Kütüb, Kahire,
• 1396h=1976